بحران آب با نصیحت حل نمی‌شود
*سعید افشار: بیش از یک‌دهه پیش دانشمندان و همچنین منابع ناسا رسما اعلام کرده بودند، تغییرات آب و هوایی و همچنین خشکسالی دربیشتر مناطق کره‌زمین و به‌خصوص خاورمیانه چهره واقعی خود را نشان خواهد داد که الان دربیشتر مناطق ایران و خاورمیانه شاهد آن هستیم.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، یکی از دلایل عمده این وضعیت، استفاده بیش ازحد از سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای که عامل اصلی گرم‌شدن کره‌زمین بوده و طبق پیش‌بینی دانشمندان تا سال ٢٠٥٠ میلادی دو درجه دیگر گرمتر خواهد شد، بدیهی است پیامد تغییرات آب و هوایی سیاره زمین، خشکسالی‌های طولانی، باران‌های اسیدی و سیل‌های ویرانگر درمناطق مختلف زمین خواهد بود که شرح دلایل آن مبحث دیگری می‌طلبد.
درحال حاضر به دلیل کمبود نزولات آسمانی که ازچند سال شروع شده، منابع آب شیرین به شدت محدود شده است. البته ممکن است برخی تصور کنند چون چهارپنجم کره‌زمین را آب فرا گرفته، پس جای نگرانی نیست. ازجهت اطلاع حدود ٩٧درصد کل آب‌های سیاره ما شور و فقط ٣درصد آن شیرین است که سه‌چهارم آن هم درمناطق دور از دسترس نظیر مناطق قطبی و یخبندان‌ها قرار دارد. امروزه داشتن آب مطمئن به یکی از عوامل تعیین‌کننده بقای ملی تبدیل شده و دور نیست که نفتکش‌ها جای خود را به کشتی‌های آب‌بر دهند و کشورهای نزدیک قطب مانند کانادا و روسیه در آینده آب مورد نیاز کشورهای دیگر را از این طریق تأمین کنند. آب مسأله اصلی و بسیار گران و امنیتی سال‌های پیش‌رو خواهد بود.
درحال حاضر بیش از ٤٠ کشور جهان دچار کمبود جدی آب شیرین و سالم هستند و حتی درمناطقی که آب وجود دارد، مسأله مهم قابل آشامیدن‌بودن یا نبودن آن است. لازم است بدانیم اغلب رودخانه‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها با سموم دفع آفات کشاورزی، فاضلاب صنعتی و مدفوع انسانی آلوده شده‌اند و مصرف آن، بیماری‌های حادی را به دنبال دارد، طبق آمار، روزانه حدود ٣٠هزارنفر درجهان در اثر مصرف آب آلوده می‌میرند.
درکشور خودمان، به جز چند استان شمالی تقریبا تمامی مناطق ایران ازچند سال گذشته گرفتار خشکسالی و در نتیجه کمبود آب هستند. سال گذشته شرکت آب و فاضلاب طی اخطاریه‌هایی به تمامی شهروندان تهرانی اعلام کرده که ٢٠درصد مصرف را کاهش دهند. ازهمین الان می‌توان حدس زد که با موعظه کار به جایی نخواهیم برد و امسال و سال‌های آتی بحران آب ممکن است مسائل حادی را به دنبال آورد.
راهکارهایی که برای حل کوتاه‌مدت و درازمدت به نظر می‌رسد، به صورت پیشنهاد به شرح ذیل مطرح می‌شود:
١- مسأله کمبود آب مسأله جهانی و تا حدودی امنیتی است. حل این مشکل نیاز به تعامل با همه کشورهای جهان و ازطریق سازمان ملل متحد امکان‌پذیر است. حق آب کشورها باید ازطریق همسایه‌های بالادستی تعیین و تحویل شود. درحال حاضر کشور عراق به دلیل بستن سد درترکیه روی رودخانه‌های دجله و فرات دچار مشکل کمبود آب شده یا احداث سد روی سرشاخه‌های هیرمند باعث قطع حق آب ایران در دریاچه هامون شده، طوری که آن دریاچه و استان سیستان‌وبلوچستان دارد تبدیل به بیابان برهوت می‌شود. ضروری است همکاری و همگامی بین‌المللی و منطقه‌ای هرچه سریع‌تر صورت گیرد.
٢- وزارت نیرو در اسرع‌وقت ازطریق شرکت‌های آب‌منطقه‌ای اقدام به تعویض لوله‌های اصلی انتقال آب کرده تا از نشت آب به دلیل پوسیدگی جلوگیری شود، لوله‌کشی اصلی برخی شهرها مانند تهران به پنج‌دهه پیش برمی‌گردد و مقادیر متنابهی آب تصفیه‌شده هدر می‌رود.
