رفتار حیوانی با حیوانات!
نفیسه صباغی
برخی آزار و اذیت حیوانات را سرگرمی دانسته و از آن لذت می‌برند
بیشتر باغ وحش‌های کشور، مجوزهای رسمی را اخذ نکرده‌اند
بسیاری از حیوانات در باغ وحش‌ها ،شرایط زجرآوری دارند
نگهداری حیوانات در باغ وحش‌های کشور ،نوعی اسارت تلقی می‌شود که این امر، نقض صددرصدی حقوق حیوانات است
بهره‌کشی، سوءاستفاده و استفاده از حیوانات برای نمایش، از مصادیق نقض حقوق حیوانات محسوب می‌شود
در این سال‌ها برخورد جدی و سلبی در مورد رفتارهای نامناسب با حیوانات صورت نگرفته است
دین اسلام، نگاه ویژه‌ای به رعایت حقوق حیوانات دارد
حیوانات در ایران حال و روز خوبی ندارند؛ هم آن‌هایی که در باغ‌وحش‌ها نگهداری می‌شوند و هم حیوانات رهاشده در طبیعت و شهرهای کشور. هرچند که باید باغ‌وحش‌ها مکانی امن برای نگهداری حیوانات باشند-تا هم حیوانات در آن‌ها با آرامش زندگی کنند و هم بازدیدکنندگان بتوانند از مشاهده آن‌ها لذت ببرند- اما در حال حاضر در کشور ما این‌گونه نیست وشرایط نگهداری و زندگی حیوانات در مراکز نگهداری، خوب نبوده و حقوق آن‌ها رعایت نمی‌شود.
قفس‌های کوچک، غذاهای غیراستاندارد، شرایط بهداشتی بسیار نامناسب و... از جمله مشکلات مراکز نگهداری حیوانات در ایران هستند. به گفته بسیاری از کارشناسان حوزه محیط‌زیست، بیشتر مراکز نگهداری حیوانات در ایران با این مشکلات مواجه هستند.
هرچند که حیوانات رهاشده در طبیعت یا شهرهای کشور نیز شرایط بهتری ندارند زیرا برخی از افراد آزار و اذیت حیوانات را سرگرمی دانسته و از آن لذت می‌برند. از آزار سگ‌ها و کشتن آن‌ها تا کشتن خرس جلوی چشم توله‌هایش یا کشتن الاغ با پتک، از موارد حیوان‌آزاری در کشور است که با وجود تاکید دین مبین اسلام بر رعایت حقوق حیوانات، شاهد این رفتارهای ناپسند با حیوانات هستیم. البته باید گفت انتشار تصاویر و کلیپ شکنجه حیوانات در فضای مجازی، واکنش‌های گسترده‌ای به دنبال داشته و طیف وسیعی از مردم را به گروه حامیان محیط‌زیست و حیوانات پیوند داده است. حال این سوال مطرح است که آیا حیوان‌آزاری، جرم است؟ آیا نگهداری حیوانات در مراکزی که حقوق آن‌ها رعایت نمی‌شود نیز حیوان‌آزاری محسوب می‌شود؟ وضعیت قوانین در مورد حقوق حیوانات چگونه است؟
امیر سبزی، نماینده دیده‌‌بان حقوق حیوانات ایران در رابطه با اخذ مجوز برای ایجاد باغ‌وحش در ایران به «قانون» گفت: «نکته مهم این است که در حال حاضر به گفته مسئولان سازمان محیط زیست، اکثر باغ‌وحش‌های کشور مجوزهای رسمی را اخذ نکرده‌اند و البته این موضوع فقط مربوط به باغ‌وحش‌های خصوصی نبوده، بلکه باغ‌وحش‌های دولتی نیز که عموم مردم از آن‌ها بازدید می‌کنند، فاقد مجوزهای لازم هستند. به عبارت دیگر باید گفت فقط تعداد محدودی از باغ‌وحش‌های کشور دارای مجوز رسمی و تحت نظارت بهداشت، سازمان دامپزشکی و همچنین سازمان حفاظت از محیط زیست هستند. باقی مراکز نگهداری حیوانات به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند که متاسفانه تلاشی نیز برای پلمب کردن این مراکز وجود ندارد».
ضعف در کنترل مجوزها
این نماینده دیده‌‌بان حقوق حیوانات با اشاره به اینکه، در زمینه اعطای مجوز به مراکز نگهداری حیوانات به لحظ قانونی و حقوقی، ضعف و خلأ وجود ندارد ،خاطرنشان کرد: «قوانین در مورد کسب مجوز برای ایجاد باغ‌وحش کامل است و اصولا برای ایجاد باغ‌وحش باید از سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان دامپزشکی تاییدیه و مجوز اخذ شود. اما از لحاظ اجرایی برای کنترل مجوزها، ضعف شدیدی وجود دارد.
