جنگلبان، ایثارگر بی‌نام و نشان
خبرگزاری کشاروزی ایران (ایانا)-لیلا مرگن:
حرفه جنگلبانی یکی از مشاغل سخت و پرمخاطره اما کمتر شناخته شده در جامعه است. جنگلبانان نیروهایی هستند که بدور از هیاهو و جنجال‌های تبلیغاتی، در شرایط سخت محیطی وظیفه حفاظت از عرصه‌های طبیعی را به عهده دارند. آنها با آتش، قاچاق و تجاوز به عرصه‌های طبیعی مبارزه می‌کنند. در این راه کشته شده و یا صدمات جدی می‌بینند اما کمتر نامی از آنها به زبان رانده می‌شود. کمتر کسی به درستی می‌داند که جنگلبان کیست و چه وظیفه‌ای به عهده دارد. این قشر حتی در چارت تشکیلاتی سازمان مطبوع خود نیز سهمی ندارند. سرهنگ قاسم سبزعلی فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نداشتن چارت تشکیلاتی را مهمترین خلاء حرفه جنگلبانی دانسته و می‌گوید: برای حل این مشکل از نخستین روزی که پا به سازمان جنگل‌ها گذاشته، تلاش کرده است. به اعتقاد وی در حوره منابع طبیعی نیاز داریم که به صورت جدی و پایدار به موضوع حفاظت پرداخته شود. سبزعلی بر این باور است که با اطلاع‌رسانی درست در زمینه حرفه جنگلبانی، مردم می‌فهمند که جنگلبان در تقابل با آنها نیست بلکه در کنار مردم است و وظیفه‌اش حفاظت از انفال برای انتقال آن به نسل آینده است. در نتیجه مردم از چنین حرفه‌ای قطعا انتظار خیانت نیز نخواهند داشت و به ماموران آن کمک خواهند کرد.
وی تاکید کرد: با توجه به روند افزایش عمق چاه‌های آب -که هشداری درباره وضعیت نامناسب محیط زیست است- و ایجاد مخاطرات زیست محیطی در سطح جهان، اگر برای سال‌های آتی برنامه نداشته باشیم، نسل آینده شدیدا در معرض خطر قرارخواهد گرفت. بنابراین باید بیش از گذشته به حفاظت از طبیعت، توجه کنیم.
با توجه به اهمیت حفاظت از عرصه‌های طبیعی، سازمان جنگل‌ها به عنوان متولی مدیریت و حفاظت بخش اعظم سرزمین ایران، با هدف معرفی بیشتر حرفه جنگلبانی، روز ۹ مرداد ماه جشنواره جنگلبان را برگزار خواهد کرد. با فرمانده یگان حفاظت این سازمان درباره اهداف برگزاری این جشنواره گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
جشنواره جنگلبان چقدر به معرفی شدن حرفه جنگلبانی در سطح جامعه کمک می‌کند؟
جنگلبانان افرادی هستند که در سطح سازمان جنگل‌ها و ادارات منابع طبیعی فعالیت می‌کنند اما تلاش و زحمات آنها در کشور مغفول مانده است زیرا فعالیت‌های آنها به طور جامع و کامل در جامعه شناسایی نشده است. این در حالی است که در حوزه محیط زیست، محیط‌بانان شناخته شده‌تر هستند و فعالیت‌های آنها برای مردم ملموس‌تر و آشناتر است. این مسئله ما را بر آن داشت در زمینه حرفه جنگلبانی اطلاع‌رسانی کنیم. جنگلبانان بیش از ۵۰۰ جانباز و نزدیک به ۱۵ شهید در حوزه حفاظت از انفال و برخورد با متخلفان به جامعه تقدیم کرده‌اند. آنها در امر حفاظت اقدامات گسترده‌ای را انجام می‌دهند. در سازمان جنگل‌ها ۱۳۵ میلیون هکتار وسعت سرزمینی اراضی ملی باید تحت پوشش عملیات حفاظتی قرار گیرد. تخلفاتی که دراین وسعت رخ می‌دهد شامل: شخم و شیار، تعقیب تصرفات، جلوگیری از تغییر کاربری‌ها، قاچاق محصولات مرتعی و جنگلی، قاچاق چوب، مقابله با احداث کوره‌های ذغال، ممانعت از چرای غیر مجاز و غیره است که توسط جنگلبانان و نیروهای یگان