این‌روزها همه ما که در کلانشهرها زندگی می‌کنیم با مشکل آلودگی هوا مواجه هستیم. بیشتر روزهایی که از خانه بیرون می‌آییم شاهد هاله‌ای خاکستری زیر سقف آبی آسمان شهر هستیم. همین آلودگی هوای شهرها باعث شد تا چندی پیش در خبرها بخوانیم که پرنده‌های مهاجر دیگر مثل سابق به تهران نمی‌‌آیند. آلودگی هوا، تنها یکی از عوامل آلودگی محیط‌زیست است. اگر خبرهای مربوط به محیط‌زیست را پیگیری کنیم؛ هر ماه از تخریب یا آتش‌سوزی جنگل‌ها، هر هفته از درگیری محیط‌بانان با شکارچیان غیرمجاز و خبرهایی از این دست روبه‌رو می‌شویم.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه شهروند در ادامه نوشت: مسأله آلودگی محیط‌زیست، یکی از مهم‌ترین مسائل ناشی از تمدن انسانی در جهان امروز به شمار می‌رود. ضرورت اهمیت به عوامل آلودگی‌های محیط‌زیست، حفظ و نگهداری از آن و همچنین حیات‌وحش نیاز به توجه همه؛ اعم از مسئولان و مردم دارد.
شاید همین امر باعث شد تا هفته گذشته در آیین برگزاری سی‌و‌دومین جشنواره موسیقی فجر، گروه کُر نامیرا و گروه کُرفیلارمونیک ایران قطعاتی را پیرامون دغدغه‌های محیط‌زیستی و زندگی انسان‌ها روی زمین به صحنه بردند و از خشم و عصیان انسان در برابر زمین با زبان موسیقی سخن گفتند.
نابودی محیط‌زیست و نقش انسان در نابودی آن، شکار بی‌رویه حیوانات همراه با لحظه مرگ آنها بر اثر اصابت گلوله، نقش گازهای گلخانه‌ای و آسیب‌های زیست‌محیطی آن، خودکشی دسته‌جمعی حیوانات و فجایع انسانی ناشی از پدیده شوم جنگ ازجمله مضامینی بودند که در تصاویر به نمایش درآمده در این کنسرت پخش شد.
اما با توجه به اهمیتی که تمام اقشار جامعه، به‌خصوص هنرمندان و فرهیختگان محیط‌زیست کشورمان قایل می‌شوند و همچنین تلاش مسئولان برای رفع مشکلاتی که این امر به وجود آورده است، هنوز محیط‌زیست کشور با مشکلات فراوانی مواجه است.
محیط‌زیست خواستار دادسراهای تخصصی
چندی پیش معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست، در همایش حقوق سبز (حقوق محیط‌زیست) خواستار ایجاد واحدهای تخصصی دادرسی محیط‌زیست در دادگاه‌ها شد. پروین فرشچی همچنین درباره بررسی حقوقی مسائل محیط‌زیست گفت: در بررسی حقوقی خسارت‌های وارده به محیط‌زیست، علاوه بر بررسی راهکارهای دریافت خسارت، نباید از مبحث احیای این آسیب‌ها غافل شویم. زمانی که خساراتی به محیط‌زیست وارد می‌شود، ضمن توجه به ارزش‌های اقتصادی منابع ملی از دست رفته، باید به راهکارهای موجود درخصوص جبران و احیای این خسارت‌ها نیز توجه کنیم.
فرشچی خواهان کمک از قشر حقوقدان جامعه و شناخت دقیق این قشر بر محیط‌زیست و درک تأثیر ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی آن در جامعه شد. وی همچنین انجام طرح‌های آموزشی مرتبط برای قضات و کارشناسان حقوقی فعال در حوزه محیط‌زیست، به‌روز‌رسانی قوانین و مقررات و البته تهیه نظام ارزش‌گذاری اقتصادی محیط‌زیست و ارایه به مجموعه‌های قضائی را از دیگر راهکارهای تحقق و حفظ بهتر حقوق محیط‌زیست دانست.
