آیا ایرانیان سواد محیط زیستی دارند؟
این صحنه تکراری است: «تابستان است. شعله‌های گرم آفتاب قطرات عرق را روی پیشانی انسان نقش می‌بندد. مرد عرق ریزان پیاده راه را می‌پیماید. بطری آبی را که در دست دارد، سر می‌کشد. عطش که بر طرف می‌شود آب به انتها رسیده، گوشه دست راست پیاده‌رو به فاصله نیم متر سطل بزرگ و مشکی زباله زیر آفتاب خود نمایی می‌کند و بوی زباله‌ها را درآورده. مرد بطری آب را پایین می‌آورد و بی‌توجه به سطل زباله، نیم متر آن طرف‌تر از سطل رهایش می‌کند.»
به گزارش وبلاگ منابع طبیعی سقز به نقل از سلامت نیوز، ابتکار نوشت: بارها و بارها چنین صحنه‌ای را دیده‌ایم. صحنه‌ای که شاید ما را به این فکر فرو برده است که ما ایرانیان تا چه اندازه به محیط زیستمان احترام می‌گذاریم؟ تا چه اندازه آن را می‌شناسیم؟ آیا برای شناخت آن تلاش می‌کنیم؟ شاید در درجه اول وقتی که شما هم صحنه‌هایی چون زباله‌های تلبار شده در کنار جاده یا ساحل دریا را به خاطر بیاورید، پاسختان به این پرسش‌ها منفی باشد. یا شاید هم دید مثبتی به جامعه امروز ایران در برابر محیط زیست داشته باشید. با این حال گرچه این دو دیدگاه در ذهن ایرانیان وجود دارد اما بسیاری از فعالان محیط زیست معتقدند که باید نسبت به سواد محیط‌زیستی ایرانیان دید مثبت داشت چرا که فجایع محیط زیستی رخ‌داده، مردم و مسئولان را نسبت اثرات منفی تخریب محیط زیست بر زندگی‌اشان بیدار کرده و بیش از هر زمان دیگری آنها را متوجه حفاظت از محیط زیست کرده است. اما آیا تنها بیداری و توجه به محیط‌زیست می‌تواند نشان از سواد محیط زیستی ایرانیان باشد؟ شاید بهتر است بیش از هر پاسخ دیگری به سواد محیط زیستی را تعریف کنیم.
سواد محیط زیستی چیست؟
زمانی سواد تنها به معنی توانایی خواندن و نوشتن بود اما پس از دهه ۱۹۷۰، به ویژه پس از رواج اینترنت، مفهوم سواد به کلی تغییر کرد و مفاهیمی چون سواد اطلاعاتی، سواد آماری، سواد رسانه‌ای و سواد زیست محیطی باب شد. پدیدار شدن اصطلاح‌ها و فعالیت‌های زیست محیطی مثل محیط باوری، اکوسیستم، اکولوژی، جامعه‌شناسی محیط زیست اما حکایت از ارتباط آنها با اخلاق و فرهنگی انسان این عصر دارد. نمادهای تخریب محیط زیست همچون ضایعات شیمایی، معادن حفاری شده، کانال‌های باز فاضلاب، رودخانه‌های مسموم از ماهیان مرده، دود دوکش‌ها، زباله‌های شهری، گورستان اتومبیل‌ها، ضایعات دور ریختنی و اوراقی، نمادهای زشت شهری بودند که
چالز ای. روث پدر سواد زیست محیطی را برای اولین بار وادار به طرح این اصطلاح کردند. به باور او، ظرفیت درک زیبایی انسان امروز کاهشی چشم‌گیر داشته و همین زشتی‌های محیط ما را آزار نمی‌دهدکه نشان‌گر آن است که ما در بی‌سوادی زیست محیطی یا بی‌سوادی بوم زیستی به سر می‌بریم و نه تنها از بی‌سوادی خود آگاه نیستیم بلکه بدترین ستم‌ها را در حق نسل فردای خود روا می‌داریم. چرا که این بی‌سوادی را به آنان نیز منتقل می‌کنیم، طوری که زشتی‌ها برایشان عادی تلقی می‌شود. اما آیا آموزش‌ها که در سالیان گذشته به واسطه تخریب‌های پیاپی محیط زیست ایران از طریق رسانه‌ها و آموزش و پرورش، سازمان محیط زیست و ان جی او‌ها یا تشکل‌های مردم نهاد به مردم منتقل شده سواد محیط زیستی آنها را بالا برده است؟ محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با فرارو بر این باور بوده که باید سواد محیط زیستی را تا حد امکان در جامعه گسترش دهیم تا منابع غنی سرزمین مان را حفظ کنیم. وی با اشاره به ترویج سواد محیط زیستی در جامعه تصریح کرده: مهم‌ترین و بهترین راهکاری که می‌توانیم در رابطه مردم با محیط زیست انجام دهیم، استفاده از فرآیندی به نام «سواد محیط‌زیستی» است. در این فرآیند ما باید تلاش کنیم تا بستر مساعد شناخت سرزمین مان را برای مردم فراهم کنیم. مردم اگر بدانند با چه غنایی در محیط زیست کشورمان روبرو هستندحتما کمتر به آن ضربه وارد خواهند کرد. کما اینکه در گذشته نیز چنین بوده و ساخت کاریزها و برقراری بهترین و مسالمت‌آمیزترین رابطه با طبیعت توسط همین مردم انجام شده است.
توصیه های ده گانه «برنامه محیط زیست سازمان ملل» (یونپ) به شهروندان جهان در سال 2015
اما جهان در رابطه با افزایش سواد محیط زیستی شهروندان چه می‌کند؟ برنامه محیط زیست سازمان ملل «یونپ» معتقد است هر کدام از هفت میلیارد شهروند ساکن زمین، می‌تواند گام‌های موثری برای حفاظت از زمین بردارد. فقط کافی است تا هر روز برای کاهش تولید گازهای گلخانه ای (رد پای کربن)، جلوگیری از اتلاف انرژی، مقابله با کاهش فضای سبز، تلاش برای کاهش تولید زباله و آگاهی بخشی به دوستان و همکاران خود گامی عملی بردارد. این سازمان به ۱۰ گام عملی و بسیار ساده به عنوان «اقدامات اثرگذار» برای حفظ زمین اشاره می‌کند.
۱. هر نفر یک روز در هفته از رژیم غذایی گیاهی استفاده کرده و گوشت نخورد. با رعایت این توصیه ، پس از یک سال، میزان «کاهش تولید گازهای گلخانه ای» توسط هر نفر تقریبا برابر است با بیرون نیاوردن خودرو از منزل به مدت یک ماه.حالا تصور کنید که اگر همه هفت میلیارد نفر این توصیه را رعایت کنند. تا چه میزان تولید گازهای گلخانه ای کاهش پیدا خواهد کرد؟ در ضمن به دلیل رعایت این «رژیم غذایی فاقد گوشت»، سلامت هیچکس نیز در معرض خطر قرار نمی‌گیرد.
۲. هر کسی بلیت سفرهای خود را الکترونیکی تهیه کرده و «بلیت کاغذی» دریافت نکند. این اقدام در کاهش میزان مصرف کاغذ، قطع درختان و سایر هزینه ها تاثیر گذار است. حالا تصور کنید که اگر همه هفت میلیارد نفر این توصیه را عملا رعایت کنند ،چه میزان از مصرف کاغذ و نهایتا قطع درختان کاسته می شود؟
۳. لوله های آب دارای نشتی به منظور جلوگیری از هدر رفت آب ، تعمیر و بهسازی شوند . اگر تنها و تنها یک لوله آب دارای نشتی ،تعمیر و بهسازی شود،سالیانه به صورت میانگین از هدر رفت حدود ۴۰ هزار لیتر «آب در دسترس» جلوگیری می شود.
۴. لامپ های کم مصرف، جایگزین لامپ های معمولی شوند. جایگزینی یک لامپ معمولی یا رشته ای با یک لامپ کم مصرف، موجب ۷۵ درصد صرفه جویی در مصرف انرژی برق می شود.
۵. هیچکس وسایل و ابزارهای الکترونیکی کهنه را دور نینداخته و به عنوان زباله تلقی نکند، بلکه این دستگاه ها را بازیافت نموده و از قطعات آنها استفاده کند. رعایت این توصیه به فرایند بازیافت کمک کرده و مانع از هدر رفت انرژی و آب فراوانی می‌شود.
۶. برخی فعالیت‌های خانگی از طریق اینترنت، تلفن و سایر وسایل الکترونیکی و ارتباطی انجام شده و برای انجام برخی کارها از تردد غیر ضروری (بخصوص با اتومبیل شخصی) خوداری شود. این اقدام تا حد زیادی به کاهش تولید کربن و گازهای گلخانه ای و کاهش آلودگی هوا و در برخی جاها (مانند ایران)به سهولت ترافیک (مخصوصا ترافیک درون شهری)کمک می کند.
۷. برای مصرف آب به جای بطری های یک بار مصرف پلاستیکی از قمقمه و بطری های دائمی استفاده شود. با این اقدام، از هدر رفت آب جلوگیری شده و زباله پلاستیکی کمتری نیز به طبیعت وارد خواهد شد.
۸. شیشه و آلومینیم ازسایر زباله ها جدا گشته و به مراکز بازیافت تحویل داده شوند. با رعایت این توصیه توسط شهروندان ،پس از حدود شش هفته امکان بازیافت و بازگشت مجدد شیشه یا آلومینیم جدا شده به چرخه تولید وجود داشته و بنابراین می توان از آنها بارها استفاده کرد.
۹. هر شهروندی در صورت امکان و زمینه مناسب با استفاده از دوچرخه به محل کار خود برود. اگر کسی با دوچرخه به محل کار خود برود، در ازای هر کیلومتر مسافت ، زمین را از شر ۲۵۰ گرم کربن خلاص می کند.
۱۰. هر کسی تلاش کند تا غذا را در خانه بخورد و از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی استفاده نکند. با رعایت این توصیه، علاوه بر کاهش تولید زباله‌های پلاستیکی، ۲۶۰ گونه جانوری نیز از خطر مرگ ناشی از خوردن زباله‌های پلاستیکی و گیر افتادن در آنها نجات پیدا می کنند.
