بزرگ‌ترین دریاچه نمکی جهان در ایران در حال احتضار است؛ دریاچه ارومیه، هنوز روزهای بدی را تجربه می‌کند و همزمان، بخش زیادی از متخصصان اعتقاد دارند این دریاچه در گروی آموزش مردم بومی و فرهنگ‌سازی در زمینه استفاده از منابع آبی در بخش کشاورزی، قابل احیاست؛ اتفاقی که در ایران، تاکنون رخ نداده اما دیروز در خبرگزاری‌ها تصاویری منتشر شد که حکایت از آن داشت، موضوع «خشک‌شدن دریاچه ارومیه» در کتاب جغرافیای سال دهم دبیرستانهای استرالیا، به‌عنوان یکی از مثال‌های تشریح موضوع انتقال آب و پیامدهای زیانبار آن مطرح شده است.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه وقایع اتفاقیه در ادامه می نویسد: بررسی این متن در کتب درسی، نشان می‌دهد که دریاچه ارومیه به‌عنوان تجربه تلخی برای حفاظت از تالاب‌ها و دریاچه‌های دنیا در کتاب درسی نوجوانان استرالیایی معرفی شده و همزمان در این نوشتار به کنوانسیون رامسر و ضرورت حفاظت از تالاب اشاره شده است؛ کنوانسیونی که در خاک ایران نوشته و امضا شد و در ایران به آن عمل نشد.
بااین‌حال، در این بخش از کتاب درسی دانش‌آموزان استرالیایی آمده است: «دریاچه ارومیه، یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های خاورمیانه و همچنین بزرگ‌ترین دریاچه نمکی جهان است که این روزها در حال خشک شدن است. از سال 2005 بود که دریاچه ارومیه، واقع در شمال‌غربی ایران، حدود 65 درصد از آب‌های سطحی خود را از دست داد و شروع کرد به خشک‌شدن. گفته می‌شود، نیاز به حفاظت از این اکوسیستم غنی، جامعه بین‌المللی را به‌سمت تهیه کنوانسیون رامسر در حفاظت از تالاب‌ها در سال 1971 رهنمون کرد. این کنوانسیون، به‌عنوان مهم‌ترین و تنها کنوانسیون ناظر بر حفاظت از تالاب‌ها، همه دولت‌های عضو خود، از جمله ایران را متعهد به استفاده معقول از تالاب‌ها می‌کند. با وجود این تعهد، دریاچه ارومیه، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تالاب‌های ایرانی ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر، بنابه دلایل متعدد، از جمله اجرای پروژه‌های توسعه ای - اقتصادی، نظیر احداث بزرگراه شهید کلانتری روی دریاچه و سدهای متعدد مخرنی روی رودخانه‌های تغذیه‌کننده آن، با مشکل خشکیدن مواجه شده است.»
همچنین در این کتاب نوشته شده است: «دریاچه ارومیه و زمین‌های اطراف آن، زیستگاهی فصلی برای پرندگان مهاجر هستند؛ پرندگانی که از این ناحیه تغذیه و از آرتمیای آن استفاده می‌کنند. آرتمیا که تنها موجود زنده دریاچه ارومیه و از خانواده سخت‌پوستان است که می‌تواند در آب غلیظ و شور، زندگی و از جلبک‌های موجود دریاچه تغذیه کند. این جاندار، شاخص‌ترین موجود زنده دریاچه بوده که غذای اصلی پرندگان را تشکیل می‌دهد و بیشترین منبع غذایی برای ماهیان خاویاری است»
براساس متن اشاره‌شده در این کتاب، به موجودات زنده دریاچه نیز اشاره و گفته شده: «گفته می‌شود پس از پلانکتون‌ها، آرتمیاها هم توانایی زندگی در آب‌های شور را دارند. به گفته کارشناسان، به‌علت شرایط خشک و تبخیر بیش از حد آب، موجی از کریستال‌های بلورین نمکی در اطراف ساحل این دریاچه تشکیل شده‌است. دانشمندان، خشکسالی و افزایش برداشت و انتقال آب از این دریاچه را عامل خشک‌شدن آن می‌دانند؛ همچنین برداشت غیرقانونی از آب‌های این دریاچه از سوی مردم، باعث خشکی آن شده‌است.»
