ثبت جهانی، برای نجات عرصه‌های طبیعی

اسماعیل کهرم*

مساله این است که اساسا سازمان یونسکو آمده و بساط ثبت جهانی عرصه‌های محیط زیستی را برای جهان سوم به راه انداخته است. جهان اول که جهان اقتصادی بود، جهان دوم شوروی و اقمارش بود و جهان سوم هم کشور‌های در حال توسعه هستند. بنابراین سازمان یونسکو دید که ایران در حال توسعه متوجه اهمیت منابع فرهنگی مثل تخت جمشید یا منابع طبیعی مثل جنگل‌های هیرکانی نیست و پیش خود گفت که چه کار کنیم تا این مواهب حفظ شود. از این رو سیستم ثبت آثار طبیعی یا فرهنگی را به راه انداخت. برای مثال نوروز به عنوان بزرگ‌ترین و کهن ترین میراث ناملموس دنیا ثبت جهانى شد. از سوی دیگر، سیستم ثبت جهانی برای کشورهایی ایجاد شده که حفاظت کردن از منابع طبیعی و فرهنگی را بلد نیستند، یعنی جامعه جهانی باید حفاظت کند تا شاید دیگران هم از خواب غفلت بیدار شوند. بنابراین رویکرد بنده در مورد ثبت جهانی عرصه‌های محیط زیستی کاملا مثبت است. از سوی دیگر، کویر از هر جنگلی قدیمی‌تر است و بیشتر حیات وحش ما در کویر قرار دارد. بنابراین با ثبت جهانی کویر جانوران و گیاهان حفظ می‌شوند، ولی هدف اصلی این است که خودمان بیدار شویم و آن را حفظ کنیم، وگرنه سازمان یونسکو نمی‌تواند کویر لوت و جنگل‌های هیرکانی را برای ما حفظ کند. با وجود این، با ثبت جهانی عرصه‌های محیط زیستی به خودمان هشدار می‌دهیم که بیدار شویم، چون منابع طبیعی بسیار حائز اهمیت هستند و باید حفظشان کنیم. بنابراین ثبت جهانی عرصه‌های محیط‌زیستی بسیار مفید و کارآمد است.

تخریب آثار تاریخی و محیط زیست

در سال‌های گذشته شاهد تخریب آثار باستانی کشور به شکل‌های مختلف بوده‌ایم که این تخریب‌ها که در مورد محیط زیست هم وجود دارد بسیار تکان‌دهنده هستند و نشان می‌دهند در مواردی ما ارزش دارایی‌های خود را ندانسته‌ایم و آن را با دست خود از بین برده‌ایم. برای مثال معبد آناهیتا را کندند و با سنگ‌های آن‌هاون درست کردند! از سوی دیگر، ما آمده ایم و در داخل کشور خودمان پارک ملی خجیر و سرخه حصار درست کرده‌ایم، بعد داخل آنها خانه‌سازی و مجتمع زیتون درست کرده‌ایم. در واقع برای اجرای یک طرح یعنی مسکن مهر عرصه‌های طبیعی را ویران کرده‌ایم که این خسارت زیادی برای ما دارد. ما ظرفیت‌های زیادی داریم، اما بر خلاف تمام معیارهای جهانی برای پارک‌های ملی کشورمان اهمیت قائل هستیم. بنابراین باید یک تلنگر و هشداری باشد که قدر منابع طبیعی را بدانیم. اگر تاکنون قدر پارک‌های ملی ایران را ندانستیم، حداقل از این به بعد با ثبت جهانