سد داریان چشمه تاریخی بل، با غرق شدن تنها یک دیوار فاصله دارد

زیست بوم/مریم میرزایی: شمارش معکوس، ناگهان صفر شد. یکشنبه‌شب بود که اطلاعیه‌هایی در داریان و هجیج کردستان، پخش شد که خبر می‌داد: «سد داریان آبگیری می‌شود.» آبگیری ناگهانی، پس از اعتراضات گسترده و جمع‌آوری طوماری با سه‌هزار امضایی اتفاق افتاد که از حسن روحانی رئیس‌جمهوری خواسته بودند تا جلوی آبگیری سد داریان و غرق‌شدن چشمه بل یا به قول محلی‌ها کانی بل گرفته شود و چشمه تاریخی و ارزشمند کردستانی‌ها نجات پیدا کند.

اعتراض‌ها هنوز ادامه داشت که خبر آبگیری ناگهانی سد، گوش به گوش در روستا پیچید و صبح روز بعد، خبری که تنها چند ساعت از شنیده شدن آن گذشته بود، واقعیتی تلخ را به تصویر کشید؛ دریچه‌های رودخانه بسته شد تا آبگیری آغاز شود. به گفته سرپرست کمپین حمایت از نجات چشمه بل، «قرار نبود آبگیری شود، ناگهان به روستاهای اطراف اعلام کردند که فردا سد آبگیری خواهد شد. آن‌قدر ناگهانی بود که وزیر نیرو، هم در مراسم آبگیری حضور نداشت. حتی از مسئولان محلی، فرماندار و استاندار هم حضور نداشتند.»

آبگیری ناگهانی مشکوک است؛ در منطقه شایعه‌ای پیچیده، «سازه بتنی که قرار بود، بین دریاچه سد و کانی بل قرار بگیرد و از چشمه و آب ارزشمند آن حمایت کند، ترک برداشته و نشت می‌کند. پیمانکار برای این‌که به مشکل برخورد نکند و مبادا مسئولان جلوی آبگیری سد را بگیرند، آبگیری را زودتر آغاز کرده تا دیواره زیر آب برود و نشتی آن مشخص نشود.» این شایعه دهان به دهان می‌چرخد، حتی اعضای کمپین حمایت از نجات چشمه (کانی) بل هم این شایعه را روایت می‌کنند و از مشکوک‌بودن این آبگیری ناگهانی خبر می‌دهند. «از یکم آذرماه یعنی یک روز پیش از آغاز آبگیری عکس داریم که نشان می‌دهد، دیواره بتنی نشتی دارد و نمی‌تواند از چشمه بل حمایت کند. اما از دیروز که آبگیری آغاز شده، اجازه نمی‌دهند که به محدوده دریاچه سد و نزدیکی چشمه بل برویم و وضع چشمه و سازه بتنی را ببینیم و بررسی کنیم. کارگران سازنده سد، نشت سازه بتنی و مقاوم‌نبودن آن برای حمایت از کانی بل را تأیید می‌کنند اما کسی به این موضوع توجهی نمی‌کند.» این را مختار ‌هاشمی سرپرست کمپین حمایت از نجات چشمه بل به «شهروند» می‌گوید. حالا به نظر می‌رسد که شصت‌وچهارمین میراث طبیعی کشور با غرق‌شدن تنها یک دیوار فاصله دارد.

او با اشاره به این‌که در دو‌سال اخیر، فشارهای بسیاری به کارفرمای ساخت سد داریان، وارد شده و محیط‌زیست هم به دلیل تخریب چشمه بل با ساخت این سد و آبگیری آن موافق نبوده است، ادامه می‌دهد: «کارفرما متعهد شده بود که درجریان اجرای این پروژه چشمه بل را نجات دهد و پس از نجات چشمه، آبگیری سد را آغاز کند اما معلوم نیست این دیواره بتنی تا چه حد می‌تواند از چشمه حمایت کرده و آن را نجات دهد. با صحبت‌هایی که کارگران و افرادی که درحاشیه سد حضور دارند، مطمئن هستیم که پس از آبگیری، فشاری که به بدنه این دیواره وارد خواهد شد، دیواره آسیب می‌بیند و به این ترتیب، جلوگیری از تداخل آب چشمه و آب سد، قابل کنترل نخواهد بود و آب چشمه با آبی که در دریاچه سد جمع می‌شود، تداخل پیدا خواهد کرد.»

به روستاییان گفته شده که راه‌های ارتباطی به حریم دریاچه قطع شده و دسترسی به چشمه بل هم بسته است، تنها خواسته‌اند تا زودتر از موعد و به صورتی کاملا ناگهانی سد را آبگیری کنند. کار به‌حدی ناگهانی بوده که وزیر نیرو و هیچ‌کدام از معاونانش در این مراسم حضور نداشته‌اند. به گفته هاشمی، «برای آبگیری سد از اداره کل محیط‌زیست کردستان دعوت شده بود، اما شنیده‌های ما حاکی از آن است که مسئولان این اداره کل اعلام کرده‌اند که با این اقدام مخالف هستیم، زیرا چشمه بل نجات پیدا نکرده است و شما با این کار به محیط‌زیست آسیب وارد کرده‌اید.» سرپرست کمپین حمایت از نجات چشمه بل یادآوری می‌کند که «در مراسم صبح دوشنبه که حواشی و سروصدای بسیاری را در منطقه با خود همراه کرده بود، از مسئولان استان کردستان کسی حضور نداشت و تنها مسئولان شهرستان پاوه حاضر بودند.»

بی‌اطلاعی وزیر نیرو از آبگیری سد داریان

روز دوشنبه، چند ساعتی پس از آغاز آبگیری سد داریان، وزیر نیرو و معاونانش میهمان کمیسیون عمران مجلس بودند. میهمانانی که از آبگیری سد و اتفاقاتی که در کردستان درجریان بود، خبری نداشتند و توسط اعضای کمیسیون عمران مجلس، درجریان آبگیری سد و حواشی آن قرار گرفتند.

حامد قادرمرزی نماینده مردم قروه و دهگلان درمجلس، دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «دیروز وزیر نیرو و معاونانش به کمیسیون عمران مجلس آمده بودند. بحث آبگیری ناگهانی سد داریان درحالی ‌که الان فصل آبگیری نیست، مطرح شد و دلیل این آبگیری ناگهانی را از وزیر و معاونانش جویا شدیم، اما وزیر نیرو و معاونانش اظهار بی‌‌اطلاعی کرده و اعلام کردند که از آبگیری سد خبری ندارند و این فصل، فصل آبگیری نیست.»

تعجب و بی‌خبری وزیر نیرو و معاونانش در این جلسه مشترک، درحالی به اوج رسید که کارفرمای سد داریان، به پیگیری‌ها و تماس‌های مسئولان وزارت نیرو پاسخ هم نمی‌داد تا دلایل آبگیری ناگهانی، آن هم درفصلی که فصل آبگیری نیست، مشخص شود. قادر مرزی ادامه می‌دهد: «حاج رسولی‌ها معاون وزیر نیرو، هم از این آبگیری تعجب کرده و می‌گفت که سد وقتی آبگیری شود، باید به ما تحویل داده شود، چگونه است که آبگیری شده، این‌طوری نیست.» عضو کمیسیون عمران هم به نگرانی‌های زیست‌محیطی و آینده نگران‌کننده‌ای که در انتظار چشمه بل است، اشاره می‌کند: «کار به لحاظ زیست‌محیطی نادرست است و اجرای آن توجیه ندارد با این اقدام چشمه بل نابود خواهد شد. این چشمه توان تامین آب شرب حدود چهار‌میلیون نفر را داراست که با آبگیری سد، از بین خواهد رفت و به همین دلیل، سازمان حفاظت محیط‌زیست هم مخالف اجرای این پروژه و آبگیری سد داریان است.»

وزارت نیرو، وزارت تخریب محیط زیست

آبگیری سد به صورت ناگهانی و بدون اطلاع مسئولان آغاز شده و قادر مرزی دراین‌باره هم می‌گوید: «کاری از دست ما برنمی‌آید. در این شرایط بهترین کار کمپین‌های مردمی، ورود مقامات محلی و نمایندگان استانی است تا جلوی ادامه آبگیری را بگیرند. کانی بل نابود شود، بخشی از محیط‌زیست کشور نابود خواهد شد.»

او ادامه می‌دهد: «اگر این اتفاق بیفتد، وزارت نیرو، وزارت تخریب محیط‌زیست کشور خواهد بود. اتفاقی که دیروز درکمیسیون عمران مجلس شاهد آن بودیم، نشان از ناهماهنگی‌های جدی در این وزارتخانه داشت، چگونه می‌شود پروژه‌ای ملی با حواشی بسیار آبگیری شود و نه وزیر از آبگیری آن خبر داشته باشد و نه معاونش؟»

تکرار ماجرای سد گتوند با داستانی تازه

ماجرای پوشش رسی و تپه نمکی که سد گتوند را به شورآبه تبدیل کرد و میلیون‌ها مترمکعب آب شیرین را به آبی شورتر از آب خلیج‌فارس تبدیل کرد، هنوز از ذهن‌ها پاک نشده و حالا داستان دیواره بتنی ترک خورده و چشمه بل، قرار است روایتی جدید از کوتاهی سدسازان درقبال محیط‌زیست باشد.‌ سال ٩٠ بود که حواشی وجود تپه نمکی در نزدیکی دریاچه سد گتوند و جلوگیری از آبگیری این پروژه حواشی بسیاری با خود همراه کرد. منتقدان آبگیری سد فریاد می‌زدند که سد آبگیری شود، تپه نمکی را درخود حل خواهد کرد و به جای آب شیرین، آبی شور و غیرقابل استفاده خواهیم داشت. درهمان سال، پیمانکار پروژه راهی برای نجات آبی که پشت سد جمع می‌شد، مطرح کرد.

پتوی رسی، راهکار پیمانکار پروژه نام گرفت. قرار بود روی تپه نمکی را پتوی رسی بکشند تا آب را از نمک محافظت کند. مخالفت‌ها با این راهکار، بی‌نتیجه بود و سد آبگیری شد. آب، پتوی رسی را شست و پس از مدتی کوتاه، هشدارها واقعی شدند. آب شور شد و روی دست کشور ماند. زمان زیادی از این اشتباه نگذشته که کارفرمای سد داریان قصد دارد برای محافظت از چشمه بل دیواره‌ای بتنی بسازد تا از مخلوط‌شدن آب چشمه و آبی که پشت سد جمع می‌شود، جلوگیری کند. دیواره یا سازه‌ای که به گفته محلی‌ها و اعضای کمپین نجات چشمه بل، ترک برداشته و امکان حمایت از چشمه را نخواهد داشت و به نظر می‌رسد که راهکار پیمانکار سد داریان هم همچون سد گتوند، نتیجه‌ای جز آسیب‌دیدن محیط‌زیست و غرق‌شدن چشمه تاریخی داریان که شصت‌وچهارمین میراث طبیعی کشور است نخواهد داشت.

منبع: روزنامه شهروند

ال نینو و تغییرات آب و هوایی؛ این دو پدیده طبیعی و غیرطبیعی چه بلاهایی بر سر دنیا آورده‌اند؟

ال نینو یک پدیده طبیعی آب و هوای است، هم زمان شدن این پدیده با گرم شدن کره زمین می تواند جان میلیون ها نفر را جهان در خطر بیندازد.

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین؛ سازمان ملل متحد هشدار داده است که قوی ترین ال نینو 50 سال اخیر منجر به ایجاد طوفان، سیل و خشکسالی در آسیب پذیرترین کشورهای دنیا می شود. انتظار می رود ال نینو تا بهار 2016 ادامه یابد.

ال نینو یک پدیده آب و هوایی طبیعی است که هر چند سال آب های شرق اقیانوس آرام را گرم می کند. این اتفاق جریان های آب و هوایی را به هم می زند و منجر به افزایش خطر ایجاد طوفان، کمبود غذا، سیل، بیماری و آتش گرفتن جنگل ها می شود.

ال نینو قوی امسال از 8 ماه قبل آغاز شد و تاثیراتش تاکنون در اتیوپی، سومالی، کنیا، مالی، اندونزی و آمریکا مرکزی دیده شده است. این پدیده همچنین عامل آتش سوزی جنگل های اندوزی و آمازون هم هست.

سازمان جهانی آب و هوا هشدار داده که تا یک ماه دیگر ال نینو به اوج خودش می رسد، دبیر کل این سازمان در این رابطه گفت: شدیدترین عواقب قوی ترین ال نینو 15 سال اخیر خشکسالی و سیل های ویرانگر در مناطق استوایی است.

او می گوید: تاثیرات پدیده طبیعی ال نینو با گرم شدن زمین تشدید می شود، گرم شدنی که منجر شده دمای کره زمین به بیشترین مقدار در تاریخش برسد. وقوع این پدیده ناشناخته است، سیاره ما به علت تغییرات آب و هوا به شکل نگران کننده ای تغییر کرده است. پس این پدیده ال نینو و تغییرات دست ساز آب و هوا می توانند به شکلی روی هم تاثیر بگذارند که ما تاکنون تجربه اش نکردیم. به علاوه ال نینو هم زمین را گرم تر می کند.

18 سال پیش ال نینو منجر به ایجاد طوفان و سیل های ویرانگری شد که هزارن نفر را در آسیا، آمریکا لاتین و آفریقا را کشت.

سازمان جهانی آب و هوا گفت که انتظار می رود کشور ها نسبت به سال 1997 بیشتر آماده ال نینو باشند، با این حال دولت ها و سازمان های خیریه در رابطه با کمبود جدی غذا هشدار داده اند.

سخنگوی توسعه بین المللی بریتانیا گفت: در حالی که پیش بینی سخت است، به نظر می رسد ال نینوی امسال قوی ترین ال نینو تاریخ باشد. این تهدیدی جدی برای زندگی مردم است، مردم در رشد محصولات دچار مشکل می شوند و با کمبود آب و بیماری مقابل می شوند. کشور های آسیب پذیر مانند یمن و سودان جنوبی الان مشکلاتی مانند جنگ و خطر قحطی دارند. بدون کمک های انسان دوستانه ال نینو این شریط سخت را بدتر می کند. در اتیوپی و ساحل تاثیرات تغییرات جریان های آب و هوایی الان قابل مشاهده است. ممکن است بیماری هایی مانند تب دانگ، وبا و مالاریا شیوه پیدا کنند. بنابرین این ضروری است که سیستم های بهداشتی آماده پاسخ دادن باشند.

به گزارش برنامه جهانی غذا به علت خشکسالی برداشت برنج و دانه های خوراکی کم شده است، انتظار می رود 2.3 میلیون نفر در آمریکای مرکزی و آفریقا نیاز به کمک های ویژه غذایی داشته باشند و اندونزی، ویتنام، فیلیپین و کشور های جنوب شرقی آسیا دچار کمبود غذا شوند.

یونیسف هم اعلام کرده که 8.5 میلیون نفر در اتیوپی و ده ها میلیون نفر در سومالی، کنیا و زیمبابوه نیاز به کمک های غذایی دارند. این درحالی است که انتظار می رفت تعداد کسانی که به کمک های ویژه غذایی نیاز دارند 1.5 میلیون نفر باشد.

بدترین کشوری که آسیب دیده ایست احتمالا مالی است، این کشور بدترین خشکسالی 10 سال اخیرش را دارد تجربه می کند و تا سال دیگر میلیون ها نفر از اهالی این کشور دچار سوء تغذیه خواهند شد.

در مرکز قاره آمریکا ، یکی از شدید ترین خشکسالی ها منجر به نیاز 3.5 میلیون نفر در گواتمالا، هندوراس و ال سالوادور به کمک های غذایی شده است. در پرو و اکوادور هم 2 میلیون نفر آسیب دیده اند.

مدیر منطقه ای آمریکا لاتین برنامه جهانی غذا گفت: یک خشکسالی دیگر، که این بار توسط ال نینو تشدید شده آسیب‌های زیادی زده است. این پدیده به خانواده های کوچکی که تازه داشتند از خشکسالی سال قبل عبور می کردند، آسیب زده است.

هفته پیش دولت اندونزی اعلام کرد منطقه کشورشان که در آن برنج رشد می کرد دچار خشکسالی شده است. سخنگوی سازمان جهانی بهداشت گفت: جهان برای ال نینو امسال بیشتر آماده است ولی ضرر های اقتصادی هنوز عمیق خواهند بود.

محققان انتظار دارند خطر های آتش سوزی در مناطق آمازون افزایش یابد، امسال بیش از 11 هزار جنگل در آمازون آتش گرفتند یعنی 47 درصد بیش از سال پیش.

سازمان توسعه بین المللی هم اعلام کرد: همه دفاتر این سازمان با خطرات ال نینو آشنا هستند، تیم هایی در اتیوپی تا کنیا و بنگلادش در حال تلاش هستند که به مر دمی که دچار مشکلاتی ناشی از ال نینو شده اند، کمک کنند.

منبع: گاردین/ 16 نوامبر 2015/ ترجمه: نیو صدر

تغییرات آب و هوا؛ نقش اساسی ایران در گرمتر شدن کره زمین

جامعه > محیط زیست - کمتر از یک هفته به کنفرانس پاریس در رابطه با تغییرات آب و هوا، مانده است. در این اجلاس سران 170 کشور که 93 درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهند دنبال راه حلی برای برای این مسئله بزرگ خواهند بود.

نیو صدر: تغییرات آب و هوایی که به سرعت در حال نابودی جهان است، به یکی از بزرگترین مسائل قرن بیست و یکم تبدیل شده است. این گرم شدن زمین به تمام جهان آسیب خواهد زد، از غیر قابل سکونت بودن مناطقی از خلیج فارس تا انقراض یک چهارم گونه های حیوانی و زیر آب رفتن بوستون تا میامی.

به گزارش ژاپن تایمز؛ اکثر کشورهای پیشرفته جهان در تولید گازهای گلخانه‌ای نقش اساسی دارند، ایران هم جزو اصلی ترین کشورهای تولیدکننده گازهای گلخانه ای است.

این در حالی است که با توجه به آخرین اعلام بانک جهانی، رتبه اقتصادی ایران در اسل ۲۰۱۴، ۲۴ بوده است.

10 کشوری که بیشترین گازهای گلخانه ای را تولید می‌کنند؛

رتبه	کشور	درصد تولید گاز گلخانه‌ای نسبت به کل جهان	ضمانت داده شده برای کاهش تولید گاز گلخانه ای تا سال 2030	رتبه تولید ناخالص ملی (منبع: بانک جهانی)	تولید ناخالص ملی (به میلیون دلار آمریکا)
1	چین	24	نسبت به سال 2005: 60 تا 65 درصد	2	10360105
2	آمریکا	15.5	نسبت به سال 2005: 26 تا 28 درصد	1	17419000
3	اروپا	10.8	نسبت به سال 1990: 40 درصد	-	18460646
4	هند	6.4	نسبت به سال 2005: 35 درصد	9	2066902
5	روسیه	4.9	نسبت به سال 1990: 25 تا 30 درصد	10	1860698
6	ژاپن	2.9	نسبت به سال 2013: 26 درصد	3	4601461
7	برزیل	2.1	نسبت به سال 2005: 43 درصد	7	2346118
8	ایران	1.6	تا سال 2030، 4درصد کاهش	29	415339
9	اندونزی	1.6	تا سال 2030، 29 درصد کاهش	16	888538
10	کانادا	1.5	نسبت به سال 2005؛ 30 درصد کاهش	11	1786655

البته ایران تضمین کرده است، که اگر تحریم ها برداشته شود و کمک مالی شود این کاهش تولید گاز های گلخانه ای را به 12 درصد خواهد رساند.