آخرین وضعیت دریاچه ارومیه
درحال‌حاضر، آخرین بررسی‌ها از وضعیت دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که این دریاچه با افزایش تراز آبی مواجه شده اما کاهش وضعیت بودجه ستاد احیای دریاچه، چالش‌های زیادی برای پروژه احیای آن ایجاد کرده است؛ همزمان، تجریشی درباره مقایسه وضعیت کنونی دریاچه ارومیه با مدت مشابه در سال گذشته گفت: حجم آب نسبت به سال گذشته، دو برابر بیشتر شده و به‌لحاظ سطح نیز ۵۰ درصد افزایش داشته‌ایم و تراز آب هم ۴۰ سانتی‌متر بیشتر شده است اما وضعیت، خیلی امیدوارکننده نیست.
او توضیح داد: قرار است از مهر امسال تا شهریور سال آینده، ۴۰ سانتی‌متر به تراز آب دریاچه اضافه کنیم که این مسئله در گروی اجرائی‌شدن برخی پروژه‌ها و تأمین بودجه است اما با توجه به شرایط اقتصادی دولت، مجبور شده‌ایم سال گذشته، بودجه ستاد احیای دریاچه ارومیه را در سه مرحله کاهش دهیم و به ۱۷۰۰ میلیارد تومان برسانیم.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، اظهار کرد: این ۱۷۰۰ میلیارد تومان بودجه باید از سه منبع مالی تأمین شود؛ یکی از این منابع، صندوق توسعه ملی است که حدود ۳۴۰ میلیارد تومان از این بودجه را تأمین می‌کند و در مورد آن با مشکل روبه‌رو نیستیم؛ بخش بعدی، بودجه سنواتی دستگاههای اجرائی است که حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است و در تأمین آن نیز مشکلی وجود ندارد.
او ادامه داد: اما حدود ۱۱۰۰ میلیارد تومان از بودجه قرار بود از محل ماده «۱۰» و «۱۲» قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، تأمین شود که پروژه‌های زیادی نیز شامل می‌شد که ۴۵ روز پیش در هیأت‌دولت مصوب شد، حدود ۳۰۰ میلیارد تومان از آن در اختیار ستاد احیا قرار بگیرد که درباره آن، نشست‌های زیادی با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی داشتیم و در نهایت به فهرستی رسیدیم که مجبور شدیم تعدادی از پروژه‌هایمان را در این مرحله، حذف کنیم و پروژه‌هایی را که به زمان و مبالغ کمتری نیاز دارند و از اثربخشیِ بیشتری برخوردار هستند به‌عنوان اولویت اول برای تخصیص، قرار دهیم که متأسفانه تاکنون هیچ منبع مالی‌ای از این بخش تزریق نشده است.
تجریشی در مورد پروژه‌هایی که به‌دلیل تخصیص‌نیافتنِ بودجه، دچار مشکل شده‌اند، اظهار کرد: برخی از این پروژه‌ها برای ما بسیار حساس هستند؛ برای نمونه، نیاز به کاشت گیاه قره‌داغ به وسعت بسیار زیاد داشتیم که این کار، خود نیاز به آبیاری داشت و در فصل تابستان، سازمان جنگل‌ها و مراتع در‌این‌زمینه با ما همکاری کرد اما هنوز نتوانسته‌ایم هیچ پولی به این سازمان بدهیم که آنها هزینه پیمانکاران را پرداخت کنند؛ برخی پروژه‌ها نیز مانند کنترل غبار، هنوز هیچ هزینه‌ای برای آنها نشده است و پروژه‌های لایروبی هم هنوز به اتمام نرسیده‌اند.
او افزود: علاوه بر آن، پروژه‌های کوچک، مانند اندازه‌گیری آب و کنترل سردهنه‌ها که کنترل برداشت در فصل زمستان به آن وابسته است و اندازه‌گیری آب برای فرستادن آن در تابستان به مزارع عملیاتی نشده‌اند، پروژه‌های آموزشی، ترویجی و فرهنگ‌سازی به کشاورزان و دادن نشا و بذر به آنها و برخی پروژه‌ها که زمان در آنها مهم است نیز با مشکل روبرو است.