در همین راستا به گفت‌وگویی با علیرضا تدین، وکیل پایه یک دادگستری درباره امکان تحقق تشکیل دادگاه تخصصی محیط‌زیست پرداختیم.
تدین درباره قوانین موجود برای تشکیل دادسراهای تخصصی به «شهروند» گفت: در قانون آیین‌دادرسی کیفری پیش‌بینی شده که رئیس قوه قضائیه می‌تواند برخی از شعب دادگاه‌ها را از نظر تخصصی برای رسیدگی به جرایم خاصی تعیین کند. بنابراین ما مستندات قانونی داریم و امکان قانونی آن هم موجود است. قانون چنین اختیاری را برای رئیس قوه قضائیه در نظر گرفته است که برخی از شعب دادگاه‌های کیفری را برای رسیدگی به جرایم خاص تخصص دهد.
این وکیل پایه یک دادگستری وجود دادگاه‌های تخصصی را مفید دانست و افزود: اینکه مرجعی را به‌صورت اختصاصی برای رسیدگی به برخی از جرایم تعیین کنیم، حداقل دو فایده دارد؛ یکی از فواید این است که قضات متخصص و متحبر در آن حوزه را آموزش می‌دهیم. این نکته باعث می‌شود که طیفی از قضات متخصص را در آن امر داشته باشیم که بتوانیم در این شعب از آنها استفاده بکنیم و پرونده‌های مربوطه را به آنها ارجاع دهیم. نکته دیگر این است که وقتی موضوعی تخصصی باشد هنگام رسیدگی به آن می‌توانیم از اطاله دادرسی جلوگیری کنیم و در روند پیگیری پرونده‌ها، زودتر به نتیجه می‌رسیم. وقتی دادگاهی به شکل تخصصی به جرایم خاصی رسیدگی بکند به دلیل تخصصی که قاضی آن شعبه دارد، مانع اطاله دادرسی می‌شویم و آثار و ثمرات آن در آینده بهتر خواهد بود. بنابراین اختصاص یک دادگاه خاص به جرایم زیست‌محیطی می‌تواند باعث دقت و سرعت بیشتر در رسیدگی به پرونده شود و در برخورد با جرایم این حوزه نیز نتیجه لازم به دست آید.
لایحه حمایت از محیط‌بانان پشت درهای مجلس
طبق قانون، محیط‌بان فردی است که مسئولیت اجرای قوانین و مقررات صید، شکار، حفاظت و بهسازی محیط‌زیست را در حوزه استحفاظی خویش به عهده دارد. تلاش آنان حفاظت از حیات‌وحش، اکوسیستم، جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست و ممانعت از تجاوز به مناطق تحت‌کنترل سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی است. محل خدمت این افراد نیز عرصه‌های تحت‌مدیریت حفاظت زیست ازجمله پارک‌های ملی، مناطق حفاظت‌شده، پناهگاه حیات‌وحش، مناطق شکار ممنوع و تالاب‌های بین‌المللی است.
وظیفه سنگین و گاهی خطرناک محیط‌بانان با حوادث دلخراشی در سال‌های اخیر روبه‌رو بوده است. در تابستان امسال به فاصله ٧٢ساعت، ٣محیط‌بان به شهادت رسیدند. همین امر باعث شد مسئولان و نمایندگان مجلس به این اتفاق‌ها واکنش نشان دهند و تصویب قانونی برای بهبود وضع معیشتی و کاری محیط‌بانان را ضروری دانستند.
در هفته‌های گذشته محمد مجابی، معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، در مراسم تقدیر از شهدای محیط‌بان استان هرمزگان گفت: لایحه حمایت از محیط‌بانان ضمن تکمیل، در دولت بررسی خواهد شد. البته این اتفاق رخ نداد.