چین، این کشور قرار است استفاده از گاز های غیر فسیلی که در سال 2014، 11 درصد بود به 20 درصد برساند و حجم جنگل هایی که کربن دی اکسید دریافت می کنند را 4.5 میلیارد مترمربع افزایش دهد.

آمریکا، در این کشور قرار است تا سال 2030 نیروگاه ها 32 درصد تولید کربن دی اکسید را کاهش دهند.

اتحادیه اروپا، 28 عضو این اتحادیه هدف گذاری کرده اند که در 27 درصد مواقع از انرژی های تجدید پذیر استفاده کنند.

هند برنامه دارد که تا سال 2030، 40 درصد از برقش را توسط انرژی های تجدید پذیر بدست بیاورند.

روسیه هم قول داده است که تا سال 2030 تولید گاز های گلخانه ای شان نسبت به 1990 25 تا 30 درصد کاهش یابد.

اندونزی به شرط کمک مالی گفته است که میزان تولید گاز های گلخانه ای را تا سال 2030 به 41 درصد کاهش می دهد.

معمولا میان رتبه اقتصادی و رتبه تولید گاز های گلخانه ای کشور ها ارتباطی وجود دارد اما برای ایران اینگونه نیست، ایران نسبت به تولید ناخالص ملی اش گاز گلخانه ای بسیار زیادی تولید می کند.

آمار تولید گاز های گلخانه ای کشور هایی که تولید ناخالصی شبیه به ایران دارند:

رتبه تولید ناخالص ملی (منبع: بانک جهانی)	کشور	درصد تولید گازهای گلخانه ای نسبت به کل
24	آرژانتین	0.9 درصد
25	بلژیک	0.3 درصد
26	ونزوئلا	0.7 درصد
27	نوروژ	0.1 درصد
28	اتریش	0.2 درصد
29	ایران	1.6 درصد
30	امارات	0.5 درصد
31	کلمبیا	0.4 درصد
32	تایلند	0.8 درصد
33	آفریقای جنوبی	1.1 درصد
34	دانمارک	0.1 درصد

منبع:خبرآنلاین

رابطه تخریب محیط زیست با آلودگی فرهنگ

چهره ماندگار فلسفه ایران گفت: حفظ محیط زیست بدون نگهداری سلامت آن غیر ممکن است اما بین تخریب محیط زیست و آلودگی محیط فرهنگی نیز رابطه نزدیک وجود دارد.

به گزارش جهان، کریم مجتهدی چهره ماندگار فلسفه ایران در گفت‌وگو با فارس درباره سالی که گذشت، عنوان کرد: در این سال برخلاف ذوق و سلیقه‌ام به مطالعه کتاب‌های کاربردی پرداختم چرا که مدت دو سال است بر آثار سهروردی کار می‌کنم و آخرین کتابم هم راجع به سهروردی و آثار و افکار اوست، بنابراین تأملی در منابع فلسفه اشراق داشتم و راجع به سهروردی بسیار به فارسی، انگلیسی و فرانسه مطالعه کردم.

وی با بیان اینکه متأسفانه ما منابع غربی را درباره سهروردی نمی‌شناسیم، گفت: شیخ اشراق در آناتولی و دمشق زندگی کرده و از اسامی یونانی نام برده است البته اینها اسم نیستند منتها یک جور لقب هستند مثلاً لغت آگامنون به معنی «روح خیرخواه» است که از این دست در کتاب‌هایش بسیار دیده می‌شود. با این حال اینگونه بگویم که خیلی حرف‌ها راجع به سهروردی ناشناخته مانده است مثلاً احیای فکر سهروردی راجع به ایلخانان مغول و بخش‌هایی که به احیای ایران مربوط است، باید مورد بررسی قرار بگیرد.

مجتهدی درباره اتفاقات فرهنگی سال ۹۳ گفت: بنده خیلی جریانات روزمره را دنبال نمی‌کنم اما این را معتقدم که هر رخدادی در راستای تعمق تفکر ما ایرانیان باید مورد استقبال قرار گیرد، هر کس در ایران برای حفظ زبان فارسی تلاش می‌کند باید تقدیر شود و همه ما به نحوی باید برای جلوگیری از آلودگی زبان فارسی چنین تعصب ملی را داشته باشیم.

این چهره ماندگار فلسفه ایران یکی از دغدغه‌های امروز را حفظ محیط زیست به شمار آورد و گفت: حفظ محیط زیست بدون حفظ سلامت آن غیرممکن است، بنده در جلساتی حضور داشتم که سرشناسان راجع به محیط زیست بسیار بحث کردند با این حال با کلمات خارجی که خودش آلودگی را نشان می‌دهد نمی‌توان راجع به محیط زیست بحث کرد! بنده رابطه تخریب محیط زیست با آلودگی محیط فرهنگی را نیز بسیار نزدیک می‌بینم.

وی در پایان گفت: کسانی که با وجدان هستند و می‌خواهند در جامعه خدمتی کنند باید مراقب باشند که ما ایرانی هستیم و باید حداکثر تلاشمان را برای حفظ محیط زیست ایران چه به لحاظ فرهنگی و چه طبیعی بکنیم.   

منبع:جهان نیوز

30 سال دیگر ایران به کشور ارواح بدل می‌شود/ذخایر آب 12 استان، در 50 سال آینده به پایان خواهد رسید/امنیت غذایی در خطر است/هزینه هولناک تخریب محیط زیست

موسسه «صلح آمریکا» نوشت: در حال حاضر خطری که از جانب بحران قریب‌الوقوع زیست‌محیطی ایران احساس می‌شود، به مراتب بیش از خطر دشمنان خارجی و منازعات سیاسی داخلی است.

به گزارش سرویس بین الملل سایت خبری تیک Tik.ir، طبق گزارش «سازمان جنگل‌ها، مراتع، و آبخیزداری ایران» که در اواسط سال 2013 منتشر شده بود، بیش از دو سوم خاک ایران -در حدود 118 میلیون هکتار- به سرعت در حال تبدیل شدن به بیابان است.

«عیسی کلانتری» ، مشاور رئیس جمهور در گفت‌وگویی هشدار داده بود که «مشکل اصلی‌ای که ما را تهدید می‌کند و از اسرائیل، و آمریکا و دعواهای سیاسی و... خطرناک‌تر است... این است که فلات ایران دارد غیرقابل سکونت می‌شود... اگر وضعیت اصلاح نشود، ایران 30 سال دیگر کشور ارواح می‌شود.»

وی در این مصاحبه به شرح آینده هشدارآمیز دریاچه‌های خشک‌شده و سفره‌های خالی آب‌های زیرزمینی می‌پردازد، که احتمالاً میلیون‌ها ایرانی را وادار به ترک محل سکونت خود خواهد کرد.

طبق شاخص عملکرد زیست‌محیطی سال 2012 که از سوی دانشگاه‌های یِیل و کلمبیا انجام شده و 22 فاکتور محیطی چون منابع آب، آلودگی هوا، تنوع زیستی، و تغییرات آب و هوایی را مورد بررسی قرار داده بود، ایران از میان 132 کشور مورد مطالعه، در جایگاه 114 ام قرار گرفت.

آب

منابع آب شیرین ایران تحت فشار برداشت‌های غیرقابل تحملی قرار دارند. ۹۰ درصد خاک ایران را -که منطقه‌ای اندکی کوچک‌تر از ایالت آلاسکا [در آمریکا] را دربرمی‌گیرد- سرزمین‌های خشک یا نیمه خشک تشکیل می‌دهند و تقریباً دو سوم حجم بارندگی کشور پیش از آنکه بتواند رودها را پر آب کند، تبخیر می‌شود. در نتیجه، ایران بیش از نیمی از آب مورد نیاز خود را با برداشت از آبخوان‌ها تأمین می‌کند، و مصرف عمومی به سرعت در حال تحلیل بردن منابع زیرزمینی است. با نرخ کنونی مصرف بی‌رویه آب در ایران، ۱۲ استان از ۳۱ استان این کشور، ظرف 50 سال آینده ذخایر آبی خود را به پایان خواهند رساند.

سیاست‌های اقتصادی ایران بر وخامت این مشکل افزوده‌اند. بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی برای مالکان چاه‌ها آزاد است و به علت وجود یارانه‌های دولتی، مصرف‌کنندگان تنها بخشی از هزینه‌های واقعی مصرف انرژی لازم برای پمپاژ آب به سطح را می‌پردازند. سالانه 4 میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی غیرقابل بازگشت ایران، به سطح زمین پمپاژ می‌شوند.

آب‌های سطحی ایران نیز با مشکل مشابهی مواجهند. غالب رودخانه‌های ایران به لحاظ آب‌شناختی خشک شده یا در حال خشک شدن هستند، به این معنا که منابع تجدیدپذیر آبرسانی این رودخانه‌ها هم‌اینک نیز به پایان رسیده است.

در نتیجه، این آب‌های سطحی، ظرفیت مازاد اندکی برای تأمین تقاضای جمعیت رو به رشد ایران در سال‌های خشک آینده دارند که به تناوب تکرار می‌شوند -دوره‌هایی که میزان بارش زیر حد میانگین است. مصرف نادرست آب در نزدیکی سرچشمه‌ها، بر امکان تأمین نیازهای آبی نواحی دوردست‌تر تأثیر نامطلوبی می‌گذارد. برای مثال در شمال غربی ایران، احداث سدها (مانند کارون 3) ، سیستم نادرست آبیاری، و خشکسالی منجر به کاهش حجم 13 رودی شده است که دریاچه ارومیه را سیراب می‌کردند، و اکنون این دریاچه، که بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه محسوب می‌شود بیش از 60 درصد حجم خود را نسبت به سال 1995 از دست داده است. در منطقه جنوب غرب نیز دریاچه بختگان که زمانی دومین دریاچه بزرگ ایران بود، تحت تأثیر توأمان خشکسالی‌های طولانی‌مدت و احداث سد بر روی رود کر، اکنون کاملاً خشک شده است.

خطر کشاورزی

مشکلات آبی ایران در حال آسیب زدن به اقتصاد ملی این کشور است. 10 درصد تولید ناخالص داخلی ایران حاصل فعالیت بخش کشاورزی است که نزدیک به یک چهارم نیروی کار ایران را نیز در استخدام خود دارد. به علاوه فعالیت این بخش، از امنیت غذایی ملی نیز پشتیبانی می‌کند. در حقیقت نیز تهران با راهبردی دوگانه برای پیشبرد خودکفایی در تولید محصولات اساسی از طریق افزایش همزمان عرضه و تقاضا، اقدام به اختصاص یارانه‌ای مساوی به تولیدکننده و مصرف‌کننده کرده است.

با این حال، اکنون امنیت غذایی ایران در خطر است، زیرا بخش کشاورزی با اختصاص 92 درصد از کل مصرف آب کشور به خود، تنها در حدود 66 درصد نیاز غذایی 79 میلیون نفر جمعیت ایران را تولید می‌کند. تهران ناچار از وارد کردن 37 درصد باقیمانده است؛ و تشدید «تنش آب» خطر کاهش بیشتر توان تولید بخش کشاورزی را هشدار می‌دهد، که به نوبه خود منجر به افزایش هزینه واردات و وخیم‌تر کردن فشارهای مالی خواهد شد. در حقیقت، نیازهای بخش کشاورزی، اکنون حتی در حال صدمه زدن به امنیت غذایی کشور است. برای مثال خاک برخی مناطق، چون دشت مرکزی کاشان، به سبب برداشت بیش از اندازه از آب‌های زیرزمینی که منجر به تحلیل رفتن سفره‌های آب شده است، به شوره‌زاری بدل شده و امکان کشاورزی در این مناطق کاملاً از بین رفته است.

انتخابی دشوار

رقابت برای دستیابی به منابع محدود آب از همین حالا نیز منجر به بالا گرفتن تنش‌ها و درگیری‌ها، چه در داخل ایران و چه در مناطق مرزی و در مقابله با همسایگان این کشور شده است.

در اوایل سال 2013، کشاورزان اصفهانی پمپی را که آب رودخانه محلی اصفهان [زاینده‌رود] را به شهر یزد در فاصله 185 مایلی [300 کیلومتری] می‌فرستاد، تخریب کردند. این مسئله در ادامه منجر به یک هفته تظاهرات و کمبود و جیره‌بندی آب در یزد شد.

در سال 2011، مرزبانان ایرانی پس از عبور از مرز افغانستان و تلاش برای باز کردن یک کانال آب 18 مایلی [30 کیلومتری] از رود هلمند به ایران، با نیروهای افغان درگیر شدند. در دهه 1980، جرقه طولانی‌ترین جنگ تاریخ مدرن خاورمیانه، بر سر دو ادعای رقیب در خصوص کنترل آبراهه راهبردی شط‌العرب [اروند رود] ، میان ایران و عراق، روشن شد.

افزایش فشارها بر منابع آبی ایران، انتخاب دشواری را در میان مصارف مختلف رقیب تعریف می‌کند. در حوضه کرخه، مدیریت منابع آبی باید تصمیم بگیرد که با کاهش جریان آب رودخانه چه کند -آیا این آب را در سد کرخه نگه داشته تا بتواند از آن برای تولید برق استفاده کند یا اینکه مسیر آب به نواحی پایین‌دست را باز کند تا بتواند منطقه‌ای را که به عنوان سبد غذایی ایران شناخته می‌شود، آبیاری کند.

آلودگی

ایران با خطرات زیست‌محیطی جدی دیگری نیز مواجه است. طبق گفته «سازمان بهداشت جهانی» ، سه شهر از پنج شهر نخست در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان -اهواز، کرمانشاه، و سنندج- در ایران قرار دارند که میزان آلودگی هوا در این شهرها از چهار تا هفت برابر سطح قابل قبول سازمان بهداشت جهانی برآورد شده است. ایران به سبب کیفیت نامطلوب هوا در سرتاسر کشور، از میان 91 کشور مورد بررسی، در جایگاه 86ام قرار گرفته است. آلاینده‌های هوا، تنها در تهران منجر به مرگ سالانه بیش از 5،500 نفر بر اثر بیماری‌های قلبی و عروقی، و تنفسی می‌شوند.

از سویی انتظار می‌رود که روند تغییرات آب و هوای جهانی نیز بر عمق معضلات زیست‌محیطی ایران بیفزاید. به گفته «سازمان حفاظت از محیط زیست» ایران، تغییرات دما و میزان بارش‌ها، امکان برخورداری از آب پاک، به ویژه در مناطق روستایی را کاهش خواهد داد و این نیز به نوبه خود منجر به گسترش بیماری‌های انتقالی از راه آب خواهد شد. دمای بالاتر و حجم پایین‌تر بارندگی می‌تواند تا سال 2050، تا 30 درصد از محصول غلات بکاهد. طبق تحلیلی که از سوی هلند منتشر شده است، تغییرات آب و هوا می‌تواند تا سال‌های 2050-2040، 15 تا 19 درصد از مجموع منابع آب‌های تجدیدشونده ایران را کاهش دهد؛ و در آن زمان، میزان نیاز سالانه آب ایران، بیش از 40 درصد فراتر از حجم منابع تجدیدشونده آب این کشور خواهد بود.

هزینه‌ها

میزان خسارات -ناشی از تنش آب، بیابان‌زایی، و آلودگی- می‌تواند در بلندمدت منجر به ایجاد مشکلات تضعیف‌کننده‌ای برای اقتصاد کشور شود. طبق برآورد «بانک جهانی» ، هزینه سالانه تخریب محیط زیست در ایران، هم‌اینک نیز به میزان هولناک 5 تا 10 درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است. در مقایسه، به گفته «اداره حسابرسی دولت آمریکا،» تحریم‌های طاقت‌فرسای واشنگتن و جامعه بین‌المللی، در سال 2012 تنها توانستند 4/1 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را کاهش دهند. و با گذشت زمان، این منابع ارزشمند بیشتر تحلیل رفته، حاصلخیزی بیشتر کاهش یافته، و سلامت عمومی بیش از پیش آسیب خواهد دید.

سوء مدیریت نیز سهم بسزایی در مشکلات زیست‌محیطی ایران دارد. شهرهای ایران یک سوم منابع آب خود را از طریق نشتی لوله‌های آب از دست می‌دهند. سیستم آبیاری این کشور نیز ناکارآمد بوده و از بازدهی بسیار پایینی برخوردار است. بیش از نیمی از حجم آب منابع تجدیدشونده ایران که در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، به هدر می‌رود. ایران برای عبور از چالش‌های زیست‌محیطی، به تنظیم مجدد سیاست‌ها و منابع خود نیاز دارد. به گفته کارشناسان، هزینه فناوری‌های جدید، بکارگیری شیوه‌های صرفه‌جویی، و دیگر اقداماتی که می‌تواند تأمین آب مورد نیاز ایران در سال 2050 را امکان‌پذیر سازد، حداکثر به 3 میلیارد دلار در سال خواهد رسید.

ایران اخیراً گام‌های مثبت مهمی در جهت رفع این مشکلات برداشته است. طرح توزیع هدفمند یارانه‌ها که از سال 2010 آغاز شد، به تدریج مصرف‌کنندگان را وادار به پرداخت هزینه‌های واقعی آبرسانی کرده، و انگیزه آنان را برای صرفه‌جویی در مصرف، و افزایش بازده شیوه‌های مصرف خود سوق خواهد داد. قرار بود درآمدهای ذخیره‌شده حاصل از کاهش یارانه‌های انرژی، صرف پشتیبانی از طرح‌هایی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا شود. اما اصلاح توزیع یارانه‌ها، پس از مرحله اول متوقف شد؛ و به علاوه به نظر نمی‌رسد که این اصلاحات در راستای مواجه با چالش‌های زیست‌محیطی طراحی شده یا موثر بوده باشند. بحران قریب‌الوقوع زیست‌محیطی ایران به انقلاب سبز فراگیری در سیاست‌گذاری‌های ملی نیاز دارد.  

منبع:انتخاب

تقصیر را گردن تغییرات اقلیمی نیندازیم!

: شنبه 30 آبان 1394 | 10:36 ب.ظ | نویسنده : محمود حسین زاده کرمانی

با سلام و درود

در خصوص منابع آبی، اول باید آبخوان‌های‌مان را تغذیه کنیم، بعد برویم سدهای آنچنانی بسازیم. به هر حال تکنولوژی که می‌خواهیم استفاده کنیم، باید بر اساس شرایط بومی‌مان باشد و از قبل آن را بسنجیم. اعتقادم این است که ما اگر بخواهیم غیراحساسی نگاه کنیم، ذات سد، انتقال آب و آب شیرین کردن بد نیست، اما نگاه به آنها به عنوان منجیان مشکلات منابع آب، نگاه غلطی است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی آب ایران، روزنامه اعتماد نوشت: در نظر گرفتن عوامل انسانی در این زمینه بحران آب ، ‌مهم‌تر از انداختن تقصیر بر گردن عوامل اقلیمی و آب و هوایی است. انسان‌هایی که بدون اندیشه فردا، ‌از منابع انرژی استفاده می‌کنند و وقتی بوی خشکی به مشام‌شان می‌رسد، هول می‌کنند و می‌خواهند همه توان‌شان را به کار گیرند تا برگردند به سال‌ها و روزهایی که آبادی‌ها آب داشت و دغدغه بی‌آبی، خنده‌دار‌ترین دغدغه مردم بود. مدیریت منابع آب با در نظر گرفتن و تلفیق عوامل انسانی و اجتماعی، ‌شیوه‌ای‌ است نوین در مدیریت آب. شاید خیلی هم جدید نباشد اما هنوز در کشور ما که عبارت «بحران آب» عنوان جاافتاده‌ای است، به کار نیامده و کسی ضرورت استفاده و به‌کارگیری آن را نفهمیده است.

کاوه مدنی، متخصص مدیریت آب و محیط زیست است در مرکز سیاست‌های محیط دانشگاه امپریال کالج لندن. او اخیرا عنوان دانشمند جوان در زمینه علوم زمین را از اتحادیه اروپایی علوم زمین از آن خود کرده است. در گفت‌وگویی که با «اعتماد» داشته، از یافته‌هایی سخن گفته که بر لزوم تلفیق علوم انسانی، اجتماعی، اقتصادی و آبی تاکید دارد. او معتقد است مدیریت منابع آب ایران، مشکلات ریشه‌ای دارد و تا زمانی که نظام و ساختار فکری در این خصوص تغییر نکند، مشکلات آب ایران همچنان ادامه‌دار خواهند بود.

عنوان دانشمند جوان که از سوی اتحادیه به شما داده شد، ‌بیشتر حول مبحثی بود که در ارتباط با نظریه‌بازی‌ها مطرح کرده بودید. این یافته‌ها قرار است چگونه به مدیریت منابع آب کمک کند؟ آیا می‌توان اسم نظریه را روی مباحث شما گذاشت؟

شاید اسم نظریه درست نباشد. من اختراعی نکردم، یک‌سری مفاهیم یک جایی بوده، من بیشتر روی تلفیقش کار کردم. به طور سنتی در واقع رشته‌ها را منفک می‌کنیم. یک‌سری متخصص آب داریم که معمولا در دانشکده‌ها یا دپارتمان‌های کشاورزی‌اند یا عمران. کسانی که علوم اجتماعی یا اقتصاد کار می‌کنند، معمولا با هم تعامل ندارند و گفت‌وگو نمی‌کنند. من شاید خوش‌شانس بودم، دکترایم را در کانادا شروع کردم، روی نظریه‌بازی‌ها در مهندسی سیستم کار می‌کردم. بعد که به امریکا آمدم، در کنار تزم که مبحث دیگری بود، علاقه به نظریه‌بازی‌ها داشتم. کلاس‌هایم را در حقوق اقتصاد و علوم سیاسی برمی‌داشتم و با مهندس‌ها می‌چرخیدم. آنجا این قضیه جرقه خورد که اگر اینها را بیشتر و بیشتر با هم تلفیق کنیم که ما هم در تلفیق کردن استادیم، یک‌سری مفاهیم را از یک‌سری رشته‌ها برمی‌داریم در مهندسی سیستم و ریاضی و مساله‌ای را با آن حل می‌کنیم. اما بحث این بود که ارزش افزوده‌اش چیست. در خیلی از مقالات یک معادله ریاضی هم نبود که عجیب بود که چطور نشریاتی که مقالات مهندسی و هیدرولوژی چاپ می‌کنند، چطور این مقالات را می‌پذیرند. من با یک‌سری مفاهیم ساده این را بحث کردم. ما در اکثر مواقع نسخه می‌پیچیم که چه چیزی خوب است و کمتر راجع به این صحبت می‌کنیم که چه چیزی ممکن است اتفاق بیفتد و افراد داخل مجموعه چه می‌خواهند. وقتی درباره چه چیز خوب است، حرف می‌زنیم، ناخودآگاه فرض می‌کنیم همه تصمیمات بر اساس منافع گروهی و خردجمعی گرفته می‌شود. اما در واقعیت و عمل، اکثرا رفتارهای‌مان فردی است، تصمیماتمان به خودمان وابسته است یا به مجموعه اقتصادی زیردست‌مان یا
خانواده‌مان یا مشابه این. در واقع این دو با هم در تضاد خواهند بود. لزوما منافع جمعی با منافع شخصی همخوانی ندارد. آنچه برای سیستم بهتر است را ممکن است اجرا نکنیم، چون دنبال انگیزه‌های خودمانیم. مشکلی که اینجا پیش می‌آید این است که نسخه‌هایی که می‌پیچیم اجرا نمی‌شود. داستان مباحثی که من مطرح کردم، این بود. در نخستین مقاله‌ام در ٢٠١٠ هم اشاره کردم. فرق بزرگی وجود دارد بین آنچه بهینه است و آنچه ممکن و دست‌یافتنی. لزوما راه‌حل بهینه راه‌حل دست‌یافتنی، ممکن است نباشد. باید این را بدانیم که چه چیزی در اجرا دست‌یافتنی است. منظورم پیاده‌سازی یا ساختن یک سد نیست. منظورم این است که با رفتارهای افراد و دنبال کردن انگیزه‌های‌شان چگونه می‌توانیم مسائل را ببینیم. اینکه می‌گوییم کشاورزی تعطیل شود یا کاهش مصرف دهند، اینها چقدر دست‌یافتنی است. وقتی انگیزه‌های افراد را می‌بینیم، می‌فهمیم مسائل مختلفی وجود دارد که منجر به این تصمیم‌سازی می‌شود و این چیزی است که بیشتر رویش کار کردم.

تلفیقی که بین موارد انسانی و آبی ایجاد کردید، توانست کاری عملی یا اجرایی در ایران ایجاد کند؟ مثلا در مورد ارومیه چه اتفاقی با این مبحث می‌افتد؟

اتفاقا یکی از دانشجویانی که در تربیت مدرس داشتیم، روی ارومیه کار کرده بود. بیشتر بحثش این بود که انگیزه‌ها چیست. آیا ممکن است این رفتارها عوض شود؟ می‌شود کاری کرد که استان‌های آذربایجان غربی، شرقی و کردستان به تفاهمی برسند یا تغییراتی بدهند؟ در این حد کار پیش رفته است. این‌طور نیست که حالا نظریه‌ای یا مفهومی آمده و قرار است بحران آب را دگرگون یا حل کند. این بحث یک شاخه‌ای از بخشی از تحقیقات ما است. لزوما همه‌چیز را از لنز نظریه‌بازی‌ها نمی‌بینیم. مثلا ما در مناقشات خزر خیلی از این بحث‌بازی‌ها استفاده کردیم یا روی بحث قزل‌اوزن، چون رودخانه فرامرزی است و استان‌های زیادی درگیرش هستند. روی آن دوتا به طور خاص نظریه‌بازی‌ها را پیاده کردیم. الان روی هیرمند داریم کار می‌کنیم. روی ارومیه کار کوچکی انجام دادیم.

در مواردی که با استناد به نظریه‌بازی‌ها کار کردید، چه نتایجی داشت؟

در مناقشات خزر، یک مدل پشتیبانی مذاکرات درست کردیم که شفاف‌سازی کند. خیلی مواقع نمی‌توانید در مناقشات به نتیجه برسید. به همین دلیل دید درستی از اتفاقاتی که می‌افتد یا ممکن است، بیفتد ندارید. در خزر، مکانیسم‌های متفاوتی برای تقسیم خزر ارایه شده. می‌خواستیم ببینیم عملا چه عایداتی برای کشورها دارد. اگر ما از این پنج راه‌حلی که سرش بحث شده، استفاده نکنیم، مرزهای‌مان باید به چه شکل باشد. یا حتی تحت بعضی از این راه‌حل‌ها، مرزها باید چه طوری کشیده شوند که ما بر اساس محل حوزه‌های نفتی و گازی، یکسری پیشنهاداتی داده بودیم و مدلی درست کردیم که بتواند مرزکشی کند. در
واقع یک سیستم پشتیبانی داریم. در مورد قزل اوزن، مدل‌های ورشکستگی که برای تخصیص استفاده می‌شوند، آوردیم که بگوییم چه جوری باید تخصیص داده شود. خواسته‌مان در سیستم قزل اوزن از آب موجود در استان‌ها بیشتر است. به این فکر کردیم که مبنای چانه‌زنی و تخصیص باید چه باشد. مدل‌های مختلفی را استفاده کردیم. اینکه چه چیزی بهینه است و چه چیزی می‌تواند به دست بیاید. این سیستم در ایران و جاهای دیگر دنیا مورد استفاده قرار گرفته است.

مدیران آب ایران، این نگاه تلفیقی رفتارهای انسانی و آب را تایید می‌کنند؟

دقیقا صحبتی یا مصاحبه‌ای از قول مسوولی ندیدم که این را بگوید. ولی به هر حال هرچه جلوتر می‌رویم، این را بیشتر درک می‌کنیم. مدیران آبی، مدیران جهاد کشاورزی یا مدیران آب و فاضلاب شاید خیلی بهتر با این مساله آشنا باشند. چون با تعداد زیادی افراد سرو کار دارند که باید برای‌شان تصمیم بگیرند و به سیاست‌هایی که اتخاذ می‌کنند باید پاسخ دهند.

شما به عنوان کارشناس آب که از دور مسائل ایران را مدنظر دارید، اگر بخواهید به حال و آینده ایران از لحاظ منابع آبی‌اش نگاه کنید، چقدر خطر را نزدیک به ایران می‌بینید؟ آیا خطری هست که ما را تهدید کند یا این یک جریان ادامه‌دار است که از قدیم بوده و ادامه خواهد داشت؟ انگار مدل کشور ما با خشکسالی و کمبود منابع آب گره خورده باشد.

اینکه وضعیت، وضعیت بدی است شکی نیست. ما یک مسیری را رفتیم، یک مسیر توسعه سازه‌ای داشتیم. مفاهیم توسعه را فهمیدیم با یک نگاه غلطی یکسری پروژه‌های عمرانی را اجرا کردیم. به علاوه، سیاست‌هایی در مورد خودکفایی کشاورزی و غذایی داشتیم. در بخش کشاورزی هم درست کار نکردیم. یکسری اتفاقات افتاده، داریم نتایج آنها را می‌بینیم. اینکه کی این اتفاق افتاده یا اینکه بگوییم چه کسی مسوول این اتفاق است، واقعا نمی‌توانیم انگشت اتهام را به سوی یک نفر، یک دولت یا یک وزیر نشانه بگیریم، چون شرایط موجود، محصول سال‌ها تفکر و ساختار نظام مدیریتی و درک غلط بوده و سال‌های سال وجود داشته. به نظرم مدیریت غلط منابع آب، غذا یا کشاورزی شاید بتوان گفت از زمان اصلاحات ارضی کلید خورد. آنجا یک نقطه عطفی در تاریخ مدیریت منابع آب و کشاورزی ماست که ضربه‌های بزرگی از این اتفاق خوردیم. چون ما نحوه مدیریت سنتی سیستم‌های کشاورزی و آبی را عوض کردیم، راندمان را عملا در تولید برق و بخش کشاورزی را پایین آوردیم. سیستم‌های سنتی را از دست دادیم. اما این‌طور هم نبود که اگر اصلاحات ارضی نبود الان وضعیت خوبی داشتیم. اصلاحات ارضی نمونه سیاستی است که یکسری منافع دارد و یکسری معایب که دیده نشده. امثال این کارها را زیاد کردیم. سیاست سدسازی، سیاست انتقال آب، استانی کردن آب منطقه ای‌ها، مدیریت منابع آب، سیاست خودکفایی غذا و یارانه هنگفت دادن در بخش کشاورزی. بعضی چیزهای اینچنینی، سیاست‌هایی است که یکسری مزایا دارد و معایب زیادی هم دارد که دایم تکرار شده. الان هم که می‌گوییم سدسازی بد است، رفتیم سراغ آب شیرین کردن و انتقال آب. آنها هم همین وضعیت را دارند و می‌توانند وضعیت را بدتر کنند. حرف من این است که این، یک مکتب فکری است. تا زمانی که نظام فکری و سیستم ارزشی ما در منابع آب عوض نشود، نمی‌توانیم به این راحتی انتظار داشته باشیم کن فیکون شود و سیستم‌مان متفاوت شود. در این بین، اتفاقات دیگری هم بوده که مثلا ما می‌گوییم اصلاحات ارضی، اما کنار آن تکنولوژی پمپ هم آمده. با پمپ می‌توانستیم آب زیرزمینی را راحت بالا بکشیم، دیگر نیازی به قنات نبود. بنابراین اگر اصلاحات ارضی هم نبود، می‌رفتیم به سمت چاه‌ها. مسائلی چون تحریم و جنگ یا یکسری خشکسالی‌های دوره‌ای که داشتیم، ‌هم مزید بر علت شد و وضعیت را بدتر کرد. اما سیستمی که درست چیده شود، در مقابل این موارد، نباید به این راحتی شکننده باشد. منظور از مکتب فکری، مکتبی محدود به ایران نیست. در خیلی از کشورهای در حال توسعه این بحث را داریم. درحال حاضر و قبل از آن هم کشورهای توسعه یافته، در دوره‌ای این مساله وجود داشت. دوره‌ای که فکر می‌کنیم صاحب طبیعتیم و باید طبیعت را کنترل کنیم در جاهای دیگر هم وجود دارد. ساختارهای حکمرانی آب هم که درش چیده می‌شود لزوما ساختارهای درستی نیست.

ما چند تا بحث داریم که سال‌هاست دارد در مورد آنها کار می‌شود. یا مفهومش درست تعریف نشده، یا اینکه ما از سر ناچاری سراغ‌شان می‌رویم. حداقل در دولت فعلی، سدسازی محکوم شده. اصرار در خودکفایی در کشاورزی کمرنگ شده، ولی همچنان می‌بینیم اتفاق مثبت روبه جلویی در مباحث آب نمی‌افتد. قطعا نمی‌توانیم نگاه صفر و صدی به مسائل داشته باشیم. در کشور در حال توسعه‌ای چون ایران، هرچقدر هم که سدسازی محکوم شود، متوقف نمی‌شود. از سوی دیگر بحث درنظر گرفتن حقابه‌های زیست محیطی در میان است و از سوی دیگر بحث خشکسالی را داریم. آیا خشکسالی در ایران را باید بپذیریم یا به واسطه مدیریت غلط‌مان ایجاد شده؟

من اعتقادم این است که همه این روش‌ها مثل تکنولوژی‌های متفاوتی که داریم، یکسری مزایا دارند و یکسری معایب. اگر فقط معایب داشتند همه جای دنیا مردود شده بودند و اگر هم مزایای صرف بودند، هیچ‌وقت مخالفتی با آنها نبود و همه مشکلات را حل کرده بودند. خوب است که تعادل داشته باشیم و ما این تعادل را نداریم، در خیلی مسائل این‌طوریم، احساساتی‌ایم، یا عاشق یک چیزی هستیم یا از آن متنفریم. ١٠ سال پیش عاشق سدها بودیم، الان ازش تنفر داریم. سد هم مثل بقیه چیزها، یکسری مزایا دارد و یکسری معایب، پس لزوما به ذات چیز بدی نیست، اما استفاده غلط از سد است که ما را دچار مشکل می‌کند. سدسازی هم می‌تواند مزایایی داشته باشید، ولی وقتی ازش سوءاستفاده یا استفاده غلط می‌کنیم و ساختارش را اشتباه انتخاب می‌کنیم، غلط است. سدزدگی بد است، ما دچار سدزدگی شده‌ایم.

در بحث انتقال آب، انگار گزینه راحت‌تری از آن وجود ندارد و سریعا با درخطر قرار گرفتن یک حوضه آبی، سراغ این گزینه می‌رویم. می‌خواهم این مساله را هم آسیب‌شناسی کنیم؛ روشی که از نظر محیط زیست راه‌حل رد شده‌ای است. چقدر ضرورت داریم به سمت این راهکار برویم؟

در مورد انتقال آب هم همین است. می‌تواند در برخی جاها کمک باشد، اما خیلی مسائل حاشیه‌ای دارد. می‌تواند مخاطرات ایجاد کند یا مشکلات عدیده‌ای. مثال می‌زنم. در تحقیقات ما در مورد زاینده رود، وقتی سیستم‌های آبی را کنار سیستم‌های اجتماعی گذاشتیم، مدلی درست کردیم که این سیستم آبی را کنار مسائل اجتماعی، سیاسی و کشاورزی می‌گذاشتیم. چیزی که دیدیم، خیلی عجیب و جالب بود. هر دفعه که آب منتقل شده بود، کمبود آب در بازه کوتاهی متوقف شده، بعد دوباره ایجاد شده. سوال برای ما این بود که چرا این اتفاق می‌افتد. فهمیدیم یک مکانیسم افزایش جمعیت و تقاضا داریم که هیچ‌وقت کنترل نمی‌شود. بحث افزایش جمعیت و الگوی کشت در این منطقه وجود داشته و عملا به این نتیجه رسیدیم که آوردن آب مشکل را به طور موضعی و لحظه‌ای حل می‌کند، ولی ریشه مشکل که در واقع همان جمعیت یا افزایش تقاضاست مکانیسمی دارد که آن را کنترل نمی‌کنیم و حتی توقع ایجاد می‌کنیم از لحاظ اینکه آب موجود است و این باعث ایجاد ترغیب در منطقه برای توسعه و مهاجرت می‌شود که مشکل را تشدید می‌کند. خود انتقال آب، نه تنها نتوانسته مشکل را به طور کامل حل کند، که مشکلات بیشتری را به وجود آورده. دلیلش این نیست که در اصفهان نباید لزوما هیچ انتقال آبی اتفاق بیفتد، می‌توانست یا هنوز هم می‌تواند اتفاق بیفتد، به شرط اینکه مکانیسم‌های دیگر را کنارش بگذاریم. یعنی اینکه آب را الان به اصفهان یا ارومیه یا هرجایی بیاوریم، مکانیسم‌های دیگر را چطور کنترل می‌کنیم؟ آیا برداشت آب زیرزمینی را می‌توانیم مهار کنیم؟ یا اینکه می‌خواهیم تا آخرین قطره از آب را استفاده کنیم؟ این مشکل ما است. اگر قرار باشد هر آبی که می‌آوریم، تا آخرین قطره استفاده کنیم، و بدون اینکه درنظر بگیریم تقاضا دارد چطور افزایش پیدا می‌کند، انگار فقط داریم به بیمار مسکن تزریق می‌کنیم، بدون اینکه مشکلش را حل کنیم.

اینکه ما کشور خشکی هستیم، چقدر می‌تواند در اینکه ناچار به این راهکارها هستیم، ‌تاثیر بگذارد؟

به هر حال ما در کشوری زندگی می‌کنیم که خشک است و می‌خواهیم در آن کشاورزی و آبیاری کنیم. توزیع فصلی بارش در کشورمان نامطلوب است و در برخی فصول خاص است. گستردگی جمعیت و پراکندگی‌اش نامناسب و عجیب غریب است. ما نیاز داریم به بعضی از این تکنولوژی‌ها. ممکن است این تکنولوژی را تغییر دهیم، شکلش را عوض کنیم. اما در خصوص منابع آبی، اول باید آبخوان‌های‌مان را تغذیه کنیم، بعد برویم سدهای آنچنانی بسازیم. به هر حال تکنولوژی که می‌خواهیم استفاده کنیم، باید بر اساس شرایط بومی‌مان باشد و از قبل آن را بسنجیم. اعتقادم این است که ما اگر بخواهیم غیراحساسی نگاه کنیم، ذات سد، انتقال آب و آب شیرین کردن بد نیست، اما نگاه به آنها به عنوان منجیان مشکلات منابع آب، نگاه غلطی است.