استرالیایی‌ها در ایران هم به کمک دریاچه ارومیه آمده بودند
علاوه‌بر استفاده از تجربه دریاچه ارومیه در کتاب‌های درسی، پیش از این و در شهریور نیز گروهی دانشگاهی از دانشگاه ملبورن استرالیا برای کمک تحقیقاتی برای نجات دریاچه ارومیه به تهران آمده بودند. یکی از اعضای هیأت تحقیقاتی استرالیا برای کمک به احیای دریاچه ارومیه، دراین‌باره گفته بود: ما قصد داریم یک مرکز مشترک کنترل آب با دانشگاه ملبورن بسازیم و به همین منظور، جلسات زیادی داشته‌ایم.
مایکل استواردسون، رئیس هیدرولوژی محیط‌زیستی و آبی دانشگاه ملبورن در رابطه با آرام بودن روند احیای دریاچه ارومیه گفت: من بر این باور هستم که مشکلات پیچیده هستند و تجربه‌ای که ما در استرالیا به‌دست‌آوردیم این بود که مهم است آرام جلو برویم چون هر بار سریع شدیم، به مشکل خوردیم، پس مهم، داشتنِ دیدگاهی خوب است، هرچند آرام.
او تأکید کرد: در بازدید از دریاچه ارومیه با یکسری اقدامات اجرائی از سوی دولت ایران مواجه شدیم و به این نتیجه رسیدیم که در آینده‌ای نزدیک، موفقیت‌های خارق‌العاده‌ای در زمینه دریاچه ارومیه خواهیم دید.
سپس پیتر اسکیل، یکی دیگر از اعضای این گروه گفت: این یک مشکل سخت است چون شامل هفت میلیون جمعیت و یک سیستم کشاورزی است که آب زیادی مصرف می‌کنند و باید تغییر کنند.
او درباره تغییر مردم گفت: اگر این باور که آب در محیط زیست است، ایجاد شود، دیگر کشاورز به‌دنبال این می‌رود که چگونه آب کمتری مصرف کند و صنعت، آب سالم‌تری ارائه می‌دهد. پس این یک تغییر برای دریاچه نیست بلکه تغییری برای مردم است.
او بیان کرد: من باور دارم که دریاچه تغییر می‌کند اما این تغییر نیاز به تغییر باور‌های مردم برای چگونگی استفاده از دریاچه دارد.
پیتر اسکیل گفت که راهکار انجام چنین تغییری در مردم، دادن سود‌هایی به آنهاست و اینکه باور کنند این تغییر برایشان سودمند است.
او گفت: پیداکردن گروه اولی که چنین کاری انجام دهد سخت است اما بعد از آن، سرعت کار بالا می‌رود.
رئیس دانشکده زیرساخت‌های دانشگاه ملبورن، اظهار کرد: در استرالیا در زمینه مدیریت منابع آب، کارهای زیادی صورت گرفته است؛ به‌عنوان مثال در آنجا زمان بهینه برای حمام‌کردن، چهار دقیقه در نظر گرفته شده و به بچه‌ها در مدارس، ساعت شنی می‌دهند تا زمان استحمام در حمام قرار دهند و زمان حمام کردن خود را بدانند. او ادامه داد: همچنین زمانی‌که برگه مصرف ماهانه آب به‌دستمان می‌رسد، در آن، میزان مصرف آب فردی، منطقه‌ای و شهری مشخص شده است که با این کار، هر فردی به میزان آب مصرفی خود پی می‌برد.
رئیس دانشکده زیرساخت دانشگاه ملبورن گفت: استرالیا تجارب خوبی در زمینه مدیریت منابع آب دارد که معتقد هستیم با تبادل این تجربیات، کمک زیادی به سرعت بیشتر در به هدف‌رساندنِ منابع جهانی آب خواهیم کرد. او افزود: در زمینه مدیریت منابع آب در استرالیا، هزینه زیادی شد و این کشور اکنون، تجارت خوبی دارد و در حال تبادل آن با کشورهای دیگر است و امیدواریم با مشارکتی که با دانشگاه شریف و ستاد احیای دریاچه ارومیه آغاز شده، مرکز تحقیقات مشترک آب، به‌زودی ایجاد شود تا تبادل تجربیات، راحت‌تر انجام شود.
منبع:سلامت نیوز
