برداشتهای بی‌رویه آب، عامل فرونشست زمین
فرونشست زمین، یکی از خطراتی است که درحال‌حاضر مناطق مختلف کشور را تهدید می‌کند. برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی موجب آسیب‌پذیری بیش از اندازه خاک شده است. کارشناسان، تغییر الگوی کشت را یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌ها برای مقابله با فرونشست‌های پیاپی می‌دانند. به گفته این کارشناسان، سالانه دو متر سطح آب‌های زیرزمینی نزدیک به ۶۰ دشت اصلی در مرکز ایران افت می‌کند و این در حالی است که وجود چاه‌های غیرمجاز در کنار استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، این بحران را تشدید کرده است. درحال‌حاضر، تعداد ۱۵ هزار حلقه چاه عمیق در استان تهران گزارش شده و آماری از چاه‌های غیرمجاز استان در دسترس نیست.
این وضعیت اکنون در برخی نقاط کشور که با بیلان منفی آب زیرزمینی روبه‌رو هستند، رخ داده است. نمونه‌ای از این رخداد را می‌توان در دشت ورامین در 40 کیلومتری جنوب‌شرقی تهران و در حاشیه راه‌آهن تهران- مشهد مشاهده کرد. حفر سه هزار و 200 چاه مجاز و غیرمجاز در دشت ورامین و برداشت بی‌رویه منابع آب از این چاه‌ها، دشت ورامین را به یکی از نقاط بحرانی کشور تبدیل کرده که هم‌اکنون این دشت 85 میلیون مترمکعب بیلان منفی دارد، یعنی سطح آب سفره‌های زیرزمینی آن، سال‌به‌سال 85 میلیون مترمکعب افت دارد. محمدرضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران دراین‌باره به خبرنگاران می‌گوید: دشت‌های استان تهران سالانه با بیلان منفی 150 میلیون مترمکعبی مواجه هستند که 80 میلیون مترمکعب آن مربوط به دشت ورامین، 35 میلیون مترمکعب به دشت شهریار و غرب تهران و 30 میلیون مترمکعب نیز مربوط به شهر تهران است. به گفته او، سالانه حدود 370 میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی دشت ورامین برداشت می‌شود که از این میزان، 340 میلیون مترمکعب مربوط به چاه‌های مجاز و 30 میلیون مترمکعب نیز مربوط به چاه‌های غیرمجاز است؛ بنابراین بستن چاه‌های غیرمجاز به‌تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی این چالش باشد.
بختیاری در ادامه گفت: البته منابع سفره‌های زیرزمینی در طول هزاران سال جمع و در طول چند دهه برداشت شده است؛ درنتیجه نمی‌توان توقع داشت در طول یک یا دو سال با بارندگی و تغذیه مصنوعی جبران شود. در چهار سال دولت یازدهم، توجهی ویژه به تعادل‌بخشی و تغذیه مصنوعی شده و بزرگ‌ترین خدمتی که دولت یازدهم درزمینه سفره‌های آب زیرزمینی کرد، همین بحث تعادل بخشی است؛ در این دولت، 22 جلسه شورای‌عالی آب کشور به ریاست رئیس‌جمهوری یا معاون اول رئیس‌جمهوری تشکیل شد که در 20 سال اخیر بی‌سابقه بوده است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران معتقد است باید علاوه‌بر بستن چاه‌های غیرمجاز، برداشت چاه‌های مجاز را هم کنترل کرد زیرا بعضی از این چاه‌های مجاز، اضافه برداشت دارند و بعضی‌ها هم اضافه برداشت ندارند که باید برداشت آنها هم محدود شود. شرکت آب منطقه‌ای تهران برای مبارزه با آنچه در این دشت‌ها رخ می‌دهد، سه اقدام «بستن چاه‌های غیرمجاز»، «نصب کنتورهای هوشمند» و «تغذیه مصنوعی» را در دستور کار خود قرار داده است. بختیاری با اشاره به اینکه سه هزار و 200 حلقه چاه در دشت ورامین- یعنی شهر ورامین، پاکدشت، قرچک و پیشوا- حفر شده که حدود هزار و760 حلقه آنها مجاز و هزار و 440 حلقه نیز غیرمجاز است، گفت: پارسال در این منطقه 180 حلقه چاه غیرمجاز بسته و به‌این‌ترتیب، 10 میلی‌مترمکعب آب ذخیره شد. او با تأکید بر اینکه 30 میلیون مترمکعب از اضافه برداشتهای آب از دشت ورامین مربوط به چاه‌های غیرمجاز است، گفت: این به آن معناست که چاه‌های مجاز اضافه برداشت دارند و باید برای کنترل برداشت آنها کنتور هوشمند نصب شود. او سومین راهکار آب منطقه‌ای را برای جبران آنچه در دهه‌های اخیر در دشت ورامین رخ داده، تغذیه مصنوعی عنوان کرد. تغذیه مصنوعی به مجموعه عملیاتی گفته می‌شود که برای افزایش جریان ورودی به آبخوان (سطح آب زیرزمینی) انجام می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، در تغذیه مصنوعی آب باران، آب رهاشده از پشت سدها یا پساب تصفیه‌خانه‌ها به سطوح زیرین زمین هدایت می‌شود.مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران با اشاره به ذخیره آب سدهای استان تهران، ظرفیت پنج سد طالقان، لتیان، ماملو، امیرکبیر و لار را یک میلیارد و 90 میلیون مترمکعب ذکر کرد و گفت: ذخایر این سدها نسبت به پارسال (یک میلیارد و 20 میلیون مترمکعب)، 70 میلیون مترمکعب افزایش یافته است. او ادامه داد: دراین‌شرایط، امسال به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شد که یک قطره آب هدر نرفت و سدها پر شد و آب‌هایی که رها کردیم یا صرف کشاورزی یا صرف تغذیه مصنوعی شد. بختیاری در‌این‌ارتباط، رهاسازی آب از سد ماملو را مثال زد و گفت: پارسال سه مترمکعب بر ثانیه آب از این سد را برای مصرف کشاورزان رها کردیم و امسال این عدد را به 15 مترمکعب رساندیم؛ وقتی آب داخل کانال باشد، کشاورزان، موتور چاه‌ها را خاموش می‌کنند و برداشت از چاه‌ها کم می‌شود. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران افزود: علاوه‌بر رهاسازی آب برای کشاورزان، دو مترمکعب بر ثانیه نیز از سد ماملو برای تغذیه مصنوعی دشت ورامین رها می‌کنیم.
او ادعای مضربودن این روش را رد کرد و گفت: پارسال در منطقه شهریار، طرح تغذیه مصنوعی اجرایی شد و شاهد بودیم سطح آب زیرزمینی در این دشت تا 15 متر افزایش یافت. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران در پاسخ به پرسشی درمورد میانگین افت آب و فرونشست زمین در دشت ورامین گفت: سالی 130 سانتی‌متر افت آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد و فرونشست زمین نیز سالانه 16 سانتی‌متر است اما در برخی مناطق، فرونشست همگون نیست و این خطرناک است؛ فرونشست زمین در بعضی از مناطق- مانند حاشیه راه‌آهن تهران- مشهد- نیز به یکباره و به‌صورت یک شکاف عمیق خود را نشان می‌دهد.
منبع:وقایع اتفاقیه