بارش‌هایی که الان اتفاق می‌افتد، چقدر می‌تواند نجات‌دهنده و تاثیرگذار باشد؟ چقدر می‌تواند در پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی نقش منجی را داشته باشد؟

می‌تواند. البته کمک خیلی کوچکی می‌کند، آنقدر اضافه برداشتیم و آنقدر ازلحاظ بودجه آبی، کمبود داریم که با چند تا بارندگی عملا مشکلات از بین نمی‌رود. ضمن اینکه هنوز کاری برای مکانیسم‌های‌مان نکردیم. بارش برای ما عرضه است، عرضه دارد بالا می‌رود، اما هنوز تقاضا را کنترل نکرده‌ایم و تا زمانی که درستش نکنیم، این ‌بارندگی هم یک مسکن است. افرادی در این میان فکر می‌کنند تا ٣٠ سال آینده را می‌توانند پیش‌بینی کنند و می‌کنند، ‌در حالی که سال آینده را و شاید حتی ماه آینده را هم در هیدورلوژی نمی‌توان پیش‌بینی کرد. ما چرخه‌های طبیعی داریم که باید از آنها به بهترین نحو استفاده کنیم. زمانی که تاثیرات خوبی ندارند هم باید در مقابل‌شان سعی کنیم مقاومت کنیم.

بیشترین درصد آب کشور، صرف کشاورزی می‌شود. عده‌ای معتقدند اگر قرار باشد مدیریت درست‌تری در بحث آب داشته باشیم، باید در این بخش تمرکز کنیم. از نگاه شما اگر مدیریت آب در کشاورزی را بخواهیم درست کنیم، باید دنبال چه راهکاری باشیم؟ تعطیلی آن در برخی مناطق خشک شده راه‌حل است؟ رسیدن به خودکفایی چقدر برای کشوری چون ما اولویت است؟

با این بحث موافق نیستم چون به نظرم از لحاظ علمی این حرف درست نیست که اگر جایی بخواهیم کار کنیم کشاورزی است. به نظر من دراین مبحث، مشکلات متفاوتی داریم و از درهای متفاوتی باید وارد شویم. اما موافقم که بخش کشاورزی یکی از بخش‌های معیوب ما است و به‌شدت نیاز دارد که رویش کار و اصلاح کنیم. ناکارایی کشاورزی یکی از ریشه‌های اصلی بحران آب و از عوامل بحران آب ماست، معنی‌اش این نیست که باید کشاورزی را تعطیل کنیم. می‌توانیم و باید آن را اصلاح کنیم. کشاورزی ما هنوز سنتی است و صنعتی نشده. نیاز داریم که کشاورزی مان را صنعتی کنیم و با نگاه اقتصادی و صنعتی به این بخش نگاه کنیم. وقتی این کار را می‌کنیم، باید به سمت محصولات بهتر برویم که از لحاظ ارزشمندی و استراتژیکی، می‌توانند به ما امنیت بیشتری دهند. اینکه تصور کنیم می‌توانیم خودکفایی غذایی داشته باشیم، یک توهم است.

از آن طرف هم در امنیت غذایی، باید این را متوجه شویم که امنیت غذایی فقط به تولید داخلی وابسته نیست، امنیت غذایی را می‌توان از دیپلماسی خوب یا با تبادل بعضی از کالاهای اساسی هم تامین کرد. در بخش‌هایی از کشور، کشاورزی احتمالا معنی نمی‌دهد، اما اینکه چگونه اصلاح می‌شود و چگونه می‌توان عوضش کرد، با اینکه بگوییم کشاورزی باید تعطیل شود فرق دارد. با تعطیلی کشاورزی، کشاورزان بیکار می‌شوند که نمی‌دانیم با آنها چه می‌خواهیم بکنیم. با اقتصاد صنعتی، وقتی کشورمان صنعتی‌تر بشود، با ایجاد مشاغل جایگزین می‌توانیم انتظار داشته باشیم که این اتفاق بیفتد. اگر با نظریه بازی‌ها نگاه کنیم، کشاورزان هم در این حالت سراغ فرصت‌های بهتر می‌روند. کشاورزی که دارد با بدبختی زمینش را نگه می‌دارد و کشت می‌کند، اگر جایگزینی داشته باشد، قطعا سراغ جایگزین می‌رود. بحث دیگر یارانه‌هاست.

در بخش کشاورزی، نیازمند اصلاح جدی هستیم. در بخش آب و انرژی داریم یارانه می‌دهیم. در بخش کشاورزی، آب زیرزمینی هرسال بیشتر افت می‌کند و میزان یارانه‌ای که در انرژی می‌دهیم، در بخش کشاورزی دارد بیشتر می‌شود. ما عملا داریم در این بخش هزینه می‌کنیم. نگاه منتقدانه اگر بخواهیم داشته باشیم، ‌دولت دارد به کشاورزان پول می‌دهد و تشویق‌شان می‌کند که منابع آب را بیشتر و بیشتر مصرف کنند. این نگاه کاملی نیست که ما داریم یارانه می‌دهیم که سال بعد بیشتر یارانه بدهیم. وقتی جامع نگاه کنیم، با تعطیلی کشاورزی، می‌توانیم بحران اجتماعی درست کنیم. اگر می‌خواهیم که بعضی راه‌حل‌ها در بحث آب با راه‌حل‌های آبی‌مان اثرات بد روی بخش‌های دیگر نگذارد، نیازمند اصلاح الگوی کشتیم. الگوی کشت‌مان، نه توجیه اقتصادی دارد، نه توجیه علمی و عقلی. مساله دیگری که خیلی مهم است، توانمند‌سازی کشاورزان است. باز با نگاه اقتصادی و صنعتی باید برویم سراغ توانمندسازی کشاورزان. زمانی به نظرم می‌توانیم منابع آب بهتر و پایدارتری داشته باشیم که کشاورزان‌مان مرفه‌تر باشند.

از لحاظ معیشتی و اقتصادی، کشاورز حرفه‌ای و صنعتی داشته باشیم، با زمین بیشتر و تجهیزات بیشتر. این کشاورز قدرت ریسک بیشتری دارد، می‌رود به سمت افزایش راندمان و بهره وری. این چیزی است که ما الان نداریم و هیچ موقع نداشتیم. سعی کردیم این بخش را حمایت کنیم، اما حمایتمان نتیجه عکس دارد. کشاورزی در کل کشور، بالای ٩٠ درصد آب را به خودش اختصاص می‌دهد. هرجا که کشاورزی می‌کنیم، بالاخره آب تمام می‌شود. توزیع آب در سراسر کشور یکسان نیست. در استان تهران لزوما ٩٠ درصد آب برای کشاورزی مصرف نمی‌شود. بنابراین اگر داریم در خراسان، روی اصلاح الگوی آب در کشاورزی کار می‌کنیم، لزوما به مشکلات آب تهران کمکی نمی‌کند، باید دنبال راه دیگری باشیم. بحث دیگری که وجود دارد این است که هزینه اقتصادی آب در هر بخش چطور است. آبی که دست مصرف‌کننده شهری است، چقدر برایش هزینه شده. آبی که با آن ماشین می‌شوییم، فرآیند تصفیه را طی کرده و در فرآیند توزیع به دست ما رسیده. از لحاظ اقتصادی برایش خیلی هزینه شده. یک درصد هم اگر صرفه‌جویی شود، می‌تواند خیلی کمک کند. این حرفی است که به غلط دارد به مردم القا می‌شود که آنقدر کشاورزی آب را می‌گیرد که صرفه‌جویی مصرف‌کننده شهری دردی را دوا نمی‌کند، درحالی که آب مصرف‌کننده شهری گران‌تر است. در شهر تهران که کشاورزی نمی‌کنید. صرفه‌جویی در مصرفش به مشکلات آب تهران خیلی کمک می‌کند. هرجایی مشکلات آب خودش را دارد. باید از درهای متفاوت وارد شویم. این بحث مدیریت تقاضاست و باید رویش کار شود. همه از عدد ٩٠ درصد صحبت می‌کنند در حالی که به مردم هنوز تفهیم نشده که ماجرای آب شرب و شهری با کشاورزی فرق دارد.

جداسازی آب شرب از بهداشتی چقدر می‌تواند به آب شهری کمک کند؟

می تواند کمک‌کننده باشد، ولی بیشتر از آن راهکارهای مهندسی است. در یک شهر ‌١٢ میلیونی، اگر بخواهید این سیستم را اجرا کنید، چند سال طول می‌کشد، چقدر باید هزینه کنیم تا تمام خانه‌ها و شهر لوله‌کشی شود. در واقع اجرای عملی نخواهد داشت، می‌توانیم در جاهایی که به سمت توسعه جدید می‌رویم به چشم یک راهکار به آن نگاه کنیم.

در جایی مثل قم که آبش از قدیم‌الایام شور بوده و به سختی مصرف شرب داشته، توانستند جداسازی شرب و بهداشتی را داشته باشند.

در شهر تهران اگر بیاییم برای مردم آب آشامیدنی را جدا ارایه کنیم، ‌مصارف مردم کم می‌شود؟ ما اصلاح الگوی مصرف‌مان واجب است. وقتی درست مصرف نمی‌کنیم، اگر منبع آب را جدا کنیم، ممکن است کمی به هزینه‌های‌مان کمک کند، ولی معضل ما خیلی پیچیده‌تر از این حرفه‌است. کارهایی که می‌توانیم بکنیم خیلی ساده‌تر است. کم کردن مصرف خیلی ساده‌تر است از اینکه یک شبکه جدیدی را راه‌اندازی کنیم.

کار فرهنگی معمولا زمانبر‌تر است و مدیریت آب ما معمولا دنبال راه‌حل کوتاه‌مدت است.

کار فرهنگی بلندمدت است، اما مشکل ما همیشه همین بوده که خواستیم در کوتاه‌مدت به نتیجه برسیم. این همه داریم می‌شنویم، همه هم دارند راجع به بحران آب متفق‌القول می‌گویند چنین چیزی وجود دارد، اما چرا کاری انجام نمی‌شود. به خاطر اینکه ریشه مشکلات را هنوز نمی‌دانیم و سرش به اجماع نرسیدیم. یکی می‌گوید تغییر اقلیم است، یکی می‌گوید خشکسالی، یکی می‌گوید سوءمدیریت. منظور از سوءمدیریت چیست؟ چه کسی، کجا درست عمل نکرده. چگونه می‌شود اصلاحش کرد. هرکسی نسخه خودش را دارد. نمی‌توان کاری کرد وقتی درست نمی‌فهمیم مساله چیست. توجیه‌شان این است که مساله خیلی حاد است، باید همین الان حلش کنیم. چون باید سریع حلش کنیم، وقت نداریم مطالعات درازمدت کنیم و نهایتا به نتیجه نمی‌رسیم. بله باید کارهای اورژانسی هم کنیم، مدیریت بحران هم بکنیم. ولی کارهای پایه و اساسی خیلی بیشتر مورد نیاز است. تغییرات خیلی هم سریع می‌تواند اتفاق بیفتد. الان زمانی است که کشش این مباحث در جامعه وجود دارد. برای بحث آب همه مردم دارند می‌بینند وقتی دوره‌ای خشکسالی داریم و تابستان با کمبود آب مواجهیم، ‌باید درباره‌اش حرف بزنیم و فرهنگش را ایجاد کنیم. در این کشور ١٠ سال پیش کسی فکر می‌کرد ایرانیان موقع رانندگی کمربند ایمنی ببندند؟ یا بعضی جاها بین خط رانندگی کنند؟ بالاخره یکسری تمهیداتی انجام شده با جریمه یا مشوق. می‌شود این را تعمیم داد. مثلا می‌گوییم آب و فاضلاب می‌تواند بیاید چنین کاری کند و با مردم روی این قضیه کار کند.

در تابستان بحث این شده بود که وزارت نیرو دارد اعلام می‌کند آب نداریم و مردم باید صرفه‌جویی کنند. استانداری اعلام کرده بود آب جیره‌بندی می‌شود، اما چون آب هیچ‌وقت قطع نشد و به جیره‌بندی نرسیدیم، کسی حرف مسوولان را باور نکرد. هشتگی درست کردند که آب هست ولی کم هست. چون دیگر نمی‌شد بگویند آب نیست.

همان‌طور که آب هست، ولی کم هست، این تبلیغات هم هست، ولی کم هست. مشکل دیگری هم هست و آن اینکه این عملکرد وزارت نیرو یا استانداری در آن برهه غلط بوده، چون اگر می‌دانید که آب قطع نمی‌شود، یا اگر مطمئن نیستید که قطع نمی‌شود، نباید این فشار را به مردم وارد کنید. این می‌شود که کسی دیگر حرفی را باور نمی‌کند. سه دفعه می‌توانید هشدار دهید، اگر اتفاق نیفتد دیگر نمی‌توان اعتماد ازدست رفته را بازگرداند. مشکل دیگری که داریم این است که در برخی اظهارنظر‌های غیرعلمی اعلام می‌کنند خشکسالی ١١ برابر شده، ‌این در مجامع علمی و دانشگاهی مسخره می‌شود، چون حرف علمی نیست. بعد مردم نسبت به مساله غیرحساس می‌شوند. درباره ال‌نینو هم همان برخورد را داریم می‌کنیم. به مردم یکدفعه می‌گوییم زمستان سخت و سرد می‌شود. یک‌جا یک مدلی گفته شده که زمستان سختی خواهید داشت، داریم به مردم منتقل می‌کنیم. اگر زمستان سرد نباشد، مردم اعتمادشان را به پیش‌بینی از دست می‌دهند. بحث فرهنگ‌سازی عمیق‌تر از این حرف‌هاست. من هنوز چراغ روشن را که می‌بینم، جمله هرگز نشه فراموش، لامپ اضافی خاموش، در ذهنم هست. بچه بودیم بابابرقی بود، آقای گاز و قطره آب بود. شعرش را همه به یاد داریم. آن تبلیغات جایش امروز خالی است. بچه‌های ما می‌دانند مشکل آب هست؟ ما رویش کار نمی‌کنیم. رسانه‌ها هم رویش کار نمی‌کنند. می‌گوییم ال‌نینو، هیچ کس راجع به لانینو صحبت نمی‌کند. فقط یک وحشتی را ایجاد کردیم از یک پدیده‌ای با اسم عجیب و غریب که چه می‌شود. خنده‌دار بود، سازمان هواشناسی وقتی می‌خواست ال‌نینو را به مردم توضیح دهد، برای منی که رشته‌ام آب است، نمی‌فهمیدم. چطور مردم باید بفهمند.

اگر بخواهیم خشکسالی کالیفرنیا را با مشکل بحران آبی که داریم مقایسه بکنیم، از کدام اقدامات‌شان می‌شود الگوبرداری کرد؟ چه اقداماتی انجام شده که نجات ‌بخش بوده؟

نمی‌شود گفت نجات‌بخش. امریکا در مصرف آب شهروندان، جزو جاهای بد دنیاست چون عملکرد بدی داشته. خشکسالی‌ای که داشتند آنقدر قوی بوده که در ١٠٠ سال اخیر تجربه نشده بود. شدتش از خشکسالی ما خیلی بیشتر بود. ولی کارهایی که الان کردند یکسری تغییرات ایجاد داده. در یکسری بحران‌ها و حوادث جدی نیاز داریم که در مقابل آنها یکسری قانون بگذاریم و واکنش نشان دهیم تا هزینه‌های سیاسی بعضی از تغییرات کم شود. ما الان به خاطر بحران ارومیه، راحت‌تر حرف می‌زنیم. زمانی صحبت کردن از آب، سیاسی بود. این اتفاق در کالیفرنیا هم افتاد. تغییراتی در مدیریت آب زیرزمینی دادند، به علاوه تغییراتی در مدیریت مصرف آب شهری. فرماندار، شهرها را ملزم کرد ٢۵ درصد مصرف‌شان را کاهش دهند. این صرفه‌جویی عدد بزرگی نیست، در کوتاه‌مدت کمکی به کالیفرنیا نمی‌کند. طی سال‌ها برداشت آب زیرزمینی را کنترل کردند. از این به عنوان یک فرصت، استفاده کردند. تغییراتی در نحوه مصرف آب در این ایالت ایجاد شد که شاید سال‌ها قبل نیاز بوده. کالیفرنیا خشک است. خیلی جاهایش نمی‌شود چمن کاری کرد. پلیس آب تشکیل شد، مدرسه یا دارالتادیب آبی درست کردند. اینها فرهنگ‌سازی است، برای مردم جا می‌اندازد. اما آنجا هم این مساله باور نکردن هست. از سوی دیگر ال‌نینو هم بحثش آنجا بوده. دو هفته پیش در کالیفرنیا، نشستی بود که چگونه از فرصت پیش آمده ال‌نینو استفاده کنیم. اگر قرار است بارش ایجاد کند، چگونه از آن بارش برای تغذیه آبخوان‌ها استفاده کنیم. منطقه‌ای را برای تغذیه آبخوان‌ها شناسایی کردند تا از آن به عنوان یک فرصت استفاده کنند. آنجا بیش از ١٠٠ سال بود خشکسالی رخ نداده بود، اما نمی‌گویند از این به بعد تا ٣٠ سال آینده این شکلی‌ایم یا اینکه این قضیه محصول تغییر اقلیم است. این یک رویکرد متفاوت می‌شود. آنجا جامعه علمی هم قوی است. مدیری اگر حرف عجیبی بزند، بهش حمله می‌شود یا تذکر داده می‌شود. اما در اینجا ما خیلی از مسائلی را که نمی‌دانیم، می‌گوییم و رسانه‌ای هم می‌شود و کسی هم چیزی نمی‌گوید. همه فکر می‌کنند منطقه ما دچار خشکسالی ممتد شده و ما دچار تغییر اقلیم شده‌ایم و کاری نمی‌شود کرد و این سرنوشت ماست و نهایتا باید مهاجرت کنیم و برویم.

در امریکا هم بحث‌های رسانه‌ای اتفاق می‌افتد، ولی کاری که بخواهند در بحث مدیریت‌شان انجام دهند و کارساز باشد، شده؟

آنها سیستم‌شان کامل نیست. نقطه ضعف دارند. اما جنبه مثبت خشکسالی اینچنینی را بررسی می‌کنند. به نظر من وقتی که مشکل اینچنینی پیش می‌آید، ناکارایی و راندمان کاهش می‌یابد. وقتی فشار اینچنینی می‌آید، سیستم مجبور است بهتر شود. مثل وقتی که کم‌آب می‌شویم، کشاورز مجبور است از آب کم، استفاده خوب کند. اینکه با بحران‌ها چگونه برخورد می‌کنیم، اصلا کلمه بحران آب از کجا آمده. حتی در کالیفرنیا گفتند این بحران آب است، اما گفتند کلمه بحران را نگوییم و از آن به عنوان فرصت استفاده کنیم. الان دریاچه ارومیه از بین رفته. آیا آمدیم از این اتفاق بد، نتیجه خوب بگیریم یا پیشگیری کنیم؟ کالیفرنیا هم درس‌های خوبی داشته به ما یاد بدهد، آنها هم مشکلات خاص خودشان را دارند. رویکردشان متفاوت است. بودجه‌ای که در زمینه آب به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی داده‌اند، بسیار بالا بوده. واکنش به یک فاجعه بوده. ما در ایران چقدر به افراد دانشگاهی میدان دادیم که روی این کار کنند؟

پدیده‌های طبیعی مثل ال‌نینو که در حال وقوع است چقدر می‌تواند تاثیر داشته باشد؟

بحث این است که می‌تواند تاثیر بگذارد، در گذشته هم داشته. کل زمین تحت تاثیر قرار می‌گیرد، ماهم قرار گرفتیم. ممکن است در اثر این پدیده افزایش بارش داشته باشیم یا کاهش دما یا هردویش را. اما اینکه شدتش چقدر است، نمی‌دانیم. کنار ال‌نینو، لانینو هم هست. کسی از آن صحبت نمی‌کند. این چرخه‌ها طبیعی‌اند، همیشه اتفاق می‌افتند، اینکه چقدر تاثیر داشته باشند را نمی‌دانیم.

