پدیده‌ای عجیب در میاندوآب
* مهدی بادپا: در چند سال گذشته رخ‌دادن زمین‌لرزه‌های متعدد در استان‌های کرمان و آذربایجان، مردم را نسبت به بروز زمین‌لرزه و هرگونه تحول زمین‌شناسی بسیار حساس کرده است و ساکنان آن مناطق با دیدن خارج شدن دود و آثار آتش از زمین دچار ترس از احتمال بروز زمین‌لرزه شده‌اند، غافل از اینکه بروز این پدیده هیچ‌ارتباطی با گسل و زمین لرزه ندارد و تنها دلیل بروز این مساله خشکسالی و خودسوزی ذخیره کربنی اعماق باتلاق است.
به گزارش سلامت نیوز،فرهیختگان نوشت: «پدیده‌ای عجیب در میاندوآب»، عنوان خبری بود که در روزهای گذشته در شبکه‌های اجتماعی منتشر سد و بازتاب گسترده‌ای یافت. در این پدیده عجیب که در روستای چالخاماز از توابع بخش باروق میاندوآب روی داده است، در چند روز گذشته حفره‌هایی روی زمین ایجاد شده که دود و آتش از آنها بلند می‌شد.
این اتفاق سبب تعجب اهالی این روستا شده و آنها را نگران ساخته بود، برخی اهالی این موضوع را نشان از یک پدیده غیرطبیعی دانسته و برخی دیگر نیز عامل انسانی را دلیل بروز این پدیده عنوان می‌کردند. برخی روستاییان از مشاهده آتش در اعماق شکاف‌ها خبر می‌دهند و می‌گویند اگر ماده‌ای اشتعالزا در مجاورت دهانه شکاف‌ها بگیرند در زمان کوتاهی آتش می‌گیرد.
این پدیده منحصربه‌فرد نیست
این مساله در جهان و حتی ایران پدیده‌ای منحصربه‌فرد نیست و در واقع به این مناطق تالاب‌های دودزا گفته می‌شود. تاکنون در ایران این پدیده در دریاچه پریشان پس از آنکه دچار خشکسالی و خشکیدگی شد، مشاهده شده و همچنین شواهدی در تالاب کانی برزان آذربایجان دیده شده است. تالاب خان‌میرزا در استان چهارمحال و بختیاری و جیرفت کرمان نیز همین پدیده را تجربه کرده که در تمام موارد بر اثر خشک شدن بستر تالاب‌های پدیده خودسوزی روی داده است.
در سال 1388 در بخش خشک‌شده تالاب گندمان (در نزدیکی شهر گندمان از شهرستان بروجن ) و 1391 در یکی از روستاهای توابع لردگان در استان چهارمحال و بختیاری مشابه این پدیده رخ داد. در سال 1392 نیز در ادامه خشکسالی‌های چندساله اخیر در کشور، باتلاق رومورز در شهرستان جیرفت در جنوب کرمان شعله‌ور شد و این پدیده خارج شدن دود از شکاف‌های باتلاق خشک‌شده را سبب شد.
دلیل علمی این پدیده چیست؟
در گذشته، در این تمام مناطق اشاره‌شده تالاب وجود داشته است و طی سال‌ها مواد آلی در آن منطقه روی هم انباشته می‌شود. در بستر تالاب‌ها اغلب به دلیل نبود اکسیژن، محیط احیایی حاکم است که بر اثر تجمع و مدفون شدن مواد آلی تحت تاثیر باکتری‌های بی‌هوازی، زغال‌سنگ نارس یا تورب تشکیل می‌شود. این مواد هیدروکربنی، مخزن اصلی خودسوزی زمین در موارد بالاست.
از سوی دیگر، عواملی چون کاهش بارندگی و خشکسالی، حفر چاه‌های عمیق، انحراف نهرهایی که تالاب‌ها را تغذیه می‌کرده‌اند و تغییر کاربری و کاشت محصولات کشاورزی، باعث خشک شدن تالاب‌ها شده است. با گذشت زمان، مواد آلی موجود در زیر رسوبات تجزیه شده و گاز متان تولید می‌کنند. خروج گاز متان از حفرات و شعله‌ور شدن آن در معرض هوا باعث ایجاد آتش و دود می‌شود.
برخلاف شایعات، خارج شدن دود هیچ‌ارتباطی به فعال‌شدن گسل‌ها یا زلزله ندارد
در چند سال گذشته رخ‌دادن زمین‌لرزه‌های متعدد در استان‌های کرمان و آذربایجان، مردم را نسبت به بروز زمین‌لرزه و هرگونه تحول زمین‌شناسی بسیار حساس کرده است و ساکنان آن مناطق با دیدن خارج شدن دود و آثار آتش از زمین دچار ترس از احتمال بروز زمین‌لرزه شده‌اند، غافل از اینکه بروز این پدیده هیچ‌ارتباطی با گسل و زمین لرزه ندارد و تنها دلیل بروز این مساله خشکسالی و خودسوزی ذخیره کربنی اعماق باتلاق است.
راهکار چیست؟
به عقیده کارشناسان محیط‌زیست این تالاب‌ها باید به صورت مداوم مرطوب نگاه داشته شوند و وارد کردن آب به این تالاب‌ها برای جلوگیری از آتش گرفتن ذخایر کربنی ضروری است.
این تالاب‌های دودزا در واقع به صورت احتراق کامل می‌سوزد و در صورت احتراق ناقص دود می‌کنند. در تالاب پریشان پس از بروز این مساله کانال‌هایی زهکشی و سعی شد رطوبت لازم به تالاب منتقل شود. این مساله تنها یک راه‌حل مقطعی است و اقدام اصلی تامین آب این تالاب‌ها و باتلاق‌هاست که اصلی‌ترین راه برای جلوگیری از آتش‌سوزی است. لذا تامین رطوبت لازم باتلاق‌ها و تالاب‌های دارای کربن و مواد آلی تنها راه جلوگیری از آتش‌سوزی است.
* زمین‌شناس