نکته بعد این است که به هیچ عنوان این مراکز، حق نگهداری حیوانات وحشی را ندارند و باید حتما مبدا گرفته شدن این حیوانات مشخص باشد و اگر این حیوانات از خارج وارد ایران شده‌اند، باید مجوزهای لازم برای ورود آن‌ها وجود داشته باشد. باید بررسی شود که آیا این حیوانات به صورت قانونی یا غیرقانونی و قاچاق وارد کشور شده‌اند. هرچند باید گفت در حال حاضر این مجوزها وجود ندارد. برای مثال سال گذشته موج خبری و مسائلی در مورد باغ پرندگان تهران (به عنوان مرکز رسمی و شناخته شده در کشور) مطرح شد که حکایت از این داشت که بسیاری از پرندگانی که در این مرکز نگهداری می‌شوند، مجوزهای اصلی را ندارند و در حال حاضر نیز سند یا مجوزی‌های لازم در مورد بسیاری از این پرندگان ارائه نشده است که نشان دهد این پرندگان از کجا گرفته شده‌اند».
سبزی در ادامه با بیان اینکه بسیاری از حیوانات در این مراکز در شرایط زجرآوری زندگی می‌کنند توضیح داد: «معمولا غالب مراکز نگهداری این حیوانات در ایران، غیراستاندارد هستند و به عبارت بهتر باید گفت مسائل بهداشتی در این باغ‌وحش‌ها معمولا رعایت نمی‌شود. این امر باعث بروز بسیاری از بیماری‌های جدی در حیوانات خواهد شد».
خریدوفروش توله برخی از حیوانات
وی با اشاره به اینکه برخی از باغ‌وحش‌ها به مراکز خرید و فروش حیوانات تبدیل شده‌اند و با وجود منع قانونی، در بسیاری از این مراکز توله برخی از حیوانات خریدو فروش می‌شوند، تصریح کرد: «چند سالی است که به‌واسطه برخی از اقدامات، واژه حقوق حیوانات وارد ادبیات ما شده‌است هرچند که در واقعیت و در اجرا، مشکلات زیادی وجود دارد زیرا به حقوق حیوانات، نه در قانون اساسی و نه در قوانین عادی اشاره نشده است. اصولا تخلف در مورد رفتار با حیوانات، جرم‌انگاری نشده است. این در حالی است که در بیشتر کشورها حقوق حیوانات رعایت شده و حیوانات جایگاه ویژه‌ای میان مردم دارند».
سبزی با اشاره به اینکه نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌ها در کشور به نوعی اسارت بوده که این اسارت، نقض صددرصدی حقوق حیوانات محسوب می‌شود، توضیح داد: «به صورت پیش فرض، حقوق حیوانات به این گونه است که حیوان می‌تواند آزادانه بدون درد و رنج و مرگ زودرس زندگی کند در صورتی که با اسارت، تمام این موارد نقض می‌شود، زیرا در این مراکز حیوانات زندگی غیرطبیعی دارند که موجب درد و رنج و مرگ زودرس خواهد شد. فقط زمانی که ضرورت داشته باشد می‌توان حیوان را در اسارت نگه داشت.
برای مثال در بحث امداد و نجات لازم است حیوانی را اسیر کنیم تا سلامتی را به وی بازگردانیم. این موارد، نقض حیوانات تلقی نمی‌شود اما مواردی مانند بهره‌کشی، سوءاستفاده و استفاده از حیوانات در سیرک‌ها، از مصادیق نقض حقوق حیوانات محسوب می‌شود».
ارسال حیوانات آزاردیده به زیستگاه‌های طبیعی
وی در مورد دلایل عدم پلمب باغ‌وحش‌ها و مراکزی که در آن‌ها حقوق حیوانات نقض می‌شود، توضیح داد: «در حال‌حاضر چالشی که سازمان محیط‌زیست با آن مواجه بوده و بارها نیز به آن اشاره کرده، این است که مثلا در باغ‌وحشی که 30 قلاده شیر در آن نگهداری می‌شود و این حیوانات شرایط خوبی ندارند، در صورت پلمب تکلیف این حیوانات چه خواهد شد؟ باید گفت سازمان محیط زیست ظرفیت نگهداری این حیوانات را ندارد. به همین دلیل در این سال‌ها شاهد برخورد جدی و سلبی با تخلفات در مورد حیوانات نبوده‌ایم. هرچند که ما سال‌های گذشته پیشنهاداتی در این زمینه ارائه کردیم که برای مثال در صورت پلمب باغ‌وحش، حیوانات را به خارج از کشور و به زیستگاهای طبیعی یا به باغ‌وحش‌های بزرگ بین‌المللی ارسال کنیم».
