هشدار یک اقلیم‌شناس: سیل آذربایجان عادی نبود
رئیس جمهوری با تأکید بر بسیج همه امکانات برای امدادرسانی به سیل زدگان و رسیدگی فوری به وضع آسیب دیدگان و مصدومان شمال غرب کشور، هیأتی را راهی این استان‌ها کرد.
به گزارش وبلاگ منابع طبیعی سقز به نقل از سلامت نیوز، روزنامه ایران نوشت: حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی روز شنبه هیأتی را به ریاست حمید چیت چیان وزیر نیرو مأمور کرد که با حضور و سرکشی در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی و همچنین اردبیل، به روند امدادرسانی به سیل زدگان، رسیدگی و اقدامات انجام شده را گزارش دهند. معاونان وزارتخانه‌های کشور، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و جمعیت هلال احمر از اعضای هیأت اعزامی به سرپرستی وزیر نیرو هستند. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری نیز روز گذشته در تماس تلفنی با استانداران مناطق یاد شده، در جریان ابعاد خسارات جانی و مالی ناشی از سیل و همچنین روند اقدامات امدادی و کمک‌رسانی قرار گرفت.
با گذشت کمتر از دو ماه از وقوع سیلاب در جنوب ایران، سیل بار دیگر آمد و این بار بخش‌های وسیعی از شمال غرب ایران را درنوردید. شدت بارندگی در 48 ساعت گذشته در استان‌های آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل و کردستان به حدی بود که در برخی مناطق همچون عجب شیر و آذرشهر حدود 30 درصد بارش سالانه این شهرستان‌ها در کمتر از 24 ساعت بارید و باعث طغیان رودخانه‌ها شده و جان بیش 41 نفر از شهروندان آذری را هم گرفت.باران که باریدن گرفت دو رودخانه «توفارقان چای» و «قوری چای» در آذرشهر و عجب شیر آذربایجان شرقی که از دامنه‌های سهند سرچشمه می‌گیرند چنان پر آب شدند که در مسیر خود هر چه مانع غیر طبیعی و انسان ساخت بود از میان برداشتند و مردم بی‌احتیاطی را که در حال تماشای سیلاب در حاشیه رودخانه بودند به کام مرگ کشاندند. در آذربایجان غربی نیز مسئولان شرکت آب منطقه‌ای از طغیان احتمالی رودخانه نازلوچای خبر داده و اعلام کردند به منظور جلوگیری از تخریب بند انحرافی شهید کشتگر، بخشی از آب این رودخانه به کانال‌های روستاهای مجاور تخلیه می‌شود و از شهروندان خواسته شده از قرار گرفتن در مسیر رودخانه و انهار فرعی خودداری کنند. در کردستان هم بارندگی شدید موجب رانش زمین و مرگ 5 شهروند در سقز و بانه شد.
در همین حال مسئولان محلی شدت بارندگی عجب شیر و آذرشهر را در 40- 50 سال گذشته بی‌سابقه توصیف کرده و سازمان هواشناسی کشور نیز نسبت به تداوم طوفان تندری در شمال، شمال غرب و غرب کشور تا روز یکشنبه و نیز وقوع احتمالی گرد و غبار در خوزستان در نتیجه وزش باد شدید در عراق هشدار داده است.
طوفان تندری چیست؟
بهلول علیجانی، اقلیم شناس و مدرس دانشگاه، در توصیف طوفان تندری می‌گوید: تداوم جریان‌های هوایی گرم و مرطوب می‌تواند باعث بارش‌های رگباری شدید همراه با رعد و برق شود که نشانه آن در آسمان همان ابرهای تیره سیاه رنگ است. او درباره سیل آذربایجان نیز می‌گوید: سیل اخیر آذربایجان به هیچ وجه یک پدیده عادی نبود و با توجه به اینکه در ماه‌های اخیر مرتباً شاهد بارش‌های رگباری شدید و سیلابی در بسیاری از مناطق کشور بودیم می‌توان گفت مهمترین علت این بارش‌ها ناشی از تغییر اقلیم در گستره جهانی است که کشورما را هم تحت تأثیر قرار داده است.
این اقلیم شناس می‌افزاید: یکی از نشانه‌های تغییر اقلیم ایجاد بی‌نظمی در الگوهای آب و هوایی و بارش‌ها است و اینکه بارش‌ها دیگر از یک ریتم و نظم قبلی برخوردار نیستند. از سوی دیگر وقتی در آذربایجان شاهد بارش‌های سیلابی و در خوزستان شاهد افزایش شدید دما تا حد 42 درجه سانتی گراد هستیم یعنی اینکه سیستمی که کشور را تحت تأثیر قرار داده یک سیستم قوی جوی بوده که هم هوای گرم و هم بارش سیلابی به دنبال داشته است و اینها همگی نشانه‌های تغییر اقلیم است.او می‌افزاید: در سال‌های اخیر این بی‌نظمی‌های اقلیمی در کشورما زیاد شده به نحوی که در روز 14 فروردین ماه در کرج شاهد بارش برف سنگین بودیم. این مدرس دانشگاه می‌گوید: هر چند وقوع خشکسالی‌های طولانی و بارش‌های رگباری یکی از ویژگی‌های اقلیمی کشور ما از گذشته تا امروز بوده اما تداوم و تشدید این بی‌نظمی‌ها دیگر طبیعی نیست و بهترین کاری که می‌توان در مواجهه با اثرات تغییر اقلیم در کشور انجام داد مدیریت اصولی و حفاظت از خاک و جنگل‌ها و مراتع است تا جلوی شدت سیلاب گرفته شود. از سوی دیگر مسئولان باید بدانند از این به بعد دیگر با این بی‌نظمی‌ها بیشتر مواجه هستیم و باید بر اساس آن برنامه‌ریزی درست و پیشگیرانه برای کاهش تلفات سیل داشته باشند.
