گاوخونی بی‌نصیب از زنده‌رود
بارش‌های بهاری در نقاط مختلف کشور اگرچه خسارت‌هایی به‌همراه داشت اما بسیاری از تالاب‌ها و رودخانه‌ها که امیدی به احیای آنها وجود نداشت را سیراب کرد. آبگیری تالاب هورالعظیم، جاری‌شدن آب به تالاب خشکیده جازموریان و سرریزشدن سیل ویران‌کننده آذربایجان به دریاچه ارومیه و آبگیری نسبی آن، امید را در دل کشاورزان این مناطق و فعالان محیط‌زیست زنده کرد. باران‌های بهاری در غرب کشور، نوید رسیدن آب از سرچشمه‌های زاینده‌رود را به ساکنان این نواحی داده، از یک ماه پیش و پس از اینکه باران، نواحی غربی کشور را سیراب کرد، دریچه‌های سد زاینده‌رود باز شد تا جاری‌شدن آب، جان تازه‌ای به زاینده‌رود و تالاب‌های اطراف آن بدهد. اگرچه بارش‌ها در اصفهان کمتر از میانگین کشوری بود اما حالا آب در زاینده‌رود تشنه جریان دارد؛ آبی که بهار زاینده‌رود زیباتر هیچ تأثیری در تالاب‌های اطراف این رودخانه نداشته و گاوخونی مانند سال‌های گذشته کانون گردوغبار در مرکز کشور است. تخصیص بی‌رویه آب به صنایع و باغ‌ها، آب ورودی به این تالاب را به صفر رسانده و کارشناسان محیط‌زیست، گاوخونی را تقریبا یک تالاب نابودشده می‌دانند. مسئولان می‌گویند حقابه تالاب گاوخونی نزدیک به 12 سال است پرداخت نشده، برداشت‌های غیر‌مجاز آب تالاب را خشک کرده و پرنده‌ها در اطراف تالاب یا از بین رفته‌اند یا مهاجرت کرده‌اند. وضعیت در گاوخونی هر سال بدتر از سال گذشته است و باوجوداینکه هر ساله مقداری آب وارد زاینده‌رود می‌شود اما آبی راهی تالاب‌های اطراف نمی‌شود. کارشناسان می‌گویند تا زمانی که زاینده‌رود به‌طور کامل احیا و سیراب نشود، آب به تالاب‌های خشکیده اطراف زاینده‌رود نخواهد رسید.
حقابه‌ای که 12 سال فراموش شده‌است
حقابه تعیین‌شده از زاینده‌رود برای تالاب گاوخونی، 160 تا 170 میلیون مترمکعب در سال است؛ سهمی که کشاورزان حاشیه گاوخونی 12 سال است آن را دریافت نکرده‌اند و به گفته دبیر انجمن دوستداران میراث طبیعی ورزنه، تنها آبی که از سمت زاینده‌رود به گاوخونی روانه شده، پساب بوده است. رضا خلیلی‌ورزنه می‌گوید: پس از بازگشایی زاینده‌رود، آبی سهم تالاب گاوخونی نشده و مشکل مهمی که داریم، این است که تمام مردم ایران تصور می‌کنند آب زاینده‌رود برای تالاب گاوخونی بازگشایی می‌شود اما ۱۲ سال است تالاب، قطره آبی از زاینده‌رود را بر تن خود حس نکرده است. او در ادامه می‌گوید: اگر آبی دراین‌مدت وارد تالاب گاوخونی شده، فقط شامل ذهاب و پساب بوده و حقابه این تالاب به فراموشی سپرده شده است. آب زاینده‌رود به‌منظور آبیاری بهاره بازگشایی شده و سهمی از آن به گاوخونی نرسیده است؛ البته این آب کشاورزی نیز تا حدودی در زنده‌نگه‌داشتن تالاب مؤثر است زیرا ذهاب ناشی از آب کشاورزی باعث افزایش رطوبت تالاب می‌شود.
جای خالی حواصیل و فلامینگوهای پرصورتی در کنار تالاب
پس از خشک‌شدن تالاب، دیگر حیوانات هم توان ماندن در گاوخونی را ندارند. گویی حیات‌وحش نیز با غریزه ذاتی خود این موضوع را درک کرده‌اند که تالابِ آنها دیگر محل زندگی نیست زیرا سال‌هاست به‌جای آبی بیکران، چشم‌نواز و گسترده گاوخونی، نمک و شن در کف تالاب موج می‌زند؛ از پرندگان مهاجری که دیگر بار سفر در کنار تالاب بر زمین پهن نمی‌کنند تا حیواناتی مانند روباه و... که به دلیل تغییر محیط‌زیست و نبود غذای کافی به نقاط دیگر استان مهاجرت کرده‌اند. امسال جای حواصیل‌ها و فلامینگوهای پرصورتی نیز در کنار تالاب نیمه‌جان گاوخونی خالی است. نماینده میراث‌فرهنگی و فعال محیط‌زیست ساکن ورزنه می‌گوید: روز گذشته برای سرکشی به تالاب گاوخونی سر زدیم. وضعیت تالاب سال‌به‌سال بدتر می‌شود به نوعی که در سرکشی خود به گاوخونی با تعجب متوجه این نکته شدم که تعدادی حواصیل و فلامینگو که در اردیبهشت سال گذشته در تالاب زندگی می‌کردند، دیگر وجود ندارند. گاوخونی اکنون تقریبا خشک شده و فصل گرما که آغاز شود عرض تالاب را می‌توان با موتورسیکلت پیمود. احمد شهبازی با بیان اینکه پوشش نیزارها کم و در نتیجه تبخیر آب در این منطقه زیاد شده، اظهار کرد: در زمستان حداقل تعدادی مرغابی در تالاب زندگی می‌کردند اما اکنون گویی پرندگان نیز با درک وضعیت خاص گاوخونی به دیگر نقاط مهاجرت کرده‌اند. او با اشاره به اینکه سال‌به‌سال سیر نزولی در ارتباط با تغییر وضعیت گاوخونی را شاهد هستیم، گفت: باوجود بارندگی‌های اندکی که امسال در محدوده تالاب داشتیم اما به دلیل خشکی بیش از اندازه گاوخونی، تأثیری در وضعیت فعلی تالاب شاهد نبوده‌ایم.
احیای تالاب، نیازمند برنامه‌ریزی‌های بلندمدت
این فعال محیط‌زیستی که به شکل مداوم برای بررسی وضعیت تالاب گاوخونی به این منطقه سرکشی میکند، معتقد است بارها بر این مطلب تأکید کرده‌ایم که برای احیای تالاب گاوخونی و زاینده‌رود نیازمند برنامه‌ریزی‌های بلندمدت هستیم و دراین‌میان بسیاری از روش‌های کنونی باید تغییر کرده و قوانین به شکل جدی‌تری عملیاتی شوند. او با اشاره به اینکه آبی که به نزدیکی تالاب می‌رسد با آنچه در اصفهان می‌بینیم متفاوت است، گفت: اگر در سال‌های گذشته اندک آب زاینده‌رود در فصل تابستان، این تالاب را زنده نگه می‌داشته به‌این‌دلیل است که جریان دائمی آب را شاهد بودیم و محیط‌زیست نیز تا این حد آسیب ندیده بود. این فعال محیط‌زیستی در ادامه گفت: از سویی در آن زمان به دلیل جریان دائمی رودخانه، آب‌های سطحی و زایش‌های آبی ناشی از بارش باران توسط زهکش‌ها جمع‌آوری و به طرف رودخانه و تالاب هدایت می‌شد اما اکنون ۱۱ سال است کانال‌های زهکشی نیز خشک شده‌اند. او با اظهار تأسف از اینکه لوله‌کشی‌هایی در زمین‌های کشاورزی ایجاد و آب رودخانه پمپاژ می‌شود، اضافه کرد: به دلیل استفاده کامل از آب رودخانه برای امور مختلف ازجمله کشاورزی و فراموشی سهم چرخه آب، دیگر گردش آب در کانال‌های فرعی را شاهد نیستیم و سطح آب‌های زیرزمینی بسیار پایین رفته است.
سوءمدیریت، عامل بحران گاوخونی
شهبازی می‌گوید: سوءمدیریت در دوره‌های مختلف این وضعیت را رقم زده زیرا به‌طور مثال در سال‌های گذشته زمین بایر کشاورزی آماده کشت و دولت برای تأمین آب آنها متعهد شد و برایناساس اگر جریان آبی هم موجود باشد بدون رفع سوءمدیریت‌ها و اشکال‌های موجود، بحران تالاب گاوخونی و زاینده‌رود تغییر نمی‌کند. به نظر می‌رسد محیط‌زیست اصفهان با جدیت، موضوع تالاب‌ها را پیگیری میکند و در این سال‌ها با برگزاری کارگاه‌هایی سعی داشته راهکارهای عملی برای احیای تالاب گاوخونی ارائه کند اما دریغ که بدون عزم ملی در تحقق‌بخشیدن به وعده‌های دولتی، آرزوی زندگی تالاب فقط روی کاغذ و با حرف ممکن است. مدیرکل محیط‌زیست اصفهان در ارتباط با احیای گاوخونی به مهر می‌گوید: به‌طور کلی، برای احیای تالاب‌ها نیارمند برنامه‌ریزی جامع هستیم و برایناساس با تأخیر نسبت به زمان احیای این تالاب‌ها، اکنون همان برنامه‌ای که برای احیای تالاب‌های شادگان و ارومیه در سطح کشور تهیه شده بود در حوضه آبریز زاینده‌رود در حال تهیه است. حمید ظهرابی تأکید میکند: اعتقاد ما بر این است که اگر برنامه جامع مورد توافق بخش‌های مختلف نداشته باشیم، دستیابی به احیای تالاب امکان‌پذیر نیست و برایناساس با برنامه‌ریزی‌های مشارکتی با حضور تمامی ذی‌نفعان در حال تدوین برنامه‌ای هستیم که به مراجع مربوطه برای اجرا ارائه شود.
منبع:وقایع اتفاقیه
