چرا باید بذر تراریخته را کورکورانه در طبیعت ایران رها کنیم؟/ذینفعان تراریخته به مسوولین دولتی مشاوره می‌دهند
برخی دیدگاه‌های دولتی در حوزه محصولات تراریخته از موضع قدرت می باشد و متاسفانه به نوعی شرایطی ایجاد کرده که اگر کسی از درون دولت منتقد تولید یا واردات محصولات تراریخته باشد با یکسری مخاطرات حرفه ای، شغلی و علمی مواجه می شود.
بحث و جدل‌ها درباره سلامت و مورد تأییدبودن یا نبودن محصولات تراریخته پایان‌ناپذیر است، چه در ایران و چه در دیگر کشورها. در ایران هم مدت‌هاست بحث‌وجدل میان اردوگاه موافقان و مخالفان این محصولات به‌شکلی داغ و تمام‌نشدنی برپاست.
هر اردوگاه نیز هر روز چیز تازه‌ای رو می‌کند. در جدیدترین رویداد راجع به این موضوع روز گذشته تعدادی از اعضای بلندپایه دولت روحانی در جلسه‌ای با عنوان «شورای ملی ایمنی زیستی» که به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور برگزار شد، حاضر شدند؛ جلسه‌ای که مشروح جزئیاتی که از آن منتشر شد همه در تأیید و دفاع از تراریخته بود. همین موضوع نیز واکنش اردوگاه مخالفان را در پی داشت.
بر اساس گزارشی که پایگاه اطلاع‌رسانی دولت منتشر کرد، علاوه‌بر معاون اول، وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و جهاد کشاورزی و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این جلسه حضور داشتند. اسحاق جهانگیری در این جلسه با اشاره به گزارش نماینده سازمان حفاظت محیط زیست درباره فضاسازی‌های رسانه‌ای علیه مهندسی ژنتیک و علم بیوتکنولوژی، گفت: فناوری و دانشی با این درجه از اهمیت نباید قربانی دعواهای سیاسی شود و امنیت روانی جامعه به هم بخورد.
نکته مهم در این بخش، اظهارات معاون به نقل از اظهارات نماینده سازمان محیط زیست کشور است که اظهارات مخالفان تراریخته را «فضاسازی‌های رسانه‌ای علیه مهندسی ژنتیک و علم بیوتکنولوژی» توصیف کرده است. معاون اول رئیس‌جمهور در ادامه نیز با تأکید بر ضرورت و اجتناب‌ناپذیربودن توسعه علم و فناوری در کشور و نیز لزوم دستیابی به دانش و فناوری‌های جدید، خاطرنشان کرد: جهت‌گیری اصلی نظام، توسعه علم و فناوری است و یکی از رویکردهای اصلی اقتصاد مقاومتی نیز دانش‌بنیان‌کردن اقتصاد کشور است. او همچنین با یادآوری دستاوردها و پیشرفت‌های کشور در زمینه فناوری‌ها و تولیدات دارویی، بر لزوم توسعه علمی و دستیابی به فناوری‌های جدید در حوزه کشاورزی با رعایت حساسیت‌ها تأکید کرد و افزود: دست‌اندرکاران علم بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک نباید به‌دلیل برخی فشارهای سیاسی و سخنان منتقدان، فعالیت خود را متوقف کنند بلکه باید شجاعانه و به دور از مسائل سیاسی، با استدلال منطقی و از موضع علمی، تردیدها و نگرانی‌های مخالفان را برطرف کنند و به جامعه آرامش‌خاطر بدهند.
جهانگیری تصریح کرد: کسانی که به‌دلیل اطلاعات نادرست و غیرکارشناسانه با موضوع مهندسی ژنتیک و علم بیوتکنولوژی مخالفت داشته و دچار تردید هستند، اگر با استدلالهای علمی و منطقی ازسوی صاحب‌نظران این علم متقاعد شوند و نگرانی‌های آنها در این خصوص رفع شود، قطعا به توسعه این علم کمک خواهند کرد. معاون اول رئیس‌جمهور همچنین با اشاره به گزارش ارائه‌شده درخصوص عدم اجرای برخی مصوبات پیشین شورای ملی ایمنی زیستی، اظهار کرد: به دلیل عدم پیگیری و اجرای برخی مصوبات، شاهد وقفه و تأخیر در پیشرفت کارها هستیم که لازم است رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با حساسیت جدی این موضوع را دنبال کند تا عقب‌ماندگی‌های گذشته جبران شود.