حفاظت پیگیری می‌شود. در حال حاضر یکی از چالش‌های اساسی سازمان جنگل‌ها در بحث حریق است. اطفای حریق نیز به عهده نیروهای جنگلبان است. در کشور روز آتش نشان، نیروی انتظامی و پلیس داریم اما روزی به نام جنگلبان نداریم با وجود حجم گسترده فعالیت جنگلبانان هیچ روزی به نام آنها در تقویم درج نشده است. این مسئله ما را بر آن داشت که روز جهانی جنگلبان، ۹ مرداد ماه که در تقویم فدراسیون بین‌المللی رنجرها آمده است را به عنوان روز جنگلبان در داخل کشور گرامی بداریم. تلاش می‌کنیم در این روز در حوزه اطلاع رسانی اقدامات گسترده انجام دهیم. با توجه به استراتژی کلان کشور در حوزه بهره‌گیری از مشارکت مردم، تشکل‌های محلی و جوامع مردم نهاد، نگاه ما این است که از این نیروها برای معرفی جنگلبانان به جامعه بهره بگیریم. در برنامه‌ها و استراتژی کلان سازمان جنگل‌ها در امر حفاظت به سمتی رفتیم که از حضور مردم بهره‌گیری کنیم. در عرصه‌های طبیعی به دنبال توانمندسازی اقتصادی جوامع محلی و تشکل‌های مردم نهاد هستیم. فقط در صورت توجه به معیشت و اقتصاد مردم، موفقیت لازم را به دست می‌آوریم و تخریب سرزمین را به حداقل خواهیم رساند. امروز نیاز اقتصادی مردم به صورت قانونی و غیر قانونی به منابع طبیعی گره خورده است و ما باید برای جامعه، مسیر منطقی را تعریف کنیم. به همین دلیل برای کاهش وابستگی به منابع جنگلی و رفع نیازهای سوختی جامعه محلی، انرژی خورشیدی در اختیار مردم قرار گرفته است. ما تلاش می‌کنیم با اقدامات مناسب، خسارات محیط زیستی را به حداقل برسانیم.
در برگزاری جشنواره جنگلبان چه اهدافی رادنبال می‌کنید؟
آگاه سازی و معطوف کردن اذهان عمومی به مقام، جایگاه و سختی شغل جنگلبانان یکی از اهداف ماست. جنگلبانان از صبح باید در عرصه حضور یافته و مسافت طولانی را طی کنند. آنها سرما، گرما و سختی مسیر را تحمل می‌کنند. در جریان انجام وظیفه گاهی متعرضان به عرصه‌های طبیعی با آنها درگیر می‌شوند و با اره برقی، تبر و گلوله به نیروهای یگان حفاظت حمله می‌شود. یکی از نیروهای ما به نام شهید ارغوان، در سال‌های گذشته در خراسان شمالی به شهادت رسید. متخلفان ابتدا وی را با چاقو می‌‌زنند اما کشته نمی‌شود، سپس از ارتفاع پرت می‌کنند و در نهایت با بند پوتینش شهید ارغوان را خفه می‌کنند. متخلفان خیلی فجیع و ناجوانمردانه این نیروی ما را به شهادت می‌رسانند. در بسیاری موارد در اذهان عمومی سازمان جنگل‌ها متهم به کم کاری می‌شود و این گونه تصور می‌شود که این سازمان با متخلفان برخورد نمی‌کند. برای برخورد با متخلفان نیازمند انسجام بین دستگاهی هستیم. اگر بین دستگاههای دولتی انسجام وجود نداشته باشد، به توفیق دست نمی‌یابیم. ما در دولت، مجلس و قوه قضائیه به دنبال ایجاد این انسجام هستیم تا خدای نکرده به خاطر ناهماهنگی‌ها، در شورا یا دهیاری‌ها مجوزی به افراد داده نشود که یگان حفاظت مجبور به تخریب ساخت و سازهای جامعه محلی شود. نگاه ما این است که هماهنگی‌ها باید به گونه‌ای باشد که مردم بر خلاف قانون، ساختمانی را نسازند که منابع طبیعی مجبور به تخریب آن شود زیرا این رفتار به اقتصاد جامعه آسیب وارد می‌کند. متاسفانه به دلیل برخی بی‌مهری‌ها جنگلبانان انگیزه خود را از دست داده‌اند. تلاش