غلبه آنتروپوسنتریسم ایرانی و تبیین بحران اکولوژیکی در ایران

 

لدوئوپولد، محیط زیست شناس معروف، با انتشار اثر جالب خود با عنوان حکمت زمین، پارادایم اکوسنتریسم  را مطرح می کند که در آن ، روابط میان فرد و جامعه و یکپارچگی فرد با جامعه مورد تاکید قرار گرفته است. این محقق در کتاب حکمت زمین، با گسترش محدوده اجتماع، خاک ها،آب ها، گیاهان و حیوانات نیز حیات می بخشد. از اینرو در پارادایم اکوسنتریسم، حتی سنگ ها نیز به عنوان یک عنصر زنده شناخته می شوند.
ایدئولوژی آنتروپوسنتریسم Anthropocentrism  مبتنی بر این دیدگاه است که بشر در نسبت با محیطش اصالت و اولویت دارد، و وی در حکم مرکز جهان است و طبیعت تنها برای استفاده و انتفاع وی وجود دارد، فلذا برخلاف او که ارزش ذاتی و درونی مستقل دارد، طبیعت و محیط غیربشری فقط واجد ارزش ابزاری است.

ایدئولوژی 
آنتروپوسنتریسم در ایران به دو قسم است: نوع اول آنتروپوسنتریسم سنتی و قدیمی است. این دیدگاه از گذشته و قبل از عصر مدرن و غلبه انسان بر طبیعت همواره در ایران وجود داشته. و مردم خود را اشرف مخلوقات دانسته و طبیعت را ابزار زندگی و معاش خود می کردند و بی رحمانه به شکار حیوانات می پرداختند. حکایت های حیوان آزاری و نگاه ابزاری نسبت به طبیعت و حیوانات در تاریخ ایران بسیار است. همین رویکرد تا امروز ادامه یافته و این تمایل به شکار حیوانات همچنان به صورت خُلق ارثی و نسلی باقی مانده طوری که امروزه مسئله اصلی گریبانگیر محیط بانان ایرانی همین خوی به ارث مانده در جوامع روستایی است که نمی توانند براحتی آن را کنار بگذارند و خود را با رویکردی اکوسنتریسمی که امروزه در جهان در حال غالب شدن است به راحتی وفق بدهند.
اما در کنار این نوع سنتی آنتروپوسنتریسم باید از نوع دوم و خطرناک دیگر آنتروپوسنتریسمی یاد کرد که به شدت در سطح مقامات مدیریتی و کلان دنبال می شود. آنتروپوسنتریسم سرمایدارانه. یعنی دیدگاهی که در پی وقوع انقلاب صنعتی و ظهور اخلاق سرمایه دارانه و فردگرایانه به شدت منفعت گرا و عقلانی پدیدار شد و به سرعت در جهان گسترش یافت. در این قسم از آنتروپوسنتریسم جهان غیر انسان ابزاری است برای کسب حداکثر سود و میدانی برای رقابت و دستیابی به سود بیشتر است. در ایران مافیای آب به شدت با این رویکرد در حال تخریب هر آنچه که جهان غیرانسانی محسوب می شود می باشد. این نگاه به حدی در دولت های جدید رشد کرده که علاوه بر تخریب وحشتناک محیط زیست به شدت سبب آسیب زدن به زندگی و معیشت مردمان فرودست در طبقات پایین و پیرامونی ایران شده است. نمونه بارز این نگاه را به وضوح می توان در همه دولت های بعد از انقلاب مشاهده کرد. بویژه از آغاز دهه هفتاد به این سو این رویکرد شتاب گرفته است. در پی ورود این نوع از آنتروپوسنتریسم مدرن. هم اکنون در مقطع کنونی شاهد ترکیبی از آنتروپوسنتریسم سنتی و سرمایه دارانه در ایران هستیم که سبب شده تا در سطح بالا مدیران و نهادهای دولتی با تمام توان به نابودی طبیعت بپردازند و مردم نیز به شدت دست به غارت آب های زیرزمینی و شکار حیوانات بزنند. متاسفانه این نوع نگاه خیلی وقت است که در دنیا در حال تغییر است. اما در ایران در حال شتاب گرفتن بیشتر است. . وقت آن است کمی بیشتر به پارادایم بوم محوری اهمیت بدهیم.
در پارادایم بوم محوری، بر خلاف دوگانه انگاری کل انسانها و طبیعت، با هم بخشی از کل نظام عالم را تشکیل می دهند. در حالی که در فرهنگ غربی، فقط انسانها دارای ارزش ذاتی می باشند و طبیعت فقط به منزله یک ارزش ابزاری و به عنوان منبع مورد استفاده انسان به وجود آمده است.
پارادایم بوم محوری، به محدودیت رشد جمعیت، مصرف منابع طبیعی و تکنولوژی مناسب با شرایط محیطی معتقد است. اکوسنتریسم، نخبگان بوروکراتیک را نمی پسندد و آنها را راست گرا می داند.
به باور اکوسنتریسم، مسائل محیطی زمانی حل می شود که تحولات بنیادی در ایدئولوژی سرمایه داری صورت بگیرد و یک دموکراسی واقعی حاکمیت یابد.

منبع:ایرن