همچنین مجابی با بیان اینکه شهادت سه محیط‌بان کشورمان در اوایل سال‌جاری، توجه دولتمردان به مسأله حمایت از محیط‌بان را بیشتر کرد، افزود: یکی از مواد این لایحه اشد مجازات برای ضاربان محیط‌بان و تسریع در روند رسیدگی به پرونده‌های تخلف در حوزه شکار و صید و ابطال جواز سلاح متخلفان و گرفتن سلاح از آنان است. علیرضا تدین درباره قوانین موجود برای رسیدگی به پرونده‌های محیط‌بانان به «شهروند» گفت: بحث رسیدگی به جرایم در آیین‌دادرسی کیفری مطرح می‌شود. در نحوه رسیدگی به جرایم، قانون‌گذار در اجتماع، همه را در برابر قانون مساوی می‌داند. گاهی در حمایت از محیط زیست، برای محیط‌بانان و حامیان حفاظت محیط‌زیست اتفاقاتی رخ می‌دهد. سوال این‌جاست که باید نحوه برخورد دستگاه قضائی با حامیان محیط‌زیست یا افرادی که در چارچوب حمایت از محیط‌زیست مرتکب جرمی شده‌اند با سایر شهروندان در اجتماع، متفاوت باشد یا نه؟ قانون چنین تمایز و تفاوتی بین این افراد قایل نشده است. اما نکته این است که گاهی محیط‌بانان یا کسانی که در مقام حفاظت محیط‌زیست اقدام می‌کنند، ممکن است در اقدامات خودشان ضوابط و مقررات مربوط را رعایت نکنند. به‌طور مثال اگر قانون‌گذار به آنها اجازه نداده که از اسلحه علیه شکارچی استفاده یا شکارچی را با اسلحه تهدید کنند، در صورت وقوع این اتفاق، اقدام محیط‌بان مصداق جرم می‌شود. به همین دلیل بسیاری از اقداماتی که محیط‌بانان خارج از چارچوب قانون داشتند، مشکلاتی برای آنها به وجود آورده است. برخی از محیط‌بانان به جرم قتل عمد یا عدم پرداخت دیه، تحت تعقیب هستند یا در زندان به سر می‌برند.
این حقوقدان به خلأ قانون در این مورد اشاره کرد و گفت: ما نیازمند قانون هستیم. تا زمانی که قانون‌گذار برای دفاع از محیط‌زیست قانون جدیدی تبیین نکند، همه تابع عمومات هستند. مجلس باید برای اصلاح قوانین موجود و تبیین قوانین جدید در مورد محیط‌زیست و محیط‌بانان هرچه سریع‌تر اقدام کند تا خلأها و نکات مبهم در آن برطرف شود. با توجه به بررسی‌های انجام شده در دولت، همچنان لایحه حمایت از محیط‌بانان به مجلس ارایه نشده است. پس از کار کارشناسی در کمیسیون اجتماعی دولت و قبل از فرستادن به مجلس برای تصویب نهایی لایحه؛ به دلیل وجود بندهایی در آن برای انجام امور کارشناسی، تحویل قوه قضائیه شده است. در این لایحه آمده است: دادگاه‌ها و دادسراها مکلفند پرونده محیط‌بانانی که در حین خدمت به شهادت می‌رسند یا مصدوم می‌شوند، بدون نوبت رسیدگی کنند. علاوه بر آن محیط‌بانان نیز می‌توانند از حمایت قانونی درخصوص حمل سلاح، همچنین قانون حمایت از کارکنان دولت بهره‌مند باشند. شاید تصویب این لایحه در حمایت از محیط‌بانان بتواند برخی از مشکلات و خواسته‌های آنها را برطرف کند.
مروری بر محیط‌بانی در سایر کشورها
براساس استاندارد جهانی هر هزار هکتار باید توسط یک محیط‌بان حفاظت شود. اما در ایران هر محیط‌بان از ۶هزار هکتار حفاظت می‌کند.