می‌کنیم با برگزاری جشنواره، این انگیزه را به جنگلبانان باز گردانیم و فضا برای طرح دغدغه‌های آنها فراهم کنیم. ارتقای جایگاه جنگلبانان یکی دیگر از اهدافی است که ما دنبال می‌کنیم. متاسفانه با حجم گسترده وظایفی که به عهده جنگلبانان قرار دارد، این حرفه ازجایگاه اجتماعی خوبی برخوردار نیست. در مباحث حقوقی و پست سازمانی، هنوز تشکیلات مناسب برای کادر یگان حفاظت تصویب نشده است. با برگزاری جشنواره جنگلبان به دنبال جلب مشارکت جنگلبانان برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی هستیم. تلاش می‌کنیم با ایجاد شور و انگیزه نسبت به کار و شغل در آنها، زمینه مشارکت بیشتر این قشر در حفاظت از عرصه‌های طبیعی را فراهم کنیم. همچنین زمینه سازی جهت ایجاد ساختار قانونی و مردم نهاد برای پیگیری مطالبات جنگلبانان از دیگر اهداف این جشنواره است. در حال حاضر قسمت اعظم اقدامات اجرایی این جشنواره به عهده تشکل‌های مردم نهاد گذاشته شده است. تا حرفه جنگلبانی از زبان مردم به جامعه معرفی شود. به اشتراک گذاری و انتقال دانش، اطلاعات و تجربیات در منابع طبیعی و ارتقای سطح عملیات حفاظتی از دیگر اهدافی است که در این جشنواره مورد توجه قرار گرفته است.همان‌گونه که مقام معظم رهبری اشاره می‌کنند، فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود. یعنی فرهنگ منابع طبیعی باید در گوشت، پوست و استخوان مردم ساری و جاری شود. مردم باید بدانند که جنگلبانان امانت‌دارانی هستند که باید عرصهای طبیعی را برای تحویل به نسل آینده حفظ کنند. آیا در حفظ این امانت توفیقی به دست آورده‌ایم؟ قطعا نه. توجه به دلایل تخریب عرصه‌های طبیعی در دوران بعد از انقلاب نشان می‌دهد که تخریب‌ها از دخالت غیرمنطقی و غیر اصولی انسان در عرصه‌های طبیعی نشات گرفته شده است. باید این دخالت‌ها را به حداقل برسانیم. اگر در کنار هر درخت یک مامور بگذاریم هم موفق به حفاظت نخواهیم شد. تا زمانی که فرهنگ‌سازی مناسب در جامعه انجام نشود، شاهد تخریب سرزمین خواهیم بود. ما باید به اندازه جمعیت ایران همیار طبیعت داشته باشیم تا توفیق یابیم منابع‌طبیعی را حفظ کنیم. گسترش مناسبت‌های حوزه منابع طبیعی و تبدیل آنها به پویش‌های فرهنگی و مردمی، از دیگر اهداف برگزاری جشنواره روز بین‌المللی جنگلبان است. همچنین جلب مشارکت مردم در حفاظت از انفال و منابع طبیعی با انجام فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مورد توجه ما است. این جشنواره اولین رویداد ملی مختص جنگلبانان است. فراهم کردن فضای مناسب برای جلب توجه به قشر جنگلبان و پایدار کردن جشنواره برای سال‌های آینده از دیگر اهدافی است که برای این برنامه در نظر گرفته‌ایم. اگر امروز جنگلبانان ما دغدغه کمتری داشته و توانمندتر شوند، شاهد کاهش تخریب سرزمین، آبادانی و حفظ محیط زیست خواهیم بود. شدت تخلفات در عرصه‌های ملی به دلیل کمبود نیروی حفاظتی است. نیروهای حفاظتی سازمان جنگل‌ها ممکن است کیفی نباشند و از انگیزه لازم برای فعالیت برخوردار نباشند اما دلیل آن این است که با وجود گذشت چند سال از تشکیل یگان حفاظت، هنوز این تشکیلات ساختار قانونی ندارد. ما با شکل‌گیری چنین جشنواره‌هایی به دنبال پرداختن به مسایل این قشر هستیم.