اینقدری که در کشور ما از این قضیه صحبت می‌شود در مجامع اروپایی هم صحبت می‌شود؟

بله. ال‌نینو در برخی جاها افزایش دما و کاهش بارش دارد. در آفریقا که کشت دیم دارند، کشاورزان از بین می‌روند، مردم می‌توانند از گرسنگی بمیرند. کشورهای در حال توسعه می‌توانند سیل داشته باشند. بحث مطرحی است، اما نحوه‌ای که در ایران مطرح شده جالب است. یکهو این قضیه رسانه‌ای شده، وحشتی ایجاد شده. اظهارنظرها غیرکارشناسی است.

وزارت نیرو به ٢٢ سازمان اعلام هشدار کرده. رییس سازمان محیط زیست هم اعلام کرده باید از این فرصت استفاده کنیم.

اینکه برای آماده‌باش چه کار می‌کنیم مهم است. از آن طرف هم باید به مردم القا نکنیم که با بارش قرار است مشکلات حل شود. ما آنقدر کمبود داریم که با یک سال و دو سال بارش مشکل‌مان حل نمی‌شود. مشکل دیگری که هست امیدواریم پدیده دیگری که داریم مدیریت بحران‌مان است به جای مدیریت پیشگیری از کم‌آبی و خشکسالی همه توجه‌مان نرود سراغ ال‌نینو. بعد از هر بحران تا شش ماه وقت داریم هنوز حافظه‌ها کمک می‌کند که در آن یک سری تغییرات ایجاد کنیم و پاسخ بگیریم. دریاچه ارومیه وضعش خراب است، همه می‌رویم سمت آن، فردا گردوغبار اهواز است می‌رویم سمت آن. آمادگی ایجاد کردن و هشدار دادن خوب است، رعب و وحشت ایجاد کردن و کار جدی نکردن بد است.

یعنی با دو سال بارش هم مشکل بی‌آبی‌مان حل نمی‌شود؟

بحث این است که با بارش‌های خوب، به خصوص برف ممکن است برخی مخزن‌های‌مان پر شود اما تقاضای‌مان بالاست. تغذیه آبخوان‌های‌مان را که فاجعه پنهانی است باید درنظر بگیریم. بحث آبخوان‌ها در میان مباحث منابع آب و محیط زیست وضعش از همه بدتر است، چون نمی‌بینیمش و پنهان است. برایش کاری نکردیم و راجع به آن صحبت نمی‌شود. وضعش دارد بدتر می‌شود. این فاجعه ملی است که به آن نپرداختیم. سال‌های سال طول می‌کشد تا اصلاحش کنیم.

اگر بخواهید از بین ده‌ها مشکلی که در خصوص آب و منابع آب داریم، یک نمونه را پررنگ کنید که زودتر از بقیه مورد بررسی قرار گیرد، کدام است؟

اینطوری نباید نگاه کنیم. همه‌شان وضع‌شان خراب است و سیستم‌شان به هم پیوسته است. آب زیرزمینی روی آب سطحی تاثیر دارد. ارتباط‌شان تنگاتنگ است. ولی ما بحث آب زیرزمینی را باید جدی بگیریم و رویش کار کنیم. اما باید بازهم اشاره کنم که داشتن خودکفایی غذایی یک توهم است، امکانش وجود ندارد، اگر هم بتوانیم منابع آب‌مان را از بین می‌بریم. این سیاست نمی‌تواند سیاست پایداری باشد. اینکه به جای خودکفایی بگوییم امنیت، این تحول مثبتی است. شاید پذیرفتند که خودکفا نمی‌شویم. مساله‌ای که داریم این است که باید دنبال امنیت انسانی باشیم. زیرمجموعه‌اش می‌شود امنیت غذایی، سیاسی، انرژی، آبی و اجتماعی. اینها در کنار هم‌هستند؛ نمی‌توانیم یکی را ایجاد کنیم یکی را از بین ببریم. اگر به خاطر امنیت غذایی، امنیت آبی را به خطر بیندازیم، کمکی به مردم نکرده‌ایم. نگرش توسعه پایدار باید به همه‌چیز فکر کند، نه شاخص‌های اقتصادی صرف. اگر اینها را منفک کنیم، می‌شود همین عملکردی که الان داشتیم؛ کشاورزی‌مان از آب‌مان جدا عمل می‌کند و نتیجه می‌شود همین چیزی که داریم می‌بینیم.

منبع:خبرنامه انجمن ایرانی اقلیم شناسی

موج جدید مهاجرت در راه است

روزنامه شهروند نوشت: جنگ، ناامنی، بیماری، قحطی، جست‌وجوی برای امنیت و جایی برای زندگی قرن‌ها دلایل اصلی مهاجرت بودند. دلایلی که هر دلیل دیگری را زیر سایه می‌بردند و تنها عواملی بودند که افراد را به کوچ مجبور می‌کردند. این دلایل در عصر حاضر هم از بین نرفتند و عمده‌ترین دلایل مهاجرت را به نام خود ثبت کرده‌اند؛
 همچون اتفاقی که در خاورمیانه افتاد و جنگ و ناامنی این منطقه ثروتمند را به منطقه‌ای مهاجرفرست تبدیل کرد. در چنین شرایطی سایه مهاجرتی جدید اما بزرگتر بر سر مناطق مختلفی از زمین احساس می‌شود؛ سایه تغییرات اقلیمی و سوانح طبیعی.
مدت‌هاست در میان کارشناسان و دانشمندان زمین این پرسش مطرح است که «تغییرات اقلیمی و سوانح طبیعی موج جدید مهاجرت را رقم خواهند زد؟»
کارشناسان از نشانه‌های نگران‌کننده موجی جدید از مهاجرت سخن می‌گویند که مهاجرت ناشی از تغییرات جوی است. اشاره آنها به اتفاقاتی است که در جنوب شرق آسیا افتاده، ظرف ٥ ماه اخیر در اندونزی جنگل‌هایی به مساحت یکی از ایالت‌های آلمان سوزانده شده است و درحالی‌که دنیا درگیر بحث پناهندگی و جنگ‌های داخلی است، کارشناسان جنوب شرقی آسیا هشدار می‌دهند که احتمالا موج دیگری از مهاجرت با عنوان مهاجرت زیست ‌محیطی از راه می‌رسد.
به گزارش دویچه‌وله، نیمه سپتامبر امسال بود که نیوزیلند تقاضای پناهندگی مردی از مجمع‌الجزایر «کریباتی» در اقیانوسیه را به خاطر معضلات آب‌وهوایی رد کرد. این مرد می‌خواست از پیامدهای نابودی جزیره محل زندگیش بگریزد. اما «آلن چونگ» و «تامارا نائیر» از دانشگاه فنی «نانیانگ» سنگاپور به هر مهاجری که به دلیل معضلات زیست ‌محیطی می‌گریزد، مانند قطعه‌ای از یک تصویر بزرگ نگاه می‌کنند.
محور مطالعات آنان وزش بادهای غبارآلود از جنوب شرقی آسیاست که ماه‌هاست ادامه دارد. این بادهای غبارآلود از اندونزی می‌وزند. منشاء آنها نیز نابودی مزارع نخل خرما یا اقاقیاست که کشاورزان یا شرکت‌های بزرگ برای به دست آوردن کاغذ آنها را می‌سوزانند. گاهی هم زمین‌های پوشیده از تورب (زغال‌سنگ نارس) سوزانده می‌شود تا از این زمین‌ها برای کشاورزی استفاده شود.
این ٢ متخصص می‌گویند که به احتمال قوی در آینده شاهد هزاران نفر خواهیم بود که به خاطر مشکلات زیست‌ محیطی و تغییرات آب‌وهوایی در محدوده کشور خود مهاجرت می‌کنند یا حتی کشور خود را ترک می‌کنند و به نقاط دیگر دنیا پناه می‌برند.
دانشمندان به پیامدهای هولناک چنین تغییراتی هشدار می‌دهند و می‌گویند وقتی از کوچ دسته‌جمعی یا موج مهاجرت حرف زده می‌شود، همه به سوریه، افغانستان یا عراق فکر می‌کنند اما احتمال از راه رسیدن خطری بزرگ یعنی خطر سمی شدن محیط ‌زیست و تغییرات اقلیمی غیرقابل تحمل به دروازه‌های جنوب شرقی آسیا دایما قوی‌تر می‌شود.
مهاجران ایرانی خشکسالی
سایه کوچ دسته جمعی و مهاجرت گسترده‌ای که دانشمندان نسبت به آن هشدار می‌دهند و از دیده شدن آن روی آسیای جنوب شرقی صحبت می‌کنند، مدت‌هاست که بر سر ایران هم افتاده است. خشکسالی، دلیلی نام دارد که سرنوشت ایرانی‌ها را به کوچ اجباری پیوند داده و آنها را مجبور خواهد کرد چه در داخل مرزهای کشور و چه خارج از آن به مهاجرت تن دهند.
اردیبهشت ماه ‌سال جاری بود که عیسی کلانتری، رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه و وزیر اسبق کشاورزی با اشاره به این‌که ایران با بهره‌برداری از ٩٧‌درصد آب‌های سطحی خود عملا تمام رودخانه‌های خود را خشک کرده است و دیگر آبی در طبیعت باقی نمانده است، بی‌آبی و خشکسالی که بر کشور سایه انداخته را اینچنین معنی کرد: «این موضوع به معنای آن است که اگر به همین وضع ادامه دهیم حدود ٧٠‌درصد ایرانیان یعنی جمعیتی معادل ٥٠‌ میلیون نفر برای زنده ماندن ناچار به مهاجرت از کشور هستند.»
پس از آن صحبت‌های بسیاری مطرح شد مبنی بر این‌که در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه حیات حدود ٦‌ میلیون نفر در این منطقه به خطر می‌افتد و آنها را مجبور به مهاجرت می‌کند. تاثیرات خشکی دریاچه تا شعاع ٥٠٠ تا ٦٠٠ کیلومتری دریاچه هم خواهد رسید و تا نزدیکی‌های پایتخت هم خواهد آمد.
در چنین شرایطی، مهاجرانی در کشور وجود خواهند داشت که جایی برای سکنی ندارند و بار جمعیتی آنها، زندگی در مناطق مهاجرپذیر را سخت خواهد کرد، زیرا کشور به‌طورکلی با بحران خشکسالی و کمبود آب مواجه است. به این سیل ٦‌ میلیون نفری اگر مهاجرانی که گردوغبار ناشی از خشک شدن تالاب‌ها در مرزهای شرقی و غربی کشور، همچون خوزستان و سیستان را هم اضافه کنیم، با موج مخربی از مهاجران روبه‌رو خواهیم بود که مهاجران خشکسالی نام دارند.
مهدی زارع، رئیس کمیته مخاطرات طبیعی انجمن مخاطره‌شناسی ایران می‌گوید: «مسأله بسیاری از مناطق کشور، مسأله آب است، اگر مفهوم خشکسالی، بحران آب، گرم شدن زمین و توزیع نامتوازن جمعیت را در نظر بگیریم، تمامی اینها به خشکسالی مرتبط می‌شوند. نگاهی به اتفاقاتی که در شرق، جنوب شرق و در دریاچه ارومیه افتاده است، نشان از موج مهاجرت‌هایی دارد که به سمت مرکز کشور رخ داده است.»
او با اشاره به این‌که در ایران هنوز آمار قابل استنادی در باره این‌که چه مقدار و به چه دلایلی مهاجرت انجام شده، نداریم، ادامه می‌دهد: «آماری که مرکز آمار داده، در ٢دهه ٧٥ تا ٨٥ و ٨٥ تا کنون، نشان می‌دهد که در هر دهه ١٢‌ میلیون نفر جابه‌جا شده‌اند؛ یعنی در ٢ دهه ٢٤‌ میلیون مهاجرت داشته‌ایم. حدود ٧٠‌درصد مهاجرت‌ها، مهاجرت روستا به شهر و در ٣٠‌درصد باقیمانده هم بخش زیادی مهاجرت شهر به شهر و شهر به شهرهای بزرگ بوده است. این تصویری است که از مهاجرت ایران داریم و نمی‌دانیم، چه میزان از این مهاجرت‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی، خشکسالی یا سوانح طبیعی بوده است.»
به هر روی مهاجرت اتفاق افتاده و آنچه که تاکنون بسیاری از مسئولان دلایل آن را اقتصادی و اشتغال می‌دانستند، حالا کمی رنگ و بوی اقلیمی به خود گرفته و تغییرات اقلیمی یکی از عوامل مهاجرت، حداقل درون مرزهای کشور شده است. به گفته زارع، «در مناطق غربی، جنوب و شمال غربی، شرق و جنوب شرقی کشور با پدیده ریزگردها هم روبه‌رو هستیم که این عامل هم ناشی از خشکسالی و بحران آب است. نماد پررنگ این اتفاقات، خوزستان و سیستان و بلوچستان است که زندگی در این مناطق را به‌دلیل گردوغبارهای ناشی از خشکسالی سخت کرده و مهاجرت به مناطق مرکزی را رقم زده است.»
او یادآوری می‌کند که «در شرق و مرکز ایران هم با مسأله خشکسالی و آب مواجه هستیم در این مناطق با کمبود یا نبود آب و به عبارتی تنش آبی مواجه‌ایم. به این ترتیب، اتفاقی که می‌افتد این است که جمعیت در مناطقی همچون تهران، مشهد، کرج و... متمرکز می‌شود. تمرکز جمعیت در این مناطق، باعث حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز و برداشت بی‌رویه آب خواهد شد که این مسأله باعث بروز اتفاقی دیگر می‌شود که تبعات و پیامدهای نگران‌کننده‌ای خواهد داشت. این اتفاق، فرونشست زمین است.»
مشکلات زیست‌ محیطی همچون دومینو بر هم تأثیر می‌گذارند، رئیس کمیته مخاطرات طبیعی انجمن مخاطره‌شناسی ایران معتقد است، «تأثیر فرونشست زمین، ناایمن شدن خانه‌هایی است که مردم و همین مهاجران در آنها زندگی می‌کنند و این خانه‌ها را در مقابل زلزله که یکی از سوانح طبیعی است، به‌شدت آسیب‌پذیر خواهد کرد.»
زارع درباره پیش‌بینی‌هایی که از کوچ اجباری ایرانیان به دلیل خشکسالی، گردوغبار و ... می‌شود و حتی گفته می‌شود که حدود ٧٠‌درصد ایرانی‌ها یعنی ٥٠‌میلیون نفر از جمعیت کشور، مجبور به کوچ خواهند بود هم می‌گوید: «این اتفاق نباید بیفتد و نمی‌افتد. طبیعتا ظرفیتی داریم برای زندگی کردن و همانطوری که اجداد ما با آسیب‌هایی همچون زلزله و سیل کنار آمده‌اند، ما هم باید شیوه زندگی را تاب‌آوری کنیم. باید با همین اقلیمی که داریم، تاب‌آوری اقلیمی پیدا کنیم. شیوه‌های استفاده از انرژی و آب و... را تنظیم کنیم و برنامه داشته باشیم. باید ببینیم برای ایران ٥٠‌ سال آینده چه جمعیتی، چه شرایطی و چه تصویری داریم. زیرا اتفاقاتی که درحال رخ دادن است، آسیب‌پذیری‌مان را بیشتر می‌کند، باید برنامه داشته باشیم و تاب‌آوری اقلیمی پیدا کنیم.»
منبع:برترین ها

چگونه به حفظ منابع طبیعی کشورم کمک کنم؟

خداوند عامل آسمان‌ها و زمین را آفرید و انسان را به عنوان خلیفه خود قرار داد و در سکونتگاه او از هرچیزی به صورت متعادل و متوازن خلق کرد. پروردگار عالم، منابع طبیعی یعنی هر آنچه در زمین و محیط زندگی می‌بینیم را ودیعه‌ای برای نسل‌های انسان قرار داد تا بنی‌آدم با تدبیر از آن بهره‌برداری نمایند. آری خالق یکتا، انسان را از خاک آفرید و پرورش داد و به او برای آبادانی آن ماموریت داد.

به گزارش ایسنا، هر آنچه در کره‌زمین و محیط زندگی ما وجود دارد و انسان در خلق آن دخالتی ندارد، منابع طبیعی محسوب می‌شود. پوشش گیاهی، آب و خاک از مهم‌ترین منابع طبیعی تجدیدپذیر هستند که در صورت بهره‌برداری صحیح تجدید حیات می‌نمایند و برخلاف منابع تجدیدناپذیر مثل نفت، گاز و ذغال سنگ هیچ گاه تمام نمی‌شوند.

منابع طبیعی کشورمان اعم از جنگل‌ها، مراتع و بیابان‌ها با مساحتی نزدیک به 135 میلیون هکتار یعنی حدود 83 درصد سطح کشور را شامل می‌شوند.

حکمت خداوند در آفرینش زمین و آسمان به گونه‌ای است که حیات و تداوم نسل بشر به حیات و ممات منابع طبیعی تجدیدپذیر گره خورده است. به نحوی که مدیریت این کره خاکی را به او سپرده است تا با مصرف و بهره‌برداری منطقی از منابع طبیعی آن، زندگی نسل‌های آتی خود را نیز تامین نماید.

هم‌اکنون منشاء بسیاری از فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی از منابع طبیعی است. تولید اکسیژن و تلطیف هوا، جذب گرد و غبار و گازکربنیک، کاهش آلودگی صوتی، کنترل آب‌های سطحی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، حفظ و تولید خاک، تولید علوفه دام، تولید فرآورده‌های صنعتی و دارویی، تولید عسل، تولید چوب، تنوع زیستی و محلی برای تفرج از مهم‌ترین ثمرات جنگ‌ها و مراتع هستند.

بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی منجر به آسیب‌پذیری آن می‌شود به نحوی که با کوچک‌ترین تنشی همانند خشکسالی رو به ضعف و نابودی می‌رود.

افزایش آلاینده‌های هوا، افزایش روزافزون ریزگردها، کاهش تولید علوفه و به دنبال آن کاهش تولید گوشت، تغییر اقلیم و شرایط آب و هوایی، افزایش سیل، بهمن و رانش زمین همگی از پیامدهای تخریب و بی‌توجهی به این منابع خدادادی است.

منابع طبیعی کشورمان چگونه تخریب می‌شود؟

حفاظت از منابع طبیعی ایران زمین در صدر برنامه‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور قرار دارد، اما عمق و وسعت فشارهای وارده بر جنگل‌ها، مراتع و آب و خاک کشور در مقایسه با تلاش سازمان‌های مسوول برای ارتقای کمیت و کیفیت منابع طبیعی تناسبی ندارد، به نحوی که در سال 2006 از نظر شاخص عملکردی زیست محیطی در رتبه 53 بودیم و در سال 2012 به رتبه 114 تنزل داشته‌ایم که این امر نشان می‌دهد برخورد خوبی با طبیعت نداشته‌ایم.