در این راستا باید گفت، در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا دارای قانون حمایت از حقوق حیوانات هستند.
در کشور ما با وجود تاکید دین مبین اسلام بررعایت حقوق حیوانات اما، قانونی اختصاصی برای حمایت از حیوانات تصویب نشده است. هرچند که مقررات پراکنده‌ای در قوانین مختلف وجود دارد که از آن جمله می‌توان به قانون شکار و صید مصوب 16 خرداد 1346، قانون مجازات اسلامی مصوب 7 آذر 1370 که در دو ماده 679 و 680 به موارد اتلاف و شکار حیوانات پرداخته، قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی مصوب 14 شهریور 1374 اشاره کرد. به نظر می‌رسد این قوانین کافی نبوده و نیاز است تا قوانین کامل‌تری در مورد حیوانات تصویب شود.
اکثر باغ وحش‌ها دولتی هستند
در ادامه علی وقف‌چی، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در مورد اقدامات مجلس در زمینه مشکلات حیوانات در کشور به «قانون» گفت: «در حال حاضر اکثر باغ‌وحش‌ها در کشور دولتی بوده و با سیستم دولتی اداره می‌شوند که باید گفت به دلیل عدم تخصیص بودجه کافی، اداره این مجموعه‌ها واقعا مشکل است. مگر اینکه این امر به بخش خصوصی واگذار شود و دولت با نظارت خود بر این مجموعه‌ها بتواند در مقام دفاع از حیوانات قرار بگیرد».
این نماینده مجلس ادامه داد: «با روند موجود و اینکه اکثر باغ‌وحش‌ها دولتی هستند، این سوال مطرح می‌شود که در صورت تخلف باید از چه نهادی شکایت کرد، زیرا دولت خود متولی امر است و به دلیل عدم تخصیص بودجه کافی، نمی‌تواند در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد».
رفع خلأهای قانونی
وقف‌چی خاطرنشان کرد: «باتوجه به مشکلات بسیار زیاد حیوانات چه در باغ‌وحش‌ها و چه حیوانات ولگرد، در صورتی که کارشناسان و مسئولان احساس می‌کنند در مورد حقوق حیوانات خلأ قانونی وجود دارد، کمیسیون کشاورزی مجلس آمادگی دارد تا به رفع خلأهای قانونی کمک کند و به تصویب قانون مرتبط همت گمارد. به خصوص اینکه دین ما نگاه ویژه‌ای به بحث حیوانات دارد. حدیثی در کتاب دامپزشکی و پزشکی ایران وجود دارد که می‌گوید آغل گوسفندان باید به گونه‌ای تمیز باشد که بتوان در آن نماز خواند. این حدیث نشانگر ارزش و امنیت بالایی است که شرع برای حیوانات قایل شده است».
حیوانات نیز حق زندگی دارند
در خاتمه باید گفت حق حیات و زندگی تنها مختص انسان‌ها نیست بلکه حیوانات نیز حق زندگی داشته و نباید این حق از آن‌ها سلب شود. هرچند که در مورد حمایت از حیوانات نیازمند تدوین و تصویب قوانینی کامل با ضمانت‌اجراهای لازم هستیم اما فرهنگ‌سازی در جامعه و آموزش نحوه رفتار با حیوانات از سنین کودکی می‌تواند در کاهش حیوان‌آزاری موثر باشد.
صداوسیما باید با تولید برنامه‌های آموزشی مناسب، این معضل را به تصویر بکشد تا حقوق حیوانات در جامعه به رسمیت شناخته شود. همچنین در نظر گرفتن مجازات‌های سنگین برای افرادی که مرتکب حیوان‌آزاری می‌شوند، می‌تواند در کاهش ارتکاب به این عمل موثر باشد.