ساختار تشکیلاتی جنگلبانی چگونه تعریف شده است؟ وظایف جنگلبان در این ساختار چیست؟
برای جنگلبانی ساختار تشکیلاتی دیده‌ایم اما این ساختار هنوز مصوب نشده است. نهایی شدن ساختار تشکیلاتی نیازمند طی سلسله مراحل قانونی است. ابتدا سازمان جنگل‌ها این ساختار را تعریف کرده و بعد ساختار پیشنهادی در نیروی انتظامی، وزارت کشور، ستاد کل نیروهای مسلح بررسی شد تا از طریق وزارت جهاد کشاورزی به دولت تقدیم شود. در حال حاضر چارت تشکیلاتی جنگلبانی ایران این مراحل را طی کرده و به دولت رسیده است. بر اساس ماموریتی که به ما واگذار شده است، در راستای حفاظت از عرصه‌های طبیعی کشور حتی تا دورترین نقاط نیز کادر جنگلبانی پیش‌بینی کرده‌ایم.
بر اساس چارت تشکیلاتی، یک جنگلبان نیروی نظامی به حساب می‌آید؟
جنگلبان یک نیروی شبه نظامی و از پرسنل خود سازمان جنگل‌ها است. این نیروها از بدنه سازمان جنگل‌ها جذب شده و پس از استخدام، آموزش‌های لازم به آنها داده می‌شود. با توجه به دستوری که در سال ۸۴ توسط مقام معظم رهبری به دستگاه‌ها ابلاغ شد، برخی سازمان‌ها و نهادهای دولتی نظیر سازمان جنگل‌ها، میراث فرهنگی، سازمان ملی مسکن و غیره باید برای انجام ماموریت‌های خود یگان حفاظت تشکیل می‌دادند. پس از تشکیل یگان حفاظت در سازمان جنگل‌ها، تلاش کردیم با آموزش نیروها، ملبس کردن آنها، برگزاری دوره‌های آموزشی خاص در حوزه قضایی و انتظامی، نیروهای شبه نظامی یگان را سازماندهی کنیم. بر اساس قانون این نیروها به عنوان ضابطین خاص به حساب می‌آیند در حالی که نیروهای انتظامی ضابطین عام هستنند. مراجع قضایی در حوزه فعالیت‌های مرتبط با منابع طبیعی جنگلبان‌ها را به رسمیت شناخته و این افراد در حوزه وظایف خود می‌توانند اعمال قانون کنند. یعنی متخلفان را بازداشت کنند، برای آنها پرونده تشکیل داده و خاطیان را به مراجع قضایی معرفی کنند. جنگلبانان مسلح بوده و حق حمل سلاح و استفاده از آن را دارند.
اگر جنگلبانان حق استفاده از سلاح دارند چرا کشته شدگان درگیری‌های مسلح، شهید محسوب نمی‌شوند؟
اینها ایراداتی است که باید در قانون اصلاح شود. البته از خانم ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تشکر می‌کنیم که پیگیر این قضیه بوده و تلاش کرده است که قوانین مرتبط با محیط بانان و جنگلبانان اصلاح شود. بر اساس ماده ۱۲ و ۱۳ قوانین مرتبط با تعریف مصادیق شهادت، کشته شدگان در مبارزه با اشرار مسلح شهید تلقی می‌شوند که به زودی این قانون اصلاح خواهد شد.
اشرار صرفا قاچاقچیان مواد مخدر هستند. قاچاقچیان چوب جزء اشرار به حساب نمی‌آیند؟
در قانون قاچاقچیان چوب را اشرار به حساب نمی‌آورند اما این قانون در حال اصلاح است و تعریف مصادیق شهدا تغییر خواهد کرد. در مجلس و سازمان حفاظت محیط زیست این مسئله در حال پیگیری است. حوزه حقوقی سازمان جنگل‌ها و این سازمان نیز تلاش می‌کند تا جنگلبانان آسیب دیده را به لیست جانبازان و شهدا وارد کند.