وزیر جهاد کشاورزی نیز در این جلسه با بیان اینکه تاکنون در زمینه بیوتکنولوژی و تولید محصولات تراریخته فرصت‌سوزی شده است، گفت: متأسفانه در این زمینه فضاسازی سیاسی شده، درصورتی‌که مهندسی ژنتیک یک موضوع کاملا علمی است که بسیاری از کشورهای جهان از دستاوردهای آن بهره‌مند شده‌اند.
در این نشست که وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز حضور داشتند گزارشی از علل عدم اجرای برخی مصوبات شورای ملی ایمنی زیستی نظیر عدم ابلاغ لغو آیین‌نامه اجرائی قانون ملی ایمنی زیستی و عدم ارائه گزارش پروژه توانمندسازی ایمنی زیستی ازسوی نماینده سازمان حفاظت محیط زیست ارائه شد.
بررسی دستورالعمل اجرائی ایمنی زیستی دستگاه‌های اجرائی نیز از دیگر موضوعاتی بود که در این جلسه مورد بحث و بررسی قرار گرفت و مقرر شد دستورالعمل تمامی دستگاه‌های اجرائی به‌منظور هماهنگی در کمیسیون هماهنگی مطرح شود و مبنای عمل قرار گیرد و گزارش آن در جلسه آینده ارائه شود. در این جلسه گزارشی نیز از هشتمین اجلاس متعاهدان پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا ارائه شد که در این گزارش به سابقه حضور جمهوری اسلامی ایران در ادوار مختلف پرداخته شده بود و دستاوردهای این اجلاس نظیر عضویت ایران در شورای حکام، عدم‌تصویب ممنوعیت ویرایش ژنومی و عدم تصویب آیین‌نامه بازدارنده آنالیز احتمال خطر، مورد بررسی قرار گرفت.
اظهارات و مسائل یکطرفه مطرح‌شده در این جلسه که در دفاع از محصولات تراریخته است، در شرایطی بیان می‌شود که منتقدان این محصولات دست‌کم در دو ماه اخیر با حضور در میزگردهای تخصصی و بحث‌های علمی دلایل خود را در این زمینه مطرح کردند. بااین‌حال، آنچه در این جلسه مطرح و پیگیری شد به نظر حکایت از دفاع تمام‌قد دولت از محصولات تراریخته دارد که به‌گفته منتقدان و مخالفان، خطراتی جدی برای سلامتی مردم دارند و در کمتر کشوری از دنیا به آسانی نسبت‌به مصرف و تولید آنها اقدام می‌شود.
برای شنیدن بخشی از استدلالهای مخالفان این محصولات به سراغ آزاد عمرانی عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران رفتیم. او که یکی از شناخته شده ترین افراد در زمینه روشنگری درباره این محصولات است در این باره اینطور گفت: «برخی دیدگاه‌های دولتی در حوزه محصولات تراریخته از موضع قدرت می باشد و متاسفانه به نوعی شرایطی ایجاد کرده که اگر کسی از درون دولت منتقد تولید یا واردات محصولات تراریخته باشد با یکسری مخاطرات حرفه ای، شغلی و علمی مواجه می شود، به همین خاطر مدیران، اساتید و دانشمندان که در درون دولت جزو خیل منتقدان محصولات تراریخته هستند و بسیار هم زیادند به دلیل اهرمهایی که در اختیار موافقان محصولات تراریخته هست، ترجیح می دهند به خاطر حفظ امنیت شغلی و جایگاه علمی خودشان سکوت اختیار کنند. در حالی که اگر فضای گفتمانی دموکراتیک و منصفانه ای برقرار باشد ومنتقدان درون دولت بتوانند در وزارتخانه ها، سازمانها و نهادهای علمی با امنیت شغلی اظهارنظر کنند خواهیم دید که حرفهای زیادی در نقد محصولات تراریخته در درون دولت هست.»