آب شدن برف سهند سیل را تشدید کرد
در همین حال مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها و مراتع نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: کشور ما اکنون در مواجهه جدی با تغییر اقلیم و متأثر از «پدیده‌های حدی» که یکی از نشانه‌های تغییر اقلیم است قرار دارد. در این شرایط عموماً خبری از بارش و دمای نرمال نیست و بارش و دما یا در حداقل است یا در شرایط حداکثری. در سیلاب اخیر نیز نه تنها میزان بارش خیلی زیاد بوده بلکه بارش سنگین باران باعث آب شدن برف رشته کوه‌های سهند و تشدید سیلاب در قوری چای نیز شده است.
محمد علی فتاحی اردکانی می‌گوید: سیل در بسیاری از کشورهای دنیا هم اتفاق می‌افتد اما تفاوت ما با دیگر کشور‌ها این است که آنها 80 درصد اعتبارات بحران‌شان را برای پیشگیری و پیش‌بینی و هشدار سیل می‌گذارند اما در ایران برای پیشگیری کمترین بودجه اختصاص می‌یابد و بیشتر بودجه‌ها صرف بازسازی بعد از وقوع بحران و ویرانی‌ها می‌شود و چون عموماً ما ایرانیان، حافظه تاریخی کوتاه مدتی داریم خیلی زود هم فراموش می‌کنیم که فاجعه می‌تواند بار دیگر تکرار شود. در حالی که آبخوانداری و آبخیزداری می‌تواند بهترین گزینه برای کنترل سیلاب و مواجهه با همین پدیده‌های حداقل- حداکثری اقلیمی باشد اما متأسفانه با اینکه هرساله، سیل در ایران حدود 40 هزار میلیارد تومان خسارت مستقیم به زیرساخت‌های شهری و روستایی وارد می‌کند بودجه بخش آبخیزداری سازمان جنگل‌ها تنها حدود 230 میلیارد تومان است که سال گذشته نیز هیچ تخصیصی در این حوزه نداشتیم و همین اندک بودجه تخصیص یافته هم صرف پرداخت بدهی طرح‌های قبلی شد.
این مقام مسئول افزود: در عجب شیر و آذرشهر تاکنون هیچگونه عملیات آبخیزداری و کنترل سیلابی از سوی سازمان صورت نگرفته و در طرح احیای دریاچه ارومیه پیشنهاد این کار را دادیم که کل حوضه دریاچه را زیر پوشش آبخیزداری ببریم اما فقط با تخصیص بودجه برای بیابان زدایی اطراف دریاچه موافقت شد. فتاحی همچنین افزود: البته آنچه در سیل اخیر آذربایجان خسارت‌ها را تشدید کرد بی‌توجهی به مقوله مدیریت سیلاب شهری و طراحی نادرست اطراف رودخانه‌ها بدون رعایت حریم آنها است و در این رابطه لازم است مسئولان شهری حریم رودخانه‌ها را با توجه به حریم اصلی رودخانه در بازه‌های زمانی 25 تا یکصد سال اخیر تعیین کنند.فتاحی افزود: امروز بسیاری از خسارت‌های ناشی از سیل به دلیل بی‌توجهی ما به حریم رودخانه‌ها است و این در حالی است که در ایران قدیم حتی اسامی که بر روی رودخانه‌ها و دره‌ها و مناطق مختلف ایران گذاشته می‌شد برگرفته از ویژگی‌های جغرافیای طبیعی و زمین شناسی این مناطق بود و بسیار هوشمندانه نسل‌های بعدی را نسبت به بحرانی بودن شرایط این مناطق آگاه می‌کرد اما از دوره صفویه و بعد هم قاجاریه بسیاری از این اسامی تغییر یافت و یا اگر هم نام‌ها تغییر نیافت توجهی به معنای آنها نشد. وقتی ما رودخانه آذرشهر را به دلیل خشک بودنش در بیشتر مواقع سال در چند دهه اخیر، قوری چای یا خشک نامگذاری می‌کنیم یعنی فراموش کرده‌ایم که اینجا 40- 50 سال پیش یکبار طغیان داشته است یا همین روستای سیجان، که سال گذشته سیل آمد و دهها نفر در این روستا کشته شدند، یعنی «30 جان » چون در گذشته یکبار سیل در این منطقه جان 30 نفر را گرفته و ما بی‌توجه به این مسأله آنجا ویلاسازی می‌کنیم و بستر رودخانه را تصرف می‌کنیم. یا رودخانه گلاب دره که قبلاً «خلاب دره» بوده به معنی «رودخانه خل و وحشی» که هر از گاهی دیوانه وار طغیان می‌کند و در زمان ناصر الدین شاه اسمش را تغییر دادند. گلاب دره هم در سال 66 سیل بزرگ تجریش را باعث شد.
این مقام اجرایی در سازمان جنگل‌ها در ادامه افزود: بر اساس آخرین پهنه‌بندی مناطق سیلابی که در سازمان جنگل‌ها انجام شده حدود 450 شهر و 8650 روستا در کشور در معرض سیل قرار دارند که باید برای پیشگیری از سیل در آنها اقدامات اساسی صورت گیرد و انتظار می‌رود دولتمردان و برنامه ریزان به این مسأله توجه بیشتری داشته باشند تا در صورت بروز سیل شاهد کمترین خسارت‌های جانی و مالی باشیم.