تاکنون موفق شده‌اید جنگلبانان آسیب دیده را در لیست ایثارگران و شهدا وارد کنید؟
در زمینه ایثارگری تا کنون موفقیتی نداشته‌ایم. اما ۱۵ شهید داشتیم که درجه شهید برای بخش عمده آنها در نظر گرفته شد. متاسفانه هنوز وضعیت خانواده شهید علیپور که یکسال از شهادت وی می‌گذرد، مشخص نشده است. اما شهید پیروی، غفاری و غیره شهید شناخته شده‌اند. ما در صدد این هستیم که جانبازان و آسیب دیدگان در جریان انجام ماموریت را نیز در لیست ایثارگران وارد کنیم.
برای پرداخت هزینه‌های درمانی افراد آسیب دیده درجریان درگیری با متخلفان عرصه‌های طبیعی، راهکاری در نظر گرفته شده است؟
برای هزینه‌های درمانی قبلا چیزی پرداخت نمی‌شد. در حال حاضر جنگلبانان را بیمه بی‌نام کرده‌ایم. تا اگر در جریان انجام عملیات اطفای حریق و غیره، جوامع محلی و نیروهای سازمان جنگل‌ها دچار خسارت و جراحت شوند، هزینه‌های درمانی آنها و حتی دیه آنها از طریق بیمه پرداخت شود.
پس از شهادت سرپرست خانواده، آینده آن خانواده به مخاطره می‌افتد. حتی با پرداخت دیه هم مشکلات چنین خانواده‌هایی رفع نشده و نیازمند حمایت‌های بیشتری نظیر دریافت حقوق و مستمری و غیره هستند. آیا برای حل این مشکل راهکاری در نظر گرفته شده است؟
مهمتر از موضوع بحث پرداخت دیه، پیگیری بحث شهادت است. درباره شهید ارغوان وی را شهید قلمداد کرده‌اند. در صدد هستیم بحث شهادت شهید علیپور نیز نهایی شود. حوضه قضایی سازمان جنگل‌ها پیگیر قطعی شدن حکم وی است. بنیاد شهید نیز در انتظار ابلاغ قوانین اصلاح شده هستند.
با توجه به اینکه در زمینه ایثارگری تا کنون موفقیتی حاصل نشده و جنگلبانان قطع نخاعی یا ضایعه‌های غیر قابل جبران، جانباز محسوب نمی‌شوند، خدمات خاصی از سوی دولت برای این قشر در نظر گرفته شده است؟
تنها کاری که از دست ما بر می‌آید در نظر گرفتن خدمات بیمه‌ای است. این افراد از خدمات بیمه و از کار افتادگی همچنین مزایای یک کارمند معمولی سازمان جنگل‌ها برخوردار هستند. در بحث جراحت و مسدومیت در حوزه عملیاتی، بیمه بی‌نام هم دارند که از این مزایا استفاده کنند. مهمترین چالش ما ساختار تشکیلاتی است. اگر این ساختار نهایی شود، بسیاری از مشکلات نیروهای ما که نیروهای عملیاتی به شمار می‌روند، حل خواهد شد. ساختار تشکیلاتی یگان حفاظت هنوز مشخص نیست. به همین دلیل وقتی می‌خواهیم برای این نیروها تسهیلات خاص بیمه‌ای در نظر بگیریم، این تسهیلات را باید به کل نیروهای سازمان جنگل‌ها تسری دهیم که هزینه‌های سازمان را بالا می‌برد. در حالی که اگر برای جنگلبانان پست سازمانی تعریف شود، خدمات بیمه‌ای برای همان ردیف پستی خاص قابل تعریف کردن است و راحت‌تر می‌توان برای جنگلبانان پوشش بیمه‌ای خاص لحاظ کرد.