عمرانی در پاسخ به این سوال که یعنی معتقدید الان چنین فضایی نیست؟ می گوید «نه متاسفانه نیست» و ادامه می دهد:«مثال ساده‌اش این است که در بدنه خیل عظیم دانشگاهیان و مراکز علمی تحقیقاتی کشور، دانشمندان و مدیرانی که از آنها به عنوان مدافعان واردات و تولید تراریخته یاد می شود، در کل تعدادشان به ٤٠٠ نفر هم نمی‌رسد، ما فقط در وزارت کشاورزی ٧ هزار محقق و عضو هیات علمی داریم و به تعداد بیشتر دانشگاهیان دانشکده‌های پزشکی، زیست شناسی، کشاورزی و غیره! در صورتی که در وزارتخانه جهاد کشاورزی شاید تعداد کل مدافعان تولید انبوه و واردات محصولات تراریخته به ٢٠٠ نفر هم نرسد. نمی توان اینگونه نتیجه گیری کرد آن افرادی که اعلام موضع نمی کنند یقینا مدافع محصولات کشاورزی تراریخته هستند، منتهی چون فضا به گونه ای نیست که بتوانند به راحتی اظهارنظر کننند ترجیحشان این است که سکوت اختیار کنند و یا در ظاهر موضع ممتنع می گیرند.»
این عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران در ادامه می‌گوید: «به هر حال امنیت شغلی موضوع مهمی است، متاسفانه سیاستی که در موضوع محصولات کشاورزی تراریخته در ایران در حال اجراست مشابه همان سیاستی است که در دیگر کشورهای جهان در گذشته تجربه شده است. همواره دانشمندان مستقلی که از تراریخته ها انتقاد کرده و با آزمایشات مستقل، محصولات تراریخته و منفعت‌طلبی کمپانی های بیوتکنولوژی را به چالش کشیدند، به بی‌سوادی، فناوری ستیزی و ارتباط با بنگاه‌های اقتصادی و ... متهم شده‌اند. مثلا در آمریکا مشابه آنچه در ایران می‌بینیم اتفاقات زیادی رخ داده، هر دانشمند، کشاورز یا خبرنگاری که نسبت به تراریخته‌ها ابهام علمی و فنی مطرح کرده، توسط شرکت‌ها و کارتل‌های اقتصادی ذینفع، با طرح عناوین مجرمانه به دادگاه کشانده شده است. مشابه همین تاکتیک، در کشور ما هم در حال پیاده شدن است. بسیاری از مدیران دولتی و وزرا بدون اینکه بیایند حرف منتقدان تراریخته را بشنوند می‌گویند این حرف‌ها علمی نیست و سیاسی است و غیره... ما حرفمان این است که این مدیران و وزراء بیایند و استدلالات، استنادات و دغدغه های منتقدان را بشنوند و تجربه سایر کشورها را در قبال کشت و واردات محصولات تراریخته بررسی کنند؛ بعد اگر قانع نشدند هر تصمیمی خواستند بگیرند.»
عمرانی در ادامه تاکید می کند: «در عین اینکه ما ادله علمی کافی و متقن داریم که محصولات تراریخته باید مورد به مورد آزمایش و ارزیابی شود و تمام مخاطرات و ریسک‌های آنها اندازه‌گیری شود اما این روند را در ایران شاهد نیستیم، سوال ما اینجاست، وقتی صحبت از برنج و پنبه تراریخته یا محصولات وارداتی تراریخته می‌کنیم و با افتخار می‌گوییم سالانه میلیاردها دلار ذرت و سویای تراریخته وارد می‌کنیم، چرا نباید درباره این محصولات آزمایش و ارزیابی صورت می‌گرفت؟ چرا آمریکا که یک تایر هواپیما را به ما نمی‌فروشد بذرها و دانه‌های تراریخته آنها به آسانی به ایران صادر می‌شود؟
بذر پنبه تراریخته که از آن صحبت می‌شود در حقیقت محصول یک شرکت آمریکایی است و بسیاری از ذرت و سویای تراریخته که به کشور وارد می‌شود یا آمریکایی و کانادایی است یا از دیگر کشورهایی مانند آرژانتین و برزیل که اصطلاحا حیات خلوت‌های امریکا هستند تامین می‌شود. چرا آمریکا در موارد دیگر که منفعتی به مردم ایران می‌رسد اینقدر خبیثانه عمل می‌کند و مانع می‌شود، اما در زمینه فروش و صادرات محصولات تراریخته اینقدر دست و دلبازانه عمل می‌کند؟ در کنار این مباحث اقتصادی سوال اصلی ما همواره پیرامون ابهامات علمی است. من بارها در برابر افکار عمومی از موافقان پرسیدیم این برنج تراریخته که می‌خواهید آن را به سفره مردم وارد کنید اول به ما بگویید در کجای دنیا برنج تراریخته وارد سفره مردم وارد شده است؟ کدام کشور دنیا این برنج را مصرف می کنند؟ چرا هیچ کشوری از دنیا حاضر نشده این برنج را مصرف کند و ما ملت ایران باید نخستین مصرف کننده برنج تراریخته باشیم؟»