بهره‌برداری بی‌رویه، بی‌ضابطه و غیرقانونی از جنگل‌ها و مراتع توسط ساکنین مناطق جنگلی و مرتعی، آتش‌سوزی‌های عمدی و غیرعمدی توسط جنگل‌نشینان، شکارچیان، گردشگران و...، فشار روزافزون برای تبدیل کاربری عرصه‌های منابع طبیعی و مسکونی، کشاورزی، معدنی و دیگر فعالیت‌های اقتصادی، دامداری در جنگل، فقر معیشتی جوامع محلی و نیاز آنها به بهره‌برداری بیش از ظرفیت تجدیدپذیری منابع برای تامین سوخت، علوفه دام، ساخت صنایع دستی و فروش چوب به کارخانجات کوچک صنایع چوب، افزایش جمعیت ساکنین مناطق جنگلی و مرتعی که برای تامین معاش خود بر منابع طبیعی فشار می‌آورند، نظام بهره‌برداری ناکارآمد در سطح جنگل‌ها و مرتع و عدم انگیزه احیا و سرمایه‌گذاری برای تقویت پوشش گیاهی توسط دامداران و عدم آگاهی از مرتعداری نوین، گردشگری و نداشتن فرهنگ صحیح تفرج در عرصه‌های طبیعی که منجر به آلودگی‌های محیط زیستی و بصری و تضعیف درختان جنگلی شده و شاید از همه مهم‌تر، بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی جمع کثیری از ما نسبت به منابع طبیعی و محیط زیست پیرامونمان از جمله مشکلات متعدد و پیچیده‌ای هستند که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در گستره پهناور ایران زمین با آن روبه‌روست. مشکلاتی که ناشی از ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی امروزی است و حل و فصل آنها به همکاری و یاری دستگاه‌های اجرایی، قضایی و قانونگذاری کشور و به ویژه کلیه اقشار مختلف مردم نیازمند است.

چگونه به منابع طبیعی سرزمین‌مان کمک کنیم؟

فرقی نمی‌کند چقدر در این کره خاکی عمر می‌کنیم، کجا زندگی می‌کنیم، دارایی‌های ما چقدر است و یا شغل و حرفه و عنوان ما چیست، مهم این است که یادمان باشد همه ما در این دنیا در یک کشتی سفر می‌کنیم و تخریبق قسمتی از آن همه ما را غرق می‌کند. مهم این است که نسبت به طبیعتی پیرامون خود بی‌تفاوت نباشیم و به آنچه در آن رخ می‌دهد حساس باشیم. این قدم اول حمایت ما از منابع طبیعی است.

احترام به طبیعت، احترام به زندگی‌مان است. مسوولیت انسانی و اجتماعی حکم می‌کند که در کلیه شئون زندگی خود اعم از زندگی شخصی و خانوادگی و زندگی شغلی خود، حفظ طبیعت را در اولویت قرار دهیم.

حضور در جشن‌های درختکاری، تشویق اقوام و آشنایان به افزایش اطلاعات و آگاهی‌ها در زمینه منابع طبیعی، بهبود الگوی مصرف، حفظ پاکیزگی در هنگام گردشگری، عضویت در سازمان فعال مردم نهاد در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست و توجه به فراخوان‌های آنها، حضور فعال در انتخابات و رصد برنامه‌های کاند داها در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست از عمومی‌ترین و رایج‌ترین فعالیت‌های طبیعت دوستان است.

همچنین انتظار می‌رود اگر در هر یک از مراحل تصمیم‌گیری، اجرا و نظارت فعالیت‌های اقتصادی و عمرانی بخش خصوصی و دولتی به ویژه در عرصه‌های منابع طبیعی نقش دارید، حفاظت از منابع طبیعی اعم از آب، خاک و پوشش گیاهی منطقه را در اولویت قرار دهید تا هم جامعه دچار خسارت نشود و هم فعالیت‌تان در بلند مدت از پیامدهای تخریب منابع طبیعی در امان بماند.

از فعالیت‌های هر یک از ما می‌تواند به خاطرسپاری شماره تلفن امداد جنگل و مرتع 1504 و تماس با یگان حفاظت در مواردی نظیر آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی و نیز گزارش سودجویی مخربین طبیعت و زمین‌خواران باشد.

همچنین می‌توانید در صورت مشاهده هرگونه مساله و مشکلی که منجر به تخریب منابع طبیعی منطقه زندگی‌تان می‌شود، مسوولان محلی اعم از مدیران و کارشناسان منابع طبیعی و شوراهای اسلامی را مطلع کنید و پیگیر آن باشید.
منبع:تابناک

کم‌آبی و خشکسالی؛خطری‌بزرگتر از گسترش سلاح هسته‌ای +تصاویر

در حال حاضر نیمی از جمعیت جهان در دسترسی به آب سالم با مشکل مواجه هستند و خطر بیماری‌های مرگبار ناشی از آب ناسالم جان 2.5 میلیارد نفر را تهدید می‌کند؛ تهدیدی که شاید از هر سلاح هسته‌ای یا کشتارجمعی برای بشر خطرناک‌تر باشد. گزارش ویژه مشرق علل، ابعاد و پیامدهای کم‌آبی را بررسی کرده است.

گروه گزارش ویژه مشرق - شاید مهمترین چیزی که در مورد آب در سال­‌های تحصیل خود در مدرسه آموخیتم، «چرخه آب» بود. این چرخه برخلاف ظاهر ساده‌­اش، نجات­‌بخش بشر از ابتدا تاکنون بوده است. آب به گونه‌­ای در زمین قرار داده شده است که دوباره به حالت اول برگشته و برای استفاده در دسترس بشر قرار می­‌گیرد. از زمین به آسمان می‌­رود و از آسمان به زمین برمی­‌گردد. آب نابود نمی­‌شود و از کره زمین هم خارج نمی‌شود. اینها یعنی آب تمام نمی­‌شود. حتی اگر در بدن انسان، گیاهان و حیوانات هم وارد شود، از طرق مختلف، خود را به چرخه‌­اش می‌­رساند. پس بشر امروز چه بر سر این نعمت الهی آورده است که خود را با تهدید کم‌­آبی روبرو ساخته؟ نعمتی که عمده بدن ما را تشکیل می‌­دهد، برای تولید محصولات کشاورزی­‌مان حیاتی است، در صنایع از پوشاک گرفته تا رایانه مورد استفاده قرار می‌­گیرد، با چرخه خود آلودگی را از زندگی انسان خارج می­‌کند و محیط زیستی سالم را برای ما و جانداران به ارمغان می‌­آورد، چرا دارد از دست ما می­‌گریزد؟

کمبود آب در جهان

70% کره زمین را آب پوشانده است. اما این آب با آنچه ما کم داریم، فرق می­‌کند. تنها 3% از آب کره زمین برای نوشیدن، استحمام، مصارف کشاورزی و صنعتی مناسب است (همان چیزی که به آب شیرین معروف است) و از این میزان نیز، دوسوم آن در یخچال­‌های قطب شمال و جنوب خاک می­‌خورد.از این آمار، مشخص می‌­شود که فقط 1% از آب کره زمین برای ما براحتی قابل استفاده است و باقی آن را باید با صرف هزینه‌­های بیشتر، آن هم در برخی مصارف خاص بکار ببریم.

طبق آمار سازمان ملل میزان مصرف جهانی از این یک ­درصد آب در طول 50 سال اخیر، سه برابر شده است. هم اکنون حدود 1میلیارد نفر دسترسی به آب شرب سالم ندارند و بیش از 2.5 میلیارد نفرِ دیگر نیز دست­کم یک ماه در سال با کمبود آن مواجه هستند. در کل حدود 2.5 میلیارد نفر به خاطر آب غیربهداشتی در معرض بیماری­‌هایی چون وبا و تب هستند. از این مقدار، 2میلیون نفر هر ساله به همین دلیل جان خود را از دست می­‌دهند.

طبق آمار دیگری از سازمان توسعه و همکاری اقتصادی وابسته به سازمان ملل تا سال 2030 میلادی 47% از مردم جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که با مشکل جدی کم­‌آبی روبرو است. متأسفانه در تمام سالیان اخیر، این اعداد هرساله افزایش یافته است و اگر با همین فرمان پیش برویم، دیر یا زود به دره‌­ای سقوط می­‌کنیم خشک و مرگبار. به گونه‌­ای که گزارش آژانس امنیت ملی آمریکا در مارس 2012 میلادی نشان می­‌دهد تا سال 2030 میلادی میزان تقاضا برای آب شیرین 40% بیش از منابع فعلی است.

کمبود آب یا کم‌­آبی یعنی وضعیتی در یک منطقه که در نتیجه آن، هر نفر به کمتر از 1000 متر مکعب آب برای مصرف سالانه خود دسترسی داشته باشد که اگر به کمتر از 500 متر مکعب برسد، بی‌­آبی نامیده می­‌شود.همین روزها در دهلی پایتخت هند از کشورهای به اصطلاح تازه توسعه یافته در گروه بیست، مشکلات سیستم آبرسانی مزید بر گرمای هوا شده و کم‌­آبی بی‌سابقه­‌ا‌ی گریبان مردم را گرفته است. در این میان مافیا دست بکار شده، با 2000 تانکر به صورت غیرقانونی از لوله­‌ها آب برداشته و به قیمت گزاف به کسانی می­‌رسانند که دسترسی به آب لوله­‌کشی ندارند یا آب­شان قطع شده است. این جدا از 900 تانکری است که مسئولان شهری برای آبرسانی به مردم می­‌فرستند.

ظاهراً جمعیت فزاینده دهلی کار دستش داده است زیرا در 20 سال اخیر، از 9 میلیون به 17 میلیون رسیده است و بدتر از آن اینکه، 40% از ساکنان کنونی شهر از مهاجرانی هستند که به صورت پراکنده و بدون این که در جایی ثبت شود، همسایه دهلوی­‌ها شده­‌اند. با این حال مسئولان شهری، ایالت­‌ها اطراف را متهم می‌­کنند به اینکه نتوانستند در این سال­‌ها آب بیشتری به دهلی برسانند. باید دید نخست وزیر جدید هند که دفتر کارش حداکثر 10 کیلومتر با خانه‌­های بی‌­آب دهلی فاصله دارد، چه راهکاری برای حل این معضل دارد.

در آمریکا هم که بیش از نصف مصرف آب به بخش خانگی برمی­‌گردد، همه مناطق و ایالات آن در چندسال اخیر به نوعی با مشکل آب مواجه شده است. سازمان محیط زیست آمریکا روش‌­های مختلفی را به مردم کشورش پیشنهاد داده تا بتوانند بدون سختگیری بر خود از مصرف آب در خانه­‌ها و واحدهای تجاری بکاهند. در ایالات متحده در حال حاضر 7 ایالت (تگزاس، اوکلاهما، آریزونا، کانزاس، نیومکزیکو، نوادا و کالیفرنیا) در شرایط بحران آبی قرار دارند و با خشکسالی دست به گریبان هستند.

نقشه وضعیت خشکسالی در ایالت‌های مختلف آمریکا تا پایان سال 2013

علل اصلی کمبود آب در جهان چیست؟

کمبود آب علل متعددی دارد، اما مهمترینِ آنها از این قرار است:

·افزایش جمعیت: شاید اولین کسی که نسبت به خطر افزایش جمعیت در نسبت با منابع اندک هشدار داد، توماس مالتوس در قرن 18 باشد. حتماً می­‌دانید که در 50 سال اخیر، جمعیت جهان به بیش از دو برابر افزایش یافته است. یکی از علل عمده آن را باید در رشد بهداشت عمومی به ویژه کاهش مرگ نوزادان، کودکان و مادران جست. در واقع تولدها زیاد نشده، بلکه مرگ و میر کم شده است. با این حال همه تخم­‌مرغ­‌ها را نمی‌توان در سبد افزایش جمعیت گذاشت، زیرا مثلاً درآمریکا روند کاهش آب شیرین در یک قرن اخیر، دو برابر روند افزایش جمعیت بوده است.

نمودار توزیع مصرف آب در بخش‌های مختلف

·هدررفتن آب در بخش کشاورزی: کشاورزی حدود 70% از آب قابل شرب کره زمین را مصرف می‌­کند.حدود سه‌­پنجم از این میزان هدر می­رود! علت این هدررفتن گاهی خیلی ساده است، مانند چکه‌­کردن لوله­‌ها؛ و گاهی پیچیده­‌تر است مانند عدم تناسب گیاه با زمین. در واقع برخی گیاهان که نیازمند آب بیشتری برای رشد هستند، در زمین­‌های خشک مورد کشت قرار می‌­گیرند و این به معنای نیاز به مصرف آبِ بیشتر است. همه در تلاش‌­اند تا با ترویج روش­‌های نوین آبیاری و دستکاری ژنتیک در گیاهان برای افزایش ثمر آن، از میزان آبی که لازم است در کشاورزی استفاده شود بکاهند. با این حال جمعیت روزافزون جهانی نهنگی است که هر چه به آن بدهی باز هم دو قرت و نیمش باقی است. هند، چین، استرالیا، اسپانیا، آمریکا و ... که کشاورزیِ گسترده‌­ای دارند، تا چندی دیگر مجبور خواهند بود به هزار روش از آب مصرفی در کشاورزی بکاهند، کاری که البته کمابیش آغاز کرده‌­اند.

·آلوده‌­شدن آب­‌های قابل شرب: کشاورزی کنونی نه تنها بسیاری از منابع آبی را هدر می­‌دهد، بلکه آفت‌­کش‌­ها و کودهایی در آن مورد استفاده قرار می‌­گیرد که در آب­‌های سطحی رها می­‌شود و آن را آلوده می­‌کند. صنایع گسترده در کشورهای توسعه­‌یافته و در حال توسعه نیز برای کاهش هزینه تولید خود از مدیریت پسماندشان دریغ می­‌کنند و آن را بی­‌ملاحظه در رودخانه­‌ها، دریاچه­‌ها و دریاها خالی می­‌کنند. انسان­ها علاوه بر اینکه با افزایش جمعیت موجب گسترش صنایع برای تأمین غذا، خانه و پوشاک خود شده­‌اند و افزایش مصرف آب را به صورت غیرمستقیم افزایش داده­‌اند، با فاضلاب تصفیه­‌نشده­ خود نیز مستقیماً موجب آلودگی آب­‌ها می­‌شوند. لازم به ذکر است آلودگی­ به آبهای زیرزمینی هم نفوذ می­‌کند. بدتر از همه اینکه بسیاری از این آلودگی­‌ها به سرعت قابل شناسایی نیست و پس از اینکه چندسال بعد موجب بیماری افراد و گونه­‌های جانوری شد، تازه خود را نشان می­‌دهد.

·تغییرات آب و هوایی: عمده این تغییرات در یک کلمه خلاصه می­‌شود: گرم شدن جو زمین یا آنچه آن طرفِ آبی­‌ها به آن اتمسفر می­‌گویند. صنایع گسترده و گازهای گلخانه‌­ای به ویژه دی­‌اکسید کربن، دمای میانگین کره زمین را افزایش داده‌­اند. در نتیجه اگر چه بارش­‌ها کمتر شده، به علت گرما (که فاصله مولکول­‌های آب را بیشتر می­‌کند) یخچال­‌ها در دو قطب، ذوب شده و سطح آب­‌های آزاد در حال بالاآمدن است. پس بسیاری از شهرهای ساحلی باید سکنه خود را تخلیه کنند. تناقض دیگر این است که این تغییرات موجب خشکی در برخی قسمت­‌های کره زمین شده و راه‌­افتادن طوفان و سیل در قسمت­‌های دیگر شده است.

عواقب وخیم کم‌­آبی

سه پیامد اصلی برای کم‌­آبی وجود دارد که هر روز در حال گسترش است:

·مرگ و بیماری انسان­‌ها: پیشتر در این مورد گفته شد، اما اضافه می­‌کنیم طبق برآورد سازمان ملل، با روند فعلی تا سال 2025 حدود دو سوم جمعیت جهان با تهدید کم‌­آبی و 1.8 میلیارد نفر با مصیبت بی­‌آبی روبرو خواهند بود. جدا از این، کم­‌آبی موجب کاهش محصول کشاورزی و فعالیت صنایع می­‌شود که به صورت غیرمستقیم بر زندگی انسان­‌ها اثر منفی می‌­گذارد.

·نابودی زیست‌­بوم­‌ها و کاهش تنوع زیستی: در 20 سال اخیر بیش از نصف تالاب­‌های کره زمین خشک شده است تالاب­‌ها برخلاف تصور اولیه، زمین­‌های بسیار بابرکتی هستند، یعنی اولاً محل تغذیه، رشد و زندگیِ بسیاری از پستانداران، پرندگان، ماهی‌­ها و بی‌­مهره‌گان هستند، ثانیاً منبع کشت برنج محسوب می‌­شوند که برای تغذیه جمعیت جهان جایگاه کلیدی دارد، ثالثاً آب را تصفیه می­‌کنند و رابعاً در جلوگیری از بروز طوفان و سیل، بسیار کارآمدند.

طی دهه­‌های اخیر، روند کم‌­آبی به حدی رسیده که بسیاری از رودخانه­‌ها تنها در چند ماه از سال جریان داشته و بسیاری از دریاچه­‌ها دائماً کوچکتر می­‌شوند. دریاچه آرال در سه دهه اخیر وسعتی چون دریاچه میشیگان آمریکا را از دست داده است. هم کاهش آب آن، هم استفاده از آن در کشاورزی و هم آلوده­‌شدنش موجب غلظت نمک در آن شده است. از بین‌­رفتن دریاچه­‌هایی که این چنین بواسطه فعالیت­ انسان­‌ها تخریب می‌شوند، ناگهان سوپاپ اطمینان یک منطقه را از آن می­‌گیرد، در نتیجه مرگ و میر انسان­‌ها و نابودی گونه‌­های جانوری افزایش می­‌یابد.

·وقوع جنگ آب میان کشورها: بیشتر ما ایرانی­‌ها از بزرگترهایمان که شغل اصلی­شان کشاورزی بوده است، چیزهایی در مورد منازعه ده بالا و ده پایین بر سر سهم آب شنیده‌­ایم، در مورد آن خوانده‌­ایم ویا متأسفانه آن را تجربه کرده‌­ایم. اکنون این مسأله را در عرض و طول دهکده جهانی تصور کنید که هر روز استراتژیست­‌ها از خطر وقوع «جنگ آب» خبر می‌­دهند. حتی هیلاری کلینتون وزیر خارجه وقت آمریکا در سال 2012 میلادی اعلام کرد:«این تهدیدها واقعی است و دغدغه‌­های جدی در حوزه امنیت ملی ایجاد می‌­کند.»

