آتش سوزی در اکوسیستم جنگل قدمتی برابر با زیست اجتماعی انسان ها دارد.آتش سوزی در مناطق جنگلی، منابع طبیعی و حتی زندگی انسان ها را در مناطق مختلف جهان تهدید می کند. با توجه به این که در کشور ایران از لحاظ منابع جنگلی، با محدودیت جدی مواجه هستیم و ریسک های مختلفی آن را تهدید می کند و باعث ازبین رفتن این منابع می شود، حفظ این منابع بسیار حائز اهمیت است. یکی از عوامل تخریب وریسک این منابع محدود،آتش سوزی می باشد. در این مقاله سعی شده اطلاعاتی در مورد انواع آتش سوزی در جنگل و منابع ایجاد آن در اکوسیستم جنگل ارائه شود.
آتش سوزی در جنگل، این اکوسیستم با ارزش، سبب از بین رفتن چرخه طبیعت، تخریب محیط زیست واثرات مضر بر روی آن می شود. آتش سوزی باعث از بین رفتن چوب ، رستنیهای کف جنگل ، هر نوع زاد آوری و همچنین فرسایش شدید خاک می شود. آتش سوزی درجنگل یک فرآیند طبیعی است که بر سلامت جنگل دلالت دارد. آتش سوزی ها در بعضی اکوسیستم ها فرآیندهای تنظیم کننده ضروری برای برقراری سلامت جنگل می باشد، در حالی که در اکوسیستم های دیگر آتش سوزی درسلامت جنگل اشکالاتی ایجاد می کند.
انواع مختلف آتش سوزی
آتش سوزی که یکی از عوامل تخریب جنگل به حساب می آید ، انواع مختلفی دارد و مبارزه با آن بر حسب نوع حریق متفاوت است. و از نظرمیزان خسارتی که به بار می آورد در کشورها و مناطق مختلف اهمیت متفاوت دارد.زیرا شدت آن و در نتیجه بروز گزند، تابع شرایط اقلیمی محلی است که آتش سوزی در آن روی می دهد. حریق در جنگلهای سوزنی برگ به سبب سرعت و قابلیت اشتعال خسارتی را که به ارزش تجاری درختان وارد می‌آورد، به مراتب سنگین‌تر از درختان پهن برگ می‌باشد و جای خوشبختی است که بیشتر جنگلهای ایران از نوع پهن برگ می‌باشد. حریق در صورت وسعت و شدت و تکرار در یک جنگل سبب تغییر ارزش کیفی گونه‌ها می‌شود و به ظهور گونه‌های پست و نامرغوبی می‌انجامد که از نظر تجاری فاقد ارزش می باشند.
منابع ایجاد آتش سوزی
آتش سوزی در جنگل مشکلات مختلفی را ایجاد می کند. بطور کلی، منابع ایجاد آتش سوزی را می توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول شامل منابعی است که در آن انسان نقش اصلی را بعهده داردکه ممکن است بعلت غفلت و بی احتیاطی و یا سوءنیت و بدخواهی انسان است و دسته دوم منابعی است که منشا طبیعی دارند.
از آتش سوزی هایی که بصورت سهوی توسط انسان بوجود می آیند می توان به این موارد اشاره کرد: گاهی معتادان به دخانیات ،ته سیگار یا خاکستر چپق یا کبریت مشتعل خود را بدون آنکه کاملاً خاموش سازند به زمین می ریزند که موجب بروز حریق می شود. چوپانان ،تبر داران ،هیزم شکنان و همه کسانی که به قصد تفرج به جنگل می روند برای گرم کردن خود یا پختن غذا مبادرت به افروختن آتش می کنند ،اما چون پس از رفع نیاز ،آن را بخوبی خاموش نمی کنند آتش به مواد سوختنی مجاور سرایت می کند.گاهی زغالگیرها ،کوره زغال را به حال خود رها می سازند که احیاناً از آنها شراره هایی خارج می شود و موجب اشتعال مواد سوختنی جنگل می شود .گاهی در نتیجه تیر اندازی کسانی که به شکار می روند حریقی به وقوع می پیوندد. خروج گاز سوزان یا زغال سنگ گداخته از کوره لوکوموتیوهای زغالی نیز ،در نقاطی که هنوز از این گونه وسیله نقلیه استفاده می شود ،گاهی منبع ایجاد حریق های ناشی از بی احتیاطی و غفلت انسان است.
اما حریق هایی که توسط انسان بصورت عمدی ایجاد می شوند شامل این موارد است:
-حریق هایی که انسان به قصد گریزاندن دام های غیر اهلی بوجود می آورد.
-حریق هایی که برای کمک به زادآوری جنگل از گونه معینی به دست انسان ایجاد می شود، حریق هایی که برای تولید علوفه بیشتر یا به قصد تبدیل جنگل به کشتزار صورت می گیرد،
-حریق هایی که به قصد انتقام جویی صورت می گیرد.
-حریق هایی که ناشی از رسوم و عادات آداب قبایل و ساکنان محلی است.
حریق هایی که منشا طبیعی دارند از منابعی همچون آذرخش، ته بطری یا یک تکه شیشه و حتی قطره آب، که مانند عدسی نور خورشید را متمرکز می کند و نیز از اشتعال مواد آلی جنگل بر اثر حرارت ناشی از تخمیر طبیعی این مواد بوجود می آید. نتایج این بررسی نشان می دهد که آتش سوزی درجنگل ، چه عمدی و چه غیر عمدی صورت گیرد، باعث از بین رفتن جنگل ها می شود و قبل از آنکه توسعه یابد، باید از ایجاد آن جلوگیری شود، زیرا ممکن است سبب انقراض برخی گونه های ارزشمند گیاهی و جانوری شود.
عطیه بیرانوند
کارشناس ارشد منابع طبیعی
بخش محیط زیست تبیان
