ایلیسو یا ایالو؟ مسئله این است!

رضا رمضانی*: بعضی وقت ها بهترین جا برای پنهان کردن یک اشتباه، مخفی شدن در پشت اشتباه دیگران است. کافی است چشم ها مشغول دیدن یک اشتباه از جانب دیگران شوند تا اشتباه خودی ها فراموش شود و صدای اعتراض به عملکرد پر ایراد همسایه آن قدر بلند شود که گوش ها نسبت به نقد اشتباه های درون خانه ناشنوا شود. اما وقتی شنیدن حرف های کارشناسی، علمی و ضابطه مند تا زمان بروز تبعات جبران ناپذیر و فاجعه بار به تعویق بیافتد، حکایت کافری را خواهیم داشت که بعد از مرگ، تلقین مسلمانی دریافت می کند!

پروژه های سد سازی ترکیه بر روی سرشاخه های دجله و فرات مقوله ای است که نگرانی های معقول و به حقی را سبب شده است و پیش بینی تبعات محیط زیستی ناشی از آن، احتمال برهم زدن ساختار اکولوژیکی سرزمین های همجواری مانند ایران را چنان جدی کرده است که حتی برچیده شدن برخی سکونتگاه های انسانی و از بین رفتن مولفه های زیربنایی فعالیت های اقتصادی را قابل طرح می کند.

اما پرسش بزرگ آن است که آیا این تبعات محیط زیستی فقط در مورد پروژه های سدسازی ترکیه بروز می کند یا آنکه قوانین طبیعت، اکولوژی و محیط زیست در برابر عثمانی و ایرانی و تورانی بدون تبعیض جاری می شود؟ اگر متوقف کردن بخش عمده ای از جریان آب رودخانه دجله به سبب اخلال در نظام اکولوژیکی آن می تواند سرزمین های پایین دست را به سمت قهقرا ببرد، این کارکرد می تواند در مورد قزل اوزن هم صادق باشد چرا که نتایج فاجعه بار، فرجام ناگزیر هر اشتباهی خواهد بود. اما مدتی است که پرداختن به موضوع سد ایلیسو در ترکیه سبب شده است که پروژه های داخلی پر ایرادی که اشتباهات بنیادی آن ها تجزیه و تحلیل و تبیین شده است، در پشت دغدغه ایلیسو پنهان شوند و همچنان روند آسیب زای خود را ادامه دهند.

این قبیل پروژه ها در استان زنجان نیز مصداق دارند و متاسفانه کم تعداد نیز نیستند. پروژه هایی مانند تالوار که عملا شکست خورده اند و پس از هزینه کرد چند صد میلیاردی، دیواره ای زشت و بی خاصیت در دل طبیعت و بستر قزل اوزن ایجاد کرده و کیلومترها لوله خریداری شده را روی دست مسولین گذاشته که تعیین تکلیف همان لوله ها به مرحله «چه کنم» رسیده است.

در واقع صدها میلیارد هزینه شده است تا به جای اشتغال و توسعه، دردسر خلق شود. اما مسولینی که چشم بر اشتباه های خود و همکاران پیشین شان فروبسته اند و از ایستادگی در برابر رانتخواری عاجزند، سعی در توجیه و مجوزتراشی برای پروژه های مشابه دارند و گمان می کنند که طبیعت هم مانند یک مستخدم زیر دست به ناچار از دستورهای غیرمدبرانه آن ها تبعیت خواهد کرد. پروژه هایی مانند مشمپا، مراش و مضحک تر از همه، ایالو!

پروژه به ظاهر کوچک ایالو که بدون اخذ مجوز های لازم و انجام مطالعات بنیادی وارد فاز اجرایی شده است، اگر چه ابعاد قابل مقایسه ای با سد ایلیسو ندارد اما در تدبیر ستیزی و دانش گریزی، پیشتازتر از ایلیسو است.

این سد از جمله پروژه هایی است که ابتدا تصمیم به اجرای آن گرفته اند و سپس به فکر بررسی و اخذ احتمالی مجوزش افتاده اند. مجوزی که هنوز اخذ نشده است و علت آن هم بررسی هایی است که نشان می دهد این پروژه قابل توجیه نیست، مگر آن که بتوانند با اعمال فشار و صدور دستورهای فرمایشی، بحث های کارشناسی را تعطیل کنند. گویا نبود اراده و تدبیر برای ترجیح و صیانت از منافع طولانی مدت جامعه و حفظ زیربناهای توسعه سبب شده است که به جای واشکافی علل هزینه کرد چند ده میلیاردی برای پروژه ای فاقد مجوز و احقاق حقوق عمومی از مسببین آن، اجرای این پروژه تداوم یابد.

اینجاست که در مقطعی که کشور از کمبود بودجه رنج می برد باید پرسید و دید، آیا ادعاهای جلوگیری از رانتخواری و توقف پروژه های غیر کارشناسی و پرهیز از هدر رفت سرمایه ها و اعتبارات می تواند به واقعیت تبدیل شود یا آنکه دوگانگی هویت عده ای در «پشت تریبون» و  «پشت درهای بسته»، همچنان سبب خواهد شد که داشته های حال و آینده مان به یغما برود و در عوض، تقصیر «ایالو» ها هم را به گردن «ایلیسو» ها بیاندازیم؟!

* کارشناس محیط زیست

منبع: زیست بوم