زنگ خطرکم‌بارشی انباشته در کشور را جدی بگیریم!

شینا انصاری: آمار و ارقام ثبت شده در بخش‌های مختلف کشور به وضوح از تغییرات مشهود در وضعیت آب و هوایی سخن می‌گویند، حتی اگر آنچه به‌عنوان تغییر اقلیم می‌گوییم، چیزی بیشتر از نوسانات اقلیمی نباشد، تغییر زمانی و مکانی پارامترها ولو اینکه مقدار متوسط همان پارامتر تغییر چندانی نکرده باشد هم درخور تامل است. حداقل آنکه با ضرس قاطع می‌توان گفت که ما در مرز تغییر اقلیم ایستاده‌ایم و شواهد عینی آن را هر سال بیش از سال قبل لمس می‌کنیم!

پایان زودهنگام سرمای زمستانه، کاهش نزولات جوی و در نتیجه تغذیه مناسب منابع آب‌های زیرزمینی ازجمله رخدادهای قابل‌مشاهده است؛ همچنین تغییر پهنه اقلیمی کشاورزی از دیگر مشخصه‌هایی است که در نتیجه افزایش دما رخ داده است.

 به عبارت دیگر رشد و عملکرد گیاهان در اثر افزایش دما تغییرات منفی داشته است و در منطقه‌ای که به صورت سنتی قابلیت کشت در نوعی از محصول کشاورزی را داراست، بازده محصولات به مرور از نظر کمی وکیفی دچار افت می‌شود. اثرات این تغییرات در کلان شهرها بیش‌ازپیش قابل‌توجه است: بارگذاری بیش از توان اکولوژیک درشهرهای بزرگ از یک‌سو باعث شده است تا این شهرها به‌عنوان منابع مهم انتشار گازهای گلخانه ای، عاملی برای تشدید گرمایش زمین محسوب شوند و از‌سوی‌دیگر، محیط‌زیستی شکننده و آسیب‌پذیر را در مقابل مخاطرات ناشی از شوک‌ها و تنش‌های اقلیمی متحمل شوند. از این رو، زمان آن رسیده است که شهرها با ابزارهای مناسب برای روبه‌رو شدن با اثرات تغییر اقلیمی آماده شوند.

 ایجاد «شهرهای تاب‌آور» یکی از راهکارها برای تحقق سازگاری با تغییرات آب و هوایی است. تاب‌آوری به مفهوم افزایش ظرفیت انطباق شهرها و میزان انعطاف‌پذیری در مقابله با کاهش اثرات اقلیمی، در حقیقت سنگ محک شهرها در موفقیت یا شکست‌شان برای مواجهه با آثار ریسک‌های اقلیمی و تداوم حیات آنهاست. 

لازم به اشاره است که کشور ما به‌دلیل قرارگرفتن در شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی دارای تجربیات ویژه‌ای در زمینه تاب‌آوری و سازگاری با شرایط اقلیمی بوده‌است. در حقیقت در الگوی بومی ایران، شاخص‌های مهمی چون مدیریت انرژی، کاربری زمین، حمل‌ونقل و آب که اثرگذارترین عوامل در تاب‌آوری شهری هستند، همواره مدنظر بوده است و می‌توان گفت شهرهای قدیمی ایران عملکردی کاملا اکولوژیک و تاب‌آور داشته‌اند.

 کشاورزی سازگار با اقلیم و بهره‌گیری از قنات‌ها، بادگیرها، زیرزمین‌ها و ساختمان‌های مطابق با شرایط اقلیمی، بیانگر توجه خاص نیاکان ما به انطباق و سازگاری با شرایط ویژه اقلیم است، که متاسفانه طی نیم قرن اخیر با تقلید ناآگاهانه از الگوی توسعه غیربومی، عدم توجه به ویژگی‌های طبیعی، توسعه بی‌رویه و خارج از ظرفیت اکولوژیک، منابع طبیعی و محیط‌زیست سکونتگاه‌های انسانی به‌ویژه در شهرهای بزرگ کارکردهای حیاتی خود را از دست داده‌اند.

ازاین‌رو، با توجه به واقعیت انکارناپذیر تغییرات آب و هوایی، ضروری است با تکیه بر دانش بومی، بهره گرفتن از پیشرفت‌های علمی و فناوری‌های منطبق با شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران، سیاست‌ها و خط‌مشی‌های توسعه‌ای متناسب با شرایط خاص ایران در بخش‌های مختلف تدوین شود. درک اهمیت و حساسیت مخاطرات پیش‌رو و محدودیت زمان ایجاب می‌کند تا هرچه سریع‌تر با کاهش فشار بیشتر بر شهرهای بزرگ و توقف اقدامات برای توسعه‌های ناهمگون با ظرفیت و توان محیط‌زیست، تاب‌آوری شهرها ارتقا یابد. 

برای دستیابی به چنین امری، همگامی و همراهی حاکمیت و مردم در همه ابعاد، همکاری بین دستگاه‌های ذی‌ربط نهادهای مدنی و شهروندان ضروری است. در غیر ‌این صورت با محدودیت‌هایی بسیار جدی در تمامی عرصه‌ها روبه‌رو خواهیم شد، که مسائل پیچیده و گسترده‌ای از تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت تا امنیت غذایی، چالش‌های اقتصادی، آلودگی هوا و گردوغبار، معضلات بهداشتی، مهاجرت‌های گسترده و مشکلات اساسی دیگری را در پی خواهد داشت.

روزنامه وقایع اتفاقیه