وضع محیط‌بانان در ایران
هر فرد داوطلب محیط‌بانی علاوه بر دارا بودن خصوصیات ظاهری مثل قد و وزن، پس از تست وضع آمادگی جسمانی، مجوز ورود به دوره یک هفته‌ای محیط‌بانی میگیرد. در این دوره فرد به مناطق مختلف مانند مناطق بیابانی برده می‌شود و اگر در گذراندن این دوره موفق باشد، تبدیل به یک محیط‌بان می‌شود. نظام درجه‌بندی هم برای محیط‌بانان ایران ابلاغ شده است که در آن محیط‌بانان براساس سابقه، تخصص، مدرک تحصیلی و... درجه‌بندی می‌شوند. هم‌اکنون تعداد محیط‌بانان کشته شده، سه رقمی شده است که این تعداد، به غیر از محیط‌بانانی است که در حین انجام مأموریت از صخره پرتاب شده یا در تعقیب و گریز با متخلفان تصادف کرده و جان باخته‌اند.
وضعیت محیط‌بانان در ایالت متحده آمریکا
در ایالت متحده آمریکا محیط‌بان فردی است که از منابع ملی آمریکا (حیوانات، محیط‌زیست و...) و مناطق محافظت‌شده این کشورها حفاظت می‌کند. در آمریکا مدرک دانشگاهی مرتبط با این شغل برای محیط‌بان‌شدن لازم است. حقوق سالانه یک محیط‌بان آمریکایی ٥٣هزار دلار است که با افزایش سابقه کار افزایش پیدا می‌کند. البته در مناطق مختلف حقوق آنها متفاوت است. تاکنون در پارک ملی آمریکا ٣٣ نفر از محیط‌بانان در حین انجام وظیفه به دلایل مختلف جان‌شان را از دست داده‌اند.
وضعیت محیط‌بانان در کانادا
محیط‌بانان در کانادا باید منابع طبیعی را مدیریت و امنیت عمومی را در پارک‌ها یا مناطق عمومی برقرار کنند. آنها باید فعالیت‌های دیگری همچون کمک به دانشمندان در انجام تحقیق، نظارت بر حیات وحش، جابه‌جایی حیوانات در صورت لزوم و... را هم انجام دهند. همچنین باید جلوی شکار غیرقانونی را بگیرند و علیه این‌گونه فعالیت‌ها مدرک جمع کنند. محیط‌بان در کانادا باید دارای مدرک کمک‌های اولیه از یک بیمارستان معتبر و مشخص و گواهی‌نامه رانندگی باشد و هیچ سابقه جنایی نداشته باشد. گفتنی است در این کشور محیط‌بانان همان قدرت بدنی را دارند که آتش‌نشان‌ها دارند. در کانادا درآمد محیط‌بانان متناسب با محل انجام کار به‌طور میانگین سالانه ٥٢٤٠٠ دلار است. در محیط‌زیست شهر گاتینیو کانادا تاکنون ٩محیط‌بان جان خود را از دست داده‌اند؛ ٦ نفر به علت تصادف رانندگی، حمله حیوانات و فاجعه‌های طبیعی، ٣ نفر هم به علت غرق‌شدن، برق‌گرفتگی و مرگ تصادفی.
وضعیت محیط‌بانان در استرالیا
محیط‌بانان استرالیایی وظیفه دارند فضای پارک‌های ملی را برای بازدیدکنندگان امن کنند، در شرایط اورژانس کمک کنند و به بازدیدکننده‌های پارک‌های حفاظت شده، ارزش‌های محیط‌زیست را آموزش دهند. در این کشور بدون داشتن هیچ‌گونه مدرک محیط‌بانی هم می‌توان این کار را انجام داد، اما با داشتن مدرک و تجربه می‌توان به راحتی در استرالیا یک محیط‌بان شد. حداقل درآمد برای محیط‌بانان در این کشور ١٤هزار دلار و حداکثر آن ٢٧هزار دلار است.
هم‌اکنون تعداد محیط‌بانان کشته‌شده، سه‌رقمی شده است که این تعداد، به غیر از محیط‌بانانی است که در حین انجام مأموریت از صخره پرتاب شده یا در تعقیب‌وگریز با متخلفان تصادف کرده و جان باخته‌اند.