به گفته این این عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران : « متاسفانه حتی در بحث‌های علمی و تخصصی که در مدت اخیر در مناظرات تلویزیونی مطرح شد به جای پاسخ علمی به این سوالات، بحث را به حاشیه‌های بی‌ربط شخصی و طرح اتهامات بی‌پایه در انظار عمومی کشانده‌اند. در حالی که سه دولت خاتمی، احمدی‌نژاد و دولت اول روحانی محصولات تراریخته را نکاشتند و درباره آن موضعی محتاطانه داشته‌اند، پس بر خلاف جوسازی‌های فعلی بحث اصلا سیاسی نیست و موضوع به سلامت جامعه و محیط‌زیست کشور کاملا مرتبط است. چرا تا به حال یک نهاد مستقل در خصوص ایمنی و سلامت محصولات تراریخته تولید شده و وارداتی تحقیق نکرده و نتایج را به نهادهای بالادستی گزارش نداده است؟ چرا ذینفعان تراریخته باید در جلسات نظارت، ارزیابی و سیاست گذاری حضور یافته و تصمیم‌گیران این حوزه باشند؟ چرا تولید کننده و ذینفع تراریخته باید در نظام تصمیم گیری و شوراهای صدور مجوز ارزیابی واردات و تولید - چه به صورت مشاور، مدیر و مناظر - حضور داشته باشد؟ ما فقط می گوییم به جای فرافکنی به این سوالات پاسخ بدهند.»
عمرانی در پاسخ به سوالی درباره ارزیابی او از جلسه امروز در دولت نیز می‌گوید: «واقعیت این است که کسی در برابر علم و فناوری موضع مخالف ندارد و همه ما موافق آن هستیم، ما هم می‌گوییم فناوری هسته‌ای، هوافضا، الکترونیک، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی را با تمام قوا مورد حمایت قرار دهیم. اینها مولفه‌های قدرت و اقتدار کشور است. اما محصولات کشاورزی تراریخته حسابش از این موضوعات جداست. اینکه در آزمایشگاه و در بانک بذر کشور، بذر تراریخته یا محصول تراریخته داشته باشیم خیلی فرق می‌کند تا اینکه تراریخته‌ها را کورکورانه در طبیعت و محیط زیست ایران رهاسازی کنیم و وارد چرخه اکوسیستم و مصرف کنیم، این موارد دو مقوله جداگانه است. باید تجربه کشورهای دیگر را در نظر گرفت، باید بررسی کرد که چرا در آلمان و فرانسه و سوییس و ایتالیا و روسیه -که همه قدرتهای بزرگ کشاورزی هستند- خبری از کشت محصولات تراریخته نیست. در آلمان سالانه ٢٧ میلیون تن گندم و ٧ میلیون تن ذرت تولید می‌شود، در همین آلمان کمپانی‌هایی هستند که بذرهای تراریخته را به کشورهای دیگر صادر می کنند، ولی چرا در کشور خودشان اینها را کشت و مصرف نمی‌کنند؟ چرا کشور سوئیس که از بزرگترین صادرکنندگان بذرهای تراریخته است و سالانه حدود یک میلیون تن ذرت و کلزا تولید می‌کند، کشت تراریخته ها را تا مشخص شدن مخاطرات آن به تعویق انداخته است؟ این سوالات را باید مدیران و ارکان و تصمیمپگیری و دولت پاسخ بدهند، اتفاقا در جلساتی که مقامات بلندپایه دولت در این زمینه برگزار می‌کنند باید به این پرسش‌ها پاسخ بدهند و تحلیل ارئه دهند. اما واقعیت این است که بسیاری از وزرا خودشان اعلام کرده‌اند تخصصی در این زمینه ندارند باید دید مشاوران این وزرا چه کسانی هستند و آیا در این زمینه ذینفع هستند یا خیر.»