بر اساس ساختاری که تعریف کرده‌اید، رئیس یگان حفاظت نیروی نظامی به حساب می‌آید؟
صرفا فرمانده یگان حفاظت برای برقراری ارتباط با نیروی انتظامی از این نیروها گرفته می‌شود اما همه ساختار تشکیلات از بدنه سازمان و پرسنل عادی هستند. نزدیک به دو هزار نفر نیرو جذب یگان حفاظت شده‌اند. این نیروها به صورت قراردادی، شرکتی، پیمانی با ما همکاری می‌کنند. با تعریف چارت تشکیلاتی، می‌توان این نیروها را تبدیل وضعیت کرد.
مردم جامعه جنگلبانان را مترادف با بهره‌برداران از جنگل و استحصال کنندگان چوب می‌دانند. با توجه به تعریفی که از جنگلبان داشتید، این نیروها صرفا وظایف حفاظتی را انجام می‌دهند. جنگلبانان صرفا در جنگل‌ها اقدامات حفاظتی انجام می‌دهند یا در سایر عرصه‌ها نیز وظایف قانونی به عهده دارند؟
ما معاونت‌های مختلفی در سازمان جنگل‌ها داریم. تفکیک وظایف از نظر فنی در این معاونت‌ها انجام شده است. اما در حوزه تخلفاتی که در تمام این حوزه‌ها ممکن است رخ دهد، یگان حفاظت در نوک پیکان برخورد قرار دارد. استراتژی سازمان جنگل‌ها، حفاظت، احیا و بهره‌برداری پایدار از طبیعت است. ما صرفا وظیفه حفاظت را به عهده داریم. هر اقدامی که باعث تخریب سرزمین شود و تخلفی در حوزه منابع طبیعی رخ دهد، یگان حفاظت شروع به فعالیت می‌کند. بر اساس تبصره ذیل ماده ۵۵ قانون حفاظت، در جرایم مشهود مثل برداشت محصولات مرتعی یا جنگلی و قاچاق چوب که قانون‌گذار آنها را جرم تلقی کرده است، نیروی‌های ما ملزم به برخورد با تخلف هستند.
چارت تشکیلاتی یگان چه زمانی تصویب می‌شود؟
ما تلاش می‌کنیم که سریع‌تر این چارت تصویب شود. سازمان امور استخدامی و برنامه‌ریزی هم چراغ سبزهایی در این رابطه نشان داده‌اند و امیدواریم هرچه سریع‌تر چارت سازمان یگان حفاظت تصویب شود. ۶ سال است که در این سمت هستم و پیگیر تصویب چارت تشکیلاتی بوده‌ام. در واقع یکی از مطالبات اصلی ما، تصویب چارت تشکیلاتی است.
احتمال اینکه یک روز در تقویم رسمی کشور به نام جنگلبان ثبت شود، وجود دارد؟
ما تلاش می‌کنیم که در تقویم ملی کشور همان‌طور که یک روز به نام محیط بان داریم، یک روز هم به نام جنگلبان ثبت شود. جنگلبانی شغل بسیار سختی است. یکی از نیروی اطفای حریق ما با تاریک شدن هوا در عرصه‌های طبیعی مفقود شد و با کمک بالگرد این نیرو را پیدا کردیم. هفته گذشته ماشین نیروهای یگان حفاظت گیلان که به محل تخلف اعزام شده بودند، در جاده لغزنده جنگلی دچار انحراف شد و با لطف خدا، ماشین آنها به داخل دره سقوط نکرد. نیروهای یگان حفاظت مورد هجوم حیوانات وحشی قرار می‌گیرند. نیروهای ما نیز مانند محیط‌بانان تحت اصابت گلوله شکارچی‌ها قرار می‌گیرند. جنگلبانان نیروهای مظلومی هستند اما محیط بانان عزیز بیش از جنگلبانان در جامعه شناخته شده هستند.
چرا محیط بان‌ها بیشتر از جنگلبان‌ها به جامعه معرفی شده‌اند؟
حداقل می‌توان به این نکته اشاره کرده که ما در تقویم رسمی روزی به عنوان روز محیط بان داریم اما درباره جنگلبان چنین روزی وجود ندارد. ما امیدواریم با کمک اصحاب رسانه، بیشتر حرفه جنگلبانی را معرفی کنیم. مطالبات ما در این زمینه مطرح شود و به گوش مسئولان برسد تا در این فرایند، خدمت بیشتری به مردم برسانیم.
منبع:ایانا