متأسفانه طبق برآوردها کمبود آب در نقاطی جدی­‌تر خواهد بود که هم­‌اکنون نیز دچار منازعات سیاسی هستند. به نظر می­‌ر‌‌سد هم­ اکنون یکی از علل عمده تصاحب بلندی‌های جولان توسط رژیم صهیونیستی تأمین امنیت آب برای صهونیست­‌ها است. منازعه سنگال و موریتانی بر سر رود سنگال و مناقشات سوریه و عراق بر سر فرات در چند دهه اخیر نیز، از اولین نشانه‌­های وقوع جنگ آب در آینده نزدیک است. جالب اینجاست که یکی از معروف­ترین جنگ‌­های آب بر سر دجله و فرات رخ داده است. 2025 سال پیش از میلاد در همین منطقه (استان ذی­قار کنونی در عراق) دو شهر سومری با نام‌­های اوما و لاگاش با فاصله حدود 30 کلیومتر از یکدیگر قرار داشتند که پس از منازعات متمادی، قراردادی بر سر استفاده از حق‌آبه این رودخانه­‌ها و کشاورزی بر زمین­‌های حاصلخیز اطراف آن بسته بودند. با تجاوز اوما از این قرارداد، لاگاش به آن شهر حمله کرد و پادشاه آن را شکست داد. در حکاکی­‌های سنگیِ آن منطقه، تصویر لاشخورهایی در حال پرواز نقش بسته که سر بریده‌­شده سربازان اوما را به دندان گرفته‌اند. آیا دوباره چنین جنگ‌­هایی در انتظار مردم جهان است؟

همه این پیام‌ها و تهدیدها موجب شده حتی شرکت­‌های خصوصی نیز دست بکار شوند تا بلکه خود را تبرئه کنند. طبق گزارش آژانس جهانیِ آب، از سال 2011 میلادی تا کنون بیش از 84 میلیارد دلار توسط این شرکت­‌ها در سراسر جهان برای حفظ و مدیریت آب مصرفی خود سرمایه‌­گذاری کرده‌اند.

کمبود آب، چه سابقه‌­ای در ایران دارد؟

شاید وقتی کوروش پادشاه هخامنشی در مورد ایران دعا کرد که «خداوندا این سرزمین را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بدار» در ذهنش خاطره خشکسالی‌­هایی که دیده یا از پدرانش شنیده بود، مرور می­‌کرد.بنابراین کمبود آب در ایران چیز جدیدی نیست. با این حال ما به آخرین دوره خشکسالی، یعنی خشکسالی در چند دهه اخیر نظر داریم که البته از سال 1386 شدت بیشتری یافته است.

بیش از 50 سال پیش در 1971 میلادی اجلاسی بین‌­المللی در رامسر برگزار شد و طی آن نمایندگان دولت­‌ها کنوانسیونی را با نام «مرداب­‌ها و اهمیت بین­‌المللی آن به ویژه پرندگان زیستگاه» به امضا رساندند.این قرارداد از آن پس به «کنوانسیون رامسر» معروف شد که هدف از آن حفظ مرداب­‌ها به دلیل عملکردهای زیست­‌محیطی حیاتی آن است. این کنوانسیون با 5 سازمان بین­‌المللی به ویژه «سازمان حیات وحش جهان» (WWF) همکاری می­‌کند که هدف عمده آنها مقابله با کم‌­آبی و حفظ گونه­‌های پرندگان است. تا کنون 2000 محل با جایگاه بین‌­المللی شناسایی شده‌­اند. این بدان­ معنا است که از دست‌­رفتن تالاب در یک کشور، در واقع همه کشورهای جهان را در هر جای کره زمین متأثر می­‌سازد.کنوانسیون رامسر دولت­‌های عضو را متعهد می‌­سازد نسبت به این وظیفه بین‌­المللی یعنی حفظ تالاب­‌های خود و گونه­‌های جانوری آن از نابودی و آلودگی، همه تلاش خود را بکار گیرند.

زیست­‌بوم منطقه را نیز باید یکی از ریشه‌­های کم­‌آبی ایران دانست. چند دهه است که خاورمیانه بیش از سایر نقاط جهان با مشکل کم‌­آبی دست و پنجه نرم می­‌کند. طبق برآورد سازمان ملل تا سال 2025 میلادی 30کشور با مشکل جدی کم‌­آبی روبرو خواهند بود که 18 مورد آن در همین حوالی است، مثل مصر، اسرائیل، سومالی و یمن. ایران نیز مانند سوریه، اردن و عراق جداً با معضل بیابان‌­زایی روبرو است. اردن در سالیان اخیر به شدت با کمبود آب­‌های زیرزمینی مواجه شد و در نتیجه 30% به هزینه آب مصرفی افزود. عربستان نیز بر اثر کمبود آب­‌های زیرزمینی، بالاخره تصمیم­ گرفت قید خودکفایی را زده، سطح زیر کشت خود را تا سال2016 میلادی کاهش داده و بجای آن 15 میلیون تن گندم، برنج و ذرت وارد کند.

طبق گزارش بانک جهانی، ایران از میان192 کشور جهان در جایگاه 62 از لحاظ منابع آبی قرار دارد (129 میلیارد متر مکعب)اما با توجه به جمعیت بالای کشور ما، سرانه منابع آب در کشور ما از 122 کشور دنیا کمتر است. میانگین سرانه منابع آب در جهان 3.6 برابر ایران است.

عیسی کلانتری از وزرای سابق کشاورزی با تأکید بر وضعیت وخیم ایران در حوزه آب، می­‌گوید «اگر تخریب سریع و شگفت‌­آور منابع آب زیرزمینی با روند کنونی ادامه یابد، ایران با تاریخ هفت‌­هزارساله‌­اش تا 20 سال دیگر غیرقابل سکونت خواهد بود.» وی افزوده است این کم­‌آبی تهدید بزرگتری از بحران هسته­‌ای، اسرائیل یا آمریکا برای ایران است.

مهمترین عوامل کمبود آب در ایران کنونی چیست؟

اولین مرحله برای شناخت این پدیده شوم، بررسی مهم­ترین عوامل آن است:

·جغرافیای خشک و وابسته به بارش: گفتیم که زیست‌­بوم خاورمیانه که ما در آن قرار داریم، یکی از ریشه­‌های اصلی خشکسالی است اما در اینجا به یک مشکل خاص یعنی وابستگی ایران به بارشی که دائماً از آن کاسته می­‌شود، برمی­‌خوریم. 85% از وسعت کشور در منطقه فراخشک، خشک و نیمه‌­خشک قرار دارد. به بیان دیگر ایران شامل یک فلات مرکزی خشک است که از نظر تغذیه آبی، کاملاً وابسته به دو رشته‌­کوه البزر و زاگرس است (دو استثنا در این مورد، جلگه مازندران و خوزستان است). رودخانه‌­ها عموماً از این دو رشته­‌کوه سرچشمه می‌­گیرند و ذخایر آبی نیز در فصول گرم، همان برف و یخی است که در ارتفاعات این دو از زمستان سال گذشته باقی مانده است.

حالا تصور کنید نه تنها میزان بارش در ایران یک­‌سوم میانگین جهانی است، بلکه در سال­‌های اخیر دائماً از کاهش میزان بارش خبرهایی بگوش می‌رسد و ارقام مختلفی اعلام می­‌شود. همین دو ماه پیش توکلی نماینده مجلس در شورای عالی آب اعلام کرد در چند سال گذشته 20 تا 25% از بارش­‌ها کاسته شده است. البته هر شهر و شهرستانی وضعیت خاص خود را دارد. مثلاً فرماندار بانه ابتدای امسال از کاهش 18 درصدی بارش در این منطقه خبر داد که در نتیجه آن، حجم آب سد سبدلوی بانه از 3 میلیون و 200 هزار متر مکعب در سال 1391، به یک میلیون و 200 هزار کاهش یافته است. این مسأله بسیاری از کشاورزان منطقه را با مشکل مواجه ساخته است.

·هدررفتن آب در کشاورزی: آبیاری غرقابی در ایران و کشت نامناسب یکی از معضلات ما و بسیاری از کشورهای خاورمیانه است. 85% از آب مصرفی خاورمیانه در بخش کشاورزی مصرف می­‌شود که این عدد در ایران به 90% می‌­رسد. این در حالی است که کشاورزی تنها 15% از تولید ایران را شامل می­‌شود. درست است که یکی از علل مصرف بالای آب در کشاورزی این منطقه، آب و هوای خشک آن است، اما می‌­توان با روش‌­های نوین از این میزان مصرف کاست، بدون اینکه که دچار کاهش محصولات کشاورزی شویم.

متأسفانه کشاورزان زحمتکش ما در بسیاری از بخش‌­های کشور، هنوز اطلاع کاملی از آبیاری جدید نداشته یا سرمایه و یا تمایل لازم را برای بهره‌گیری از آن ندارند. با وجود شعارهای دولت یازدهم مبنی بر اصلاح کشاورزی و حل مشکل کم­‌آبی، تحریم نفتی و کمبود بودجه مجال چندانی برای مسؤولان باقی نگذاشته است. "فایننشال تایمز" در مقاله خود پیرامون کم­‌آبی در ایران، اصلاح نظام کشاورزی ایران را در یک دهه آتی نیازمند سرمایه­‌گذاری 100 میلیارد دلاری دانسته است.

·استفاده غیراصولی از آب­های زیرزمینی: یکی از مهم­ترین ذخیره‌­های آبی ایران، آب­‌های زیرزمینی هستند که از دیرباز به وسیله قنات در فلات مرکزی حفظ شده و جریان می‌­یافت. متأسفانه بر اثر کاهش بارش، بسیاری از کشاورزان و واحدهای صنعتی مجبور به حفر چاه‌­های غیرمجاز و آبکشی بیش از حد از آن شده‌­اند که شاید یکی دو سال مشکل آنها را حل کند، اما به مرور بر مشکلات آنها می­‌افزاید. زیرا آب­‌های زیرزمینی، آب­‌های سطحی و بارش در یک چرخه قرار دارند و استفاده غیراصولی از هر کدام، بلافاصله اثر منفی بر دو مورد دیگر دارد. چهار دهه پیش تنها 50 هزار حلقه چاه در ایران وجود داشت که سالانه حدود 9 میلیارد متر مکعب از آنها برداشت می­‌شد، اما اکنون بیش از650 هزار حلقه ایجاد شده که سالانه بیش از 60 میلیارد متر مکعب از آنها برداشت می‌­شود!

فایننشال تایمز ضمن نقل قول از کاوه مدنی استاد ایرانی در دانشگاه دولتی لندن می­‌نویسد ایران از 2000 سال پیش صنعت قنات را به دنیا معرفی کرده، اما متأسفانه بر اثر افزایش جمعیت، رشد مراکز صنعتی در فلات مرکزی، پمپاژ آب از آب‌­های زیرزمینی به صورت غیرقانونی و غیراصولی و نهایتاً تغییرات کلی در آب و هوا، 36 هزار رشته قنات­ در ایران خشکیده و مقنی‌­ها نیز با افراد جوان جایگزین نشده‌­اند. برای مثال در 50 سال اخیر 40 قنات در جنوب تهران متروک شده و به جای آن1400 پمپ مشغول آبرسانی به سبزی­کاران و جمعیتِ رو به رشد است. البته نگهداری قنات‌­ها نیز کم‌خرج نیست. تنها لایروبی قنات 7 کیلومتری کریم‌­آباد در جنوب تهران، سالانه50 میلیون هزینه دارد.

نماینده مجلس در شورالی عالی آب در این مورد می­‌گوید:«اثر منفی برداشت‌های بی رویه آب روی آبدهی چاه‌ها و ممنوعه شدن دشت‌ها بسیار فزاینده بوده است تا جایی که متوسط آبدهی چاه‌­ها تقریبا به یک سوم رسیده است... کاهش ذخایر آب زیرزمینی و افت سطح آب باعث کاهش زه‌کشی رودخانه‌ها و تخلیه چشمه‌ها و زه‌­آب‌های دشت‌ها به رودخانه‌ها شده است و به همین خاطر در جریان سطحی در رودخانه‌ها با وجود بارندگی حدود نرمال در برخی از حوضه‌های آبریز با کاهش شدید مواجه هستیم و یکی از دلایل خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور همین امر است.»

·افزایش بی­‌رویه جمعیت و مصرف آب در واحدهای مسکونی: ابتدای سال جاری، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا اعلام کرد مصرف آب در تهران، اراک، اصفهان، اراک، شیراز، قزوین، قم، کرج، کرمان، مشهد، همدان و یزد بیش از مخازن آب در این شهرها است. این در حالی است که 517 شهر دیگر نیز مصرفی برابر با مخازن خود دارند و اگر همین روند ادامه پیدا کند، آنها هم با همین مشکل مواجه خواهند شد. لازم به ذکر است5 میلیون مشترک روستایی و 14 میلیون مشترک شهری در ایران وجود دارد. این جدا از واحدهای تجاری، صنعتی و کشاورزی است.

افزایش جمعیت موجب شده بسیاری از رودخانه­‌ها با کمبود آب و حتی خشکی فصلی مواجه شوند. در این مورد می­‌توان انتقال آب زاینده‌­رود برای مصرف شهرهای اطراف و در نتیجه خشک­‌شدن آن در سال 1379 اشاره کرد. اخیراً نیز مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور از خشک‌شدن سد لار و لتیان خبر داد که آب شرق تهران را تأمین می­‌کنند. لازم به ذکر است است هم‌­اکنون آب 3057مشترک پرمصرف در تهران به مدت 7 ساعت در طول روز قطع می‌شود.

·لوله­‌کشی غیراستاندارد در مناطق شهری: همین الآن که گزارش حاضر را می­‌خوانید، طبق آمار رسمی، 30% از آب تصفیه­‌شده به دلیل فرسودگی لوله­‌ها هدر می­رود. جدا از این، آب لوله­‌کشی در شهرهای ما تنها به صورت تصفیه‌­شده ارائه می­‌شود و مردم مجبورند برای آبیاری باغچه­ و شستن حیاط و خودرو خود نیز از همان آب شیرین استفاده کنند. در این مورد تنها وزارت نیرو و شرکت آبفا باید برای رفع این معضل اقدام کنند. زاهدان، کاشان و بجستان از شهرهایی هستند که توزیع دوگانه آب را تجربه کرد‌ه‌­اند و می­‌توان از این تجربه برای انتخاب بهترین راه، سود جست.

·تغییرات آب و هوایی در کره زمین که پیش‌­تر توضیح داده شد، اما به نظر می‌­رسد با توجه به مواردی که گفته شد، نمی‌­توان همه تقصیر را گردن کره زمین انداخت!

نتایج کمبود آب در ایران چیست؟

·عدم دسترسی مردم به آب: بسیاری از مردم به آب شرب سالم دسترسی ندارند یا باید از تانکرها آب دریافت کنند. رئیس شورای شهر چالوس ادعا می­‌کند 80% از مردم شهر هچیرود به دلیل کاهش شدید آب در چاه‌­ها و قطع آب لوله‌­کشی با بحران روبرو بوده و تانکرها به آنان آب می‌رسانند. این مسأله به بروز نارضایتی­‌هایی منجر شده است.فرشاد جعفری رئیس شورای شهر کلاردشت نیز از کمبود آب آشامیدنی در تابستان به دلیل فرسودگی لوله‌­ها و حضور گردشگران خبر داد و افزود 8 روستا از 19 روستای این منطقه از طریق تانکر، آب دریافت می­‌کنند. مدیر عامل آب و فاضلاب شهرستان رامسر نیز از قطعی آب در شب‌­ها برای مناطق جواهرده، اربه کله، لرسانور و هفت شهیدان خبر داد. مدیرعامل آب استان مازندران علت اصلی این مشکلات را کاهش 30 درصدی بارش و آبدهی رودخانه‌­ها دانست. حمیدرضا جانباز مشاور وزیر نیرو اخیراً اعلام کرده است به بیش از 7 هزار روستا در کشور با تانکر آبرسانی می‌­شود که برخی از آنها 14 سال است با کم‌­آبی دست و پنجه نرم می­‌کنند.

·تخریب محیط زیست: دریاچه ارومیه و تالاب‌­های مهمی چون هامون و گاوخونی خشک شده‌­اند یا در معرض نابودی قرار دارند. برای مثال فایننشال تایمز در مورد دریاچه ارومیه هشدار داده است که با کاهش سریع ارتفاع آب دریاچه از 1996 تا کنون، میزان ذخایر آن از 31میلیارد متر مکعب به 1.5 میلیارد رسیده است. 80 هزار پمپ آب زیرزمینی و 37 بند در اطراف دریاچه که عمدتاً برای مصارف کشاورزی است، موجب شده آب ورودی به دریاچه بسیار کاهش یابد. دولت یازدهم از آغاز بکار خود کمیته ویژه‌­ای را برای حل بحران دریاچه ارومیه تشکیل داده است. تالاب هامون نیز در سیستان و بلوچستان که زمانی با دو سه رودخانه پرآب اطرافش، گرمی و خشکی هوای سیستان و بلوچستان را تعدیل می‌­کرد، سال­ها است خشک شده و منبع پراکندگی گردوغبار در منطقه شده است. دولت ایران، بازسازی سد کجکی در افغانستان را علت اصلی کم­‌آبی رود هیرمند و خشکی تالاب هامون می­‌داند، اما ضیایی معاون آب در وزارت آب و انرژی افغانستان بیان داشته که حق‌­آبه ایران کم نشده و علت اصلی روند خشکی رودخانه، کانال­‌ها و چاه‌­هایی است که در امتداد هیرمند و شهرهای اطراف آن در ایران حفر شده است. به نظر می‌­رسد باز هم پای سوءمدیریت در میان است نه تحریم­‌های بین­‌المللی!

·کاهش آب­‌های سطحی: بسیاری از رودخانه­‌های مهم تنها در فصول خاصی از سال جریان دارند و یا به کلی خشک شد‌ه­‌اند. در این مورد می‌توان علاوه بر زاینده­‌رود، از رودخانه قره­‌سو در استان اردبیل نام برد که با وجود 285 کلیومتر طول از رشته‌­کوه تالش تا روخانه مرزی ارس، دست‌به‌گریبانِ خشکسالی است و به حالت نیمه­‌خشک درآمده است. رودخانه قزل­اوزن و تالوار نیز در شهرستان بیجار در معرض خشکی کامل قرار گرفته است. عفیفی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان با بیان این معضل، علت اصلی آن را برداشت غیرقانونی آب توسط کشاورزان و باغداران و مدیریت نامطلوب بر منابع آبی دانست.

·مرگ گونه­‌های جانوری: بسیاری از گونه‌­های جانوری یا از بین رفته‌­اند یا دست­کم از ایران رخت بربسته­‌اند، مانند آهو و میش­‌مرغ در استان کردستان که متأسفانه علاوه بر خشکسالی و بیابان­‌زایی، صید بی­‌رویه نیز بلای جان­شان شده است. بر اثر خشکی زاینده‌­رود و در نتیجه آن، خشک‌شدن تالاب گاوخونی که اکنون تنها زه‌آب برخی زمین­‌های کشاورزی اطراف را دریافت می‌­کند، دیگر پرندگان مهاجری که از روسیه و قفقاز به جنوب کشور می‌­رفتند، در این تالاب اقامت نمی‌­کنند. به عنوان مثالی دیگر باید از ماهی‌­های رودخانه قره­‌سو در مشکین­‌شهر نام برد که بر اثر خشکی رودخانه ناشی از خشکسالی و بهره­‌برداریِ بیش از حد برای مصارف کشاورزی، در چند ماه اخیر تلف شدند. مدیر کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل، این ماهیان را شامل ماهی سیاه، سس‌ماهی، ماهی برکه‌­ای، شاه­‌کولی و کپور ماهی دانست.