باغ وحش‌های ایران، استانداردهای بین‌المللی ندارند
اسماعیل کهرم/ بوم‌شناس، فعال محیط زیست و مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست
در مورد باغ‌وحش‌های ایران باید گفت که نحوه نگهداری حیوانات در آن‌ها مناسب نیست، زیرا در برخی از موارد، صاحبان این باغ‌وحش‌ها افرادی سودجو هستند که نه تنها حقوق حیوانات، بلکه حقوق کارمندان خود را نیز رعایت نمی‌کنند. به طور کلی باید گفت که هیچ باغ‌وحشی در ایران وجود ندارد که دارای استانداردهای بین‌المللی باشد. به عبارت دیگر در حال حاضر فقط چند باغ‌وحش به صورت رسمی و با مجوزهای لازم در کشور فعالیت می‌کنند، مانند باغ‌وحش خلیل عقاب در شیراز، باغ پرندگان در اصفهان یا در مشهد و تهران و بقیه فقط اسم باغ‌وحش را یدک می‌کشند. در باغ وحش پارک ارم که جزو بهترین مراکز نگهداری حیوانات است نیز شاهد برخی از مناظر تاسف‌بار هستیم؛ برای مثال یک سگ زیبا را در قفسی تنها نگهداری می‌کنند در حالی که سگ یک موجود اجتماعی است و باید با خانواده باشد یا نگهداری گرگی به همراه خانواده در فضایی کوچک که این فضا باعث عصبی شدن این حیوان می‌شود و غیره. این در حالی است که تعداد زیادی از بازدیدکنندگان این باغ‌وحش، گردشگرانی هستند که نسبت به حقوق حیوانات حساس بوده و از دیدن این مناظر ناراحت می‌شوند. اصولا باید گفت با دیدن حیوانات در قفس‌های کوچک و نگهداری نامطلوب آن‌ها و غذاهای نامناسب و... احساس ناخوشایندی به انسان دست می‌دهد.
هرچند بسیاری از باغ وحش‌های ایران، اصولا باغ‌وحش نیستند بلکه زمینی هستند که صاحب آن، انواع و اقسام حیوانات مانند طاووس، خرس، گرگ و... را خریداری کرده و در فضایی کوچک و تنگ نگهداری می‌کند. هدف اصلی وی نیز تجارت است و این حیوانات به لحاظ، تغذیه، بهداشت، فضای نگهداری و... مشکلات بسیاری دارند زیرا مالک این مرکز توانایی مالی لازم را ندارد پس نمی‌تواند امکانات خوبی برای این حیوانات فراهم کند. در شمال کشور و در روستای ازباران، افرادی تعداد زیادی پرنده را در قفس نگهداری می‌کنند که تحت عنوان باغ‌وحش نیز نیستند بلکه این پرنده‌ها را برای خرید و فروش در این مرکز نگهداری می‌کنند یا اینکه میان تهران تا کرج، تعدادی از کلکسیونرهای مشخص و متمول هستند که تعداد زیادی از پرندگان را در باغ‌های خود نگهداری می‌کنند که نه تنها حقوق حیوانات در این مراکز رعایت نمی‌شود، بلکه حیوانات زندگی زجرآوری نیز دارند.
اینجا لازم است خاطره‌ای را ذکر کنم. زمانی که به باغ‌وحش مشهد رفته بودم، مشاهده کردم که مسئولان این باغ‌وحش خرسی را در یک چاه دو، سه متری نگهداری می‌کردند و به دلیل فضای کوچک و تنگ، این خرس هر چند لحظه یک‌بار بلند می‌شد تا بیرون این گودال را نگاه کند. اما جالب اینجا بود که روی تابلویی که در نزدیکی این گودال وجود داشت، درج شده بود که تغدیه این خرس با دو کیلو عسل، چند کیلو شیرینی و... است اما پس از چند ساعت که مهمانان این باغ‌وحش رفتند، دیدم یک وانت حامل نان سنگک که حتی سنگه‌ای این نان هم گرفته نشده بود، وارد شد و افرد این نان‌ها به سوی خرس پرتاب می‌کردند. متاسفانه این سنگ‌ها باعث تخریب دندان‌های خرس نیز شده بود.
اما در مورد باغ‌وحش‌های کشور باید گفت «عدم به ز وجود». به عبارت دیگر بهتر است چنین باغ‌وحش‌هایی وجود نداشته باشند زیرا در صورت اعطای مجوز به این مراکز، در صورت تخلف نمی‌توان با آن‌ها برخورد کرد نکته مهم این است که بدانیم پس از پلمب این مراکز، کجا قرار است این حیوانات را نگهداری کنیم. همان‌گونه که در سال‌های گذشته وقتی تعدادی شیر در شرایط بدی در یکی از باغ‌وحش‌ها نگهداری می‌شدند، به دلیل تخلفات از صاحبان آن گرفته شدند اما سازمان محیط زیست برای نگهداری این حیوانات با مشکل مواجه شد و مرکزی برای نگهداری وجود نداشت.
منبع:قانون