٣- شبکه صنعتی جمع‌آوری، انتقال و تصفیه فاضلاب‌های خانگی و غیره تأسیس شده و ضمن بازیافت، بخشی از آن به چرخه مصرف برگردد. درحال حاضر درکشور آلمان حدود ٦٠درصد فاضلاب پس از تصفیه به چرخه مصرف وارد می‌شود.
٤- آب مصرفی در ایران بسیار ارزان است و بنابراین لازم است تعدیل جدی درقیمت آن انجام شود و قیمت تمام‌شده آب تصفیه‌شده ازمردم گرفته شود تا مدیریت مصرف را خود مردم انجام دهند.
٥- تغییر روش کشت و نوع آبیاری کشاورزی از روش غرقابی به روش قطره‌ای یا موضعی یکی دیگر از راه‌های مقابله با بحران کم‌آبی است، حتی می‌توان برخی کشت‌ها را که نیاز به آب زیاد دارند، از رده خارج کرد.
٦- تعطیلی برخی صنایع آب‌بر: صنایع فولاد یکی از آب‌برترین صنایع است، الان میزان زیادی از آب سرچشمه‌های زاینده‌رود و منابع آب زیرزمینی را برای مجتمع‌های فولاد و آهن مناطق مرکزی کویری کشور استفاده می‌کنند، دقیقا به همین دلیل است که صنایع فولاد درکشورهای مختلف درکنار دریا تأسیس می‌شوند.
٧- توسعه منطقی شهرها: با توجه به تغییر بافت جمعیتی از روستایی به شهرنشینی جمعیت شهرها به شدت افزایش یافته و خدمات شهری ازجمله آبرسانی و دفع فاضلاب و خدمات دیگر شهری با مشکلات جدی روبه‌روست. ساخت شهرها درسطح، در آینده مشکل‌ساز خواهد بود و بهتر است فرهنگ ارتفاع‌سازی جا بیفتد تا خدمات شهری بهتر به دست مردم برسد و نیز از تمرکز زیاد درشهرهای خاص مانند تهران و مشهد با افزودن امکانات و تسهیلات رفاهی در سایر شهرها پیشگیری کند.
٨- تغییر نوع فعالیت شهرداری‌ها از چمن‌کاری و گل‌کاری به فعالیت‌های دیگر ازجمله فرهنگ‌سازی.
به مدیریت شهری و شوراهای شهر پیشنهاد می‌شود، برنامه فضای سبزسازی را با توجه به بحران اخیر تغییر دهند و برای رنگ‌دهی مثلا می‌توانند ازچمن مصنوعی استفاده کنند یا ساخت دریاچه‌هایی را که مدتی بعد به محل تجمع پشه‌ها تبدیل می‌شوند را کلا تعطیل کنند.
٩- آموزش از طریق وسایل ارتباط جمعی
مردم باید بدانند که نباید درحیاط منزلشان چمن یا گل‌کاری کنند، مشکل کمبود آب جدی است. ساخت استخر شنا باید مطلقا ممنوع شود و مستلزم هزینه سنگین. چاه‌های موجود درمنازل باید تعطیل شوند. درحال حاضر، عمق منابع آبی ایران دربرخی مناطق به بیش از ٤٠٠متری زیر زمین رسیده و دیگر آب شیرینی بعد از آن وجود نخواهد داشت و چند سال دیگر درصورت ادامه خشکسالی منابع آبی کشور شور خواهد شد. در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی در انگلستان گشت هوایی پلیس، کسانی را که چمن سبز داشتند، جریمه کردند؛ چراکه صرفه‌جویی درمصرف آب وظیفه همگانی است.
١٠- شیوه هدردهی آب ازطریق کولرهای آبی و سیفون‌های دستشویی فاجعه است. حدود ١٢میلیون کولر آبی درکشور وجود دارد، بر فرض اگر هر ١٠ساعت، ٢٤٠ لیتر آب هر کولر آبی مصرف کند، میتوانید تصور کنید که چه حجمی از آب هدر می‌رود یا سیفون‌های دستشویی که روزانه صدها لیتر آب را هدر می‌دهند، درصورتی که می‌توان با ترکیبی از هوایی فشرده و آب یا راه‌های دیگر صرفه‌جویی را به حداکثر رساند.
زمین هشدارهای لازم را داده است. فردا دیر است.
*کارشناس اقتصاد