·بیابان­‌زایی و گردوغبار: خشک­‌شدن زمین، جنگل‌­زدایی و بیابان­‌زایی علاوه بر تخریب زمین، موجب گسترش گردوغبار در فضای کشور شده است. لازم به ذکر است یکی از علل دیگر بیابان­‌زایی، کشت بیش از حد در یک زمین توسط کشاورزان و چرای بیش از حد دام در آن است. تنها در اصفهان، ده­‌ها هزار هکتار از زمین­‌های کشاورزی خشک شده و حدود 500 میلیون اصله درخت در چند سال اخیر از بین رفته است. به گفته مدیر کل سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان، خشک­شدن تالاب گاوخونی وضعیتی را ایجاد کرده که با وزش هر باد، گرد و غبار در مناطق اطراف آن حتی شهر اصفهان پراکنده می‌­شود، جدا از اینکه شوربودن این گردوغبار و نشستن آن بر زمین­‌های کشاورزی اطراف، بر باردهی زمین­‌های کشاورزی نیز اثر منفی گذاشته است.

·کاهش محصولات: بر اثر خشک­‌شدن چاه­‌ها، 10% از تولید غلات طی سال 1386 تا 1391شمسی کاسته شد. هم‌­اکنون نیز یک­‌چهارم زمین‌های زیرِکشت با استفاده غیراصولی و بیش­‌ازحد از آب­‌های زیرزمینی سر پاست که عواقب ناگوار خود را در سال­‌های بعد نشان خواهد داد.

·بیکاری و معضلات اجتماعی: بسیاری از کشاروزان بر اثر کم‌­آبی مجبورند به کشت دیم دست بزنند یا کشاورزی خود را تعطیل کنند. برای مثال با خشک­‌شدن زاینده‌­رود، کشاورزان اصفهان (حدود 2 میلیون نفر) به ویژه در شرق این استان با معضل جدی مواجه شده‌­اند و بسیاری از آنها به علت بیکاری مجبور شده‌­اند کشاورزی را رها کرده و عجالتاً به کارهای دیگری بپردازند.

تمدن­هایی که کمبود آب را جدی نگرفتند و ...

بی‌­آبی چیز جدیدی نیست. تمدن­‌هایی بوده‌­اند که صدها سال عمر کرده‌­اند و آثار فاخری از خود برجای گذاشته‌­اند که هنوز دانشمندان را در حیرت خود نگه داشته است. اما بر اثر تغییرات آب و هوا و کمبود آب، رخت از تاریخ بربسته‌­اند و صفحات آن را به تمدن­‌های بعدی سپرده‌­اند.

شاید عجیب­ترین مورد، تمدن دره سند باشد. هنوز این سرزمین که از هند تا ایران کشیده می‌­شده است، پر از جلگه­‌های معروف و سرسبز است و گاهی از وفور باران در سیل فرومی‌­غلتد. اما تمدن دره سند 3000 سال پیش نابود شد. دانشمندان علت اصلی آن را تغییر الگوی باران و کاهش محصول می­‌دانند.طبیعی است جمعیت 5 میلیونی آن که در دوره خود عدد بسیار بزرگی بوده و دست­کم 10%جمعیت جهان محسوب می‌­شده، نیازمند آب و غذای فراوانی بوده است. هم‌­اکنون نیز یکی از مشکلات اصلی در کم‌­آبی، جمعیت زیاد کره زمین است.

یکی دیگر از تمدن­هایی که تغییرات آب و هوایی را دست­کم گرفته و مانند بشر امروزی، با وجود این‌­همه تهدید طبیعی به کشتار یکدیگر افتادند، تمدن معروف مایا در آمریکایی مرکزی است. شهرها، خیابان­ها، بناهای تاریخی با مهندسی پیشرفته، زمین­های وسیعِ زیر کشت، کاربرد وسیع ریاضی و نگارش و تقویم و ... هر کسی را به تحسین وا­می­‌دارد. شهرهای تمدن مایا در حدود 900میلادی از سکنه خالی شد و اکنون تنها زبان مایایی و برخی سنن آن به جا مانده است.

آب واقعاً مایه حیات است و ارزش آن را زمانی حس می­کنیم که آن را از دست می­‌دهیم. علت آن این است که هیچ چیز جای آب را نمی­‌گیرد. کاش به صورت طبیعی دچار فقدان آن می­‌شدیم. مشکل اینجا است که خدا همیشه نعمت می­‌دهد و این ما هستیم که از آن بد استفاده می‌­کنیم.

به هر حال چالشی که ما با آن روبرو هستیم، یافتن راه‌­های حفظ، مدیریت و توزیع مناسب منابع آب شیرین است. متأسفانه ایران در بین 133 کشور جهان در رتبه­‌بندی مدیریت منابع آب، بر پله 132 ایستاده است. واشنگتن­‌پست سه نشانه مدیریت ناکارآمد بر منابع آبی را فناوری نامناسب در حوزه کشاورزی، یارانه‌های سنگین دولت بر حوزه آب و فقدان برنامه ریزی بلند مدت می­‌داند.

به نظر می­‌رسد باید برای کاهش مصرف آب از روش‌­های متنوعی بهره گرفت و الا به زودی با مشکلات لاعلاجی روبرو خواهیم بود:

·آگاهی­‌بخشی: اولین قدم آن است که همه بدانند مشکل آب دامن آنها را نیز خواهد گرفت. «همه» شامل مردم، نخبگان و مسئولان دولتی می‌شود.

·همکاری جهانی: مشکل کم‌­آبی یکی از مشکلات بین­‌المللی است یعنی هم علل آن و هم پیامدهایش از مرزها می­‌گذرد بنابر این جز از طرق بین‌­المللی قابل حل نیست.

·پیشگیری از گسترش کم­‌آبی با وضع مقررات سخت، ابتکارات علمی و تلاش سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن): درخواست رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در شهریور سال جاری برای تشکیل اتاق­‌های فکر میان نمایندگان دولت و تشکل­‌های مردم­‌نهاد و همچنین تأکید وی بر لزوم تلاش برای بکارگیری ایده‌­های دانشگاهی برای حل مشکل کم‌­آبی، طلیعه اقدامات مثبت در این زمینه است. خانم ابتکار همچنین به دستور دولت به صنایع بزرگ برای نصب تجهیزات مناسب خبر داد و هشدار داد در صورت عدم تعامل مثبت آنها تا آخر سال جاری، تذکر دریافت کرده و حتی شاید برخی از آنها تعطیل شوند. باید دید آیا این ضرب‌­الاجل دولت نیز مانند ضرب­‌الاجل نیروی انتظامی به خودروسازان برای ارتقای استانداردهای خود دائماً تمدید خواهد شد یا نه! اگر در کشور ما سمن­‌ها از قدرت عمل بیشتری برخوردار شوند، می­‌توانند با درخواست تحریم کالاهای شرکتی که از روش‌­های ضدمحیط­‌زیستی در تولید محصول خود بهره می‌­گیرد، آن شرکت را مجبور به تغییر روش خود می­‌کردند.

·وجود یک نظام جامع و اولویت­­‌گذاری بر اصلاح بخش کشاورزی: فشار زیاد بر شهروندان برای صرفه­‌جویی در مصرف آب، در کشوری چون ایالات متحده صحیح است که حدود نیمی از مصرف آب به واحدهای مسکونی برمی­‌گردد. اما در ایران 90% آب توسط بخش کشاورزی مصرف می‌شود و حتی اگر همه مردم در خانه­‌های خود و حتی واحدهای تجاری و صنعتی صرفه‌­جویی کنند، مشکلی حل نمی­‌شود. پس دولت و صداوسیما به جای این­گونه اقدامات و تبلیغات یا انداختن تقصیر به گردن کشورهای همسایه یا کره زمین، بهتر است هر چه زودتر راه چاره‌­ای برای اصلاح نظام کشاورزی در ایران ابداع کنند. به نظر می‌­رسد علاوه بر روش­‌های نوین آبیاری، محدودسازی کشاورزی در ایران به چند محصول راهبردی و انتقال عمده شاغلان این حوزه به حوزه‌های جدید ‌مانند توریسم و علم و فناوری سه راهکار منطقی و غیرقابل اجتناب برای کشور خشکی مانند ایران است. در واقع ما نیازمند همفکری و همکاری همه در حوزه‌­های مختلف هستیم که تشکیل شورای عالی آب، می­تواند طلیعه آن باشد.

·حرکت به سمت افزایش منابع آبی با سرمایه‌­گذاری در این زمینه: اگر تنها به فکر افزایش منابع آبی باشیم، مثلاً پروژه انتقال آب خلیج فارس را به داخل فلات ایران پیگیری کنیم، علاوه بر اینکه هزینه­‌های سنگینی به صورت سالیانه برای این پروژه و شیرین­‌سازی آب از جیب مردم و دولت خواهد رفت، این کار بدان معنا است که از تغییر خود عاجزیم و تنها می­‌خواهیم همه چیز را با خود هماهنگ کنیم. با این حال اگر مواردی که پیش­تر گفته شد مانند پیشگیری از افزایش مصرف به ویژه در بخش کشاورزی نتیجه نداد، می­توانیم در برخی نواحی ساحلی از شیرین­‌سازی آب استفاده کنیم، یا از برخی کشورهای دیگر آب وارد کنیم. ضمن اینکه می­توان با سیاست‌­های مختلف در بلندمدت به افزایش آب­‌های زیرزمینی و سطحی یاری رساند.

اگر دست روی دست گذاشته و منتظر بقیه باشیم، شاید زودتر از بقیه تلف شویم. فکر سفر به کشورهای دیگر یا اتهام­‌زنی به این و آن را از سر بیرون کنیم و به خود، کشور و آینده‌­مان بیاندیشیم. ظاهراً مجبوریم پیش از اینکه همه گزینه‌­هایمان را از دست بدهیم، عجالتاً یک یا دو گزینه را فدا کنیم.

منابع و مآخذ:

·http://environment.nationalgeographic.com/environment/freshwater/freshwater-crisis/

·http://fararu.com/fa/news/202359

·http://icana.ir/Fa/News/250691

·http://io9.com/5928085/10-civilizations-that-disappeared-under-mysterious-circumstances

·http://isna.ir/fa/news/

·http://joseph_berrigan.tripod.com/ancientbabylon/id46.html

·http://thewaterproject.org/water-in-crisis-middle-east

·http://www.aljazeera.com/indepth/features/2011/06/2011622193147231653.html

·http://www.dw.de/

·http://www.entekhab.ir/fa/news/59482

·http://www.epa.gov/WaterSense/pubs/supply.html

·http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930624001088

·http://www.ft.com/cms/s/2/8e42bdc8-0838-11e4-9afc-00144feab7de.html#slide0

·http://www.ft.com/intl/cms/s/0/5a5579c6-0205-11e4-ab5b-00144feab7de.html#axzz3DYQGZYnL

·http://www.ghatreh.com/news/nn22077040

·http://www.ireconomy.ir/fa/page/13745

·http://www.jamejamonline.ir/newspreview/1647883199906005113

·http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/2126693

·http://www.tabnak.ir/fa/news/422574

·http://www.tabnak.ir/fa/news/433252

·http://www.tadbirkhabar.com/society/46480

·http://www.theguardian.com/global-development/2013/jul/06/water-supplies-shrinking-threat-to-food

·http://www.un.org/waterforlifedecade/scarcity.shtml

·http://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/water-shortages-lead-to-tanker-mafia-in-india/2014/09/08/307950a6-3710-11e4-a023-1d61f7f31a05_story.html

·http://www.worldwildlife.org/threats/water-scarcity

·http://www.yjc.ir/fa/news/4793743

·http://www.yjc.ir/fa/news/4801278

·http://www7.sari.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=81263246

عتراض به ادامه پروژه ساخت سد در گیلان و کردستان

جامعه > محیط زیست - شرق نوشت: تا همین چندسال پیش برای بسیاری از مسئولان و مردم ساخت سد نشانه پیشرفت و توسعه و سازندگی بود. اهالی بسیاری از مناطق کشور یکی از اصلی‌ترین درخواست‌هایی که داشتند ساخت سد در شهرستان و استانشان بود.

با همین دیدگاه در گوشه‌وکنار کشور، از شمال تا جنوب صد‌ها سد ساخته شد و این میل بی‌پایان به سدسازی همچنان ادامه دارد. اما زمان گذشت و طبیعت قهر خودش را نشان داد که همه آن سد‌ها آن‌طور که تصور می‌شد نه‌تنها حلال مشکلات نیستند بلکه خود در حال تبدیل‌شدن به مشکل و معضلی جدید هستند. حالا مدت‌هاست ساخت هر سد در هر منطقه‌ای از کشور بیشتر از هر کس داد اهالی خود همان محل را درمی‌آورد؛ از مردم عادی تا فعالان محیط‌زیست و اجتماعی و فرهنگی.

این‌روزها هم داستان ساخت دو سد، یکی در شمال کشور در استان گیلان و دیگری در غرب و در استان کردستان، با اعتراضات و واکنش‌های زیادی مواجه شده است. سد گیلانی شفارود نام دارد و محیط‌زیستی‌ها به دلیل اینکه با ساخت و آبگیری آن، حجم گسترده‌ای از جنگل‌های کشور تخریب می‌شود با آن مخالف‌اند و در کردستان فعالان محیط‌زیست به دلیل تخریب‌شدن چشمه‌ها و آبشارها و مناظر طبیعی زیبا با ساخت سدی به نام «داریان» در استانشان مخالفت کرده‌اند. این اولین‌بار نیست که اعتراض‌ها به ساخت این سدها رسانه‌ای می‌شود.

اما در جدیدترین اتفاق‌ها پیرامون این دو سد، دو خبر منتشر شد. روز گذشته « سه‌هزار فعال زیست‌محیطی و مدنی به رئیس‌جمهور نامه نوشته و خواستار جلوگیری از نابودی «چشمه بل» و متوقف‌کردن آبگیری سد داریان شدند».

در خبر دیگر هم ایسنا از «ایستادگی سازمان محیط‌زیست» در برابر ساخت سد «شفارود» خبر داد.

در نامه‌ای که قریب به سه‌هزارنفر از فعالان محیط‌زیستی، مدنی، سیاسی، اقتصادی، شخصیت‌های دینی، علمی، آکادمیک و نخبه استان‌های کردستان و کرمانشاه، به رئیس‌جمهور نوشته و خواستار توقف آبگیری سد داریان شدند با اشاره و استناد به اصول هشتم، پنجاهم، یک‌صدوسیزدهم و یک‌صدوبیست‌ویکم قانون اساسی که از لزوم توجه به مقوله محیط‌زیست و حفاظت از آن تأکید دارد، آورده‌اند: «دولت شما که شعار تدبیر و امید را سرلوحه عملکرد خود قرار داده است بر رعایت امورات زیست‌محیطی تأکیدات زیادی کرده است، همان‌طور که استحضار دارید منطقه هورامان (اورامانات) به دلیل دارابودن آبشارها و چشمه‌ها و کوه‌های مرتفع و گونه‌های کمیاب گیاهی و جانوری به‌عنوان یکی از پتانسیل‌های جذب گردشگران داخلی و خارجی مبدل گشته است. مردم استان‌های کرمانشاه و کردستان با امیدواری به اعتدال و مشاهده مشارکت حضرتعالی در حل مشکلات منطقه با دلگرمی فراوان به پای صندوق‌های رأی رفته و کلید تدبیر و امید را برای گشودن درهای توسعه و رونق منطقه انتخاب نمودند. اما علیرغم سپری‌شدن قریب به سه‌سال از فعالیت دولت اعتدال، شواهد و قرائن حکایت از کم‌عطوفتی وزارت نیرو و برخی از سیاست‌گذاران دولت تدبیر و امید در این منطقه در حراست و حفاظت از آثار طبیعی زیست‌محیطی دارد. با آبگیری سد بدمطالعه‌شده داریان دومین چشمه آب معدنی جهان و بزرگ‌ترین چشمه کارستی در خاورمیانه به‌نام چشمه بل که در سال ١٣٨٨ به شماره ٦٤ در فهرست آثار ملی طبیعی به ثبت رسیده است، در زیر ١٠٩ متر ستون آب برای همیشه نابود می‌شود».

نویسندگان این نامه در ادامه به ارزش‌ها و اهمیت چشمه بل اشاره کرده و در این‌باره نیز نوشته‌اند: «منابع آب شرب کارستی ناب و چشمه‌های بزرگ در این منطقه است که سبب به‌وجودآمدن مظاهر تمدن و سکونتگاه‌های متعدد با بافت اجتماعی منحصربه‌فرد در اورامانات گردیده است. چشمه بل یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی، تاریخی، آیینی و زیست‌محیطی می‌باشد که در مجاورت بقعه تاریخی و مبارکه امام‌زاده عبیدالله(ع) برادر امام‌رضا(ع) می‌باشد که به‌لحاظ فرهنگی به قداست خاص آن افزوده است، این چشمه عظیم با تولید چهارهزارلیتر درثانیه بدون نیاز به تصفیه توانایی تأمین آب شرب دومیلیون‌نفر را داراست که ارزش آن بسی بیشتر از چاه نفت است. بنابراین انتظار می‌رود هر‌چه‌زودتر جلو این فاجعه زیست‌محیطی گرفته شود».

در خبری که در رابطه با سد شفارود منتشر شده نیز آمده است: «محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه به‌شدت با این مسئله مخالف هستم، که مجریان بدون دریافت هر نوع مجوزی از سازمان حفاظت محیط‌زیست به اجرائی و عملیاتی‌کردن پروژه‌ها اقدام می‌کنند، اظهار می‌کند: « اگرچه ادعا می‌شود سد شفارود به‌منظور تأمین آب شرب ٥٠ هزارنفر ساخته می‌شود، اما لازم به‌ذکر است؛ اگر این سد منحصر به ٩٣ هکتار هم باشد، حداقل ٤٠ میلیون‌مترمکعب آب در آن جای می‌گیرد، این در حالی‌است که برای ٥٠ هزارنفر تنها به پنج‌میلیون‌مترمکعب آب نیاز داریم. سد شفارود در منطقه‌ای که ریزش‌های آسمانی آن دوهزار میلی‌متر است و با حفر حدود ٤٠ سانتی‌متر در خاک می‌توان به آب رسید و در کنار دریای خزر قرار دارد، ساخته و از این طریق ٩٠ هکتار از ارزشمندترین جنگل‌های هیرکانی قطع می‌شود».

طبق گفته محمد درویش، علاوه بر سد شفارود، سد «ایالو» در زنجان نیز فاقد مجوز است و به سازمان حفاظت محیط‌زیست در مورد ساخت آن هیچ اطلاعی داده نشده است و قصد دارند این سازمان را در عمل انجام‌شده قرار دهند. وی با اشاره به اینکه ادعا می‌شود سد ایالو یک سد تنظیمی است، ادامه می‌دهد: «سد تنظیمی را در همان سرشاخه‌ای می‌سازند که سد اصلی یعنی مراش ساخته می‌شود، در صورتی که این سد روی سرشاخه دیگری در حال ساخت است. مجریان که نگران مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست با این سد بوده‌اند، بلافاصله تمام نیروهای خود را بسیج کرده‌اند که ٢٤ساعته، طی سه ‌شیفت کار را به جایی پیش ببرند که بگویند روی این سد کار کرده‌، هزینه و بیت‌المال صرف شده و باید اجازه تمام‌کردن ساخت سد را بدهید».

درویش در پایان با اشاره به عزم جدی معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، برای جلوگیری از احداث سد شفارود می‌گوید: «در این مدت هم سازمان حفاظت محیط‌زیست در مقابل فشارها ایستادگی کرده و فشارهای بسیاری را در جریان ساخت این سد تحمل کرده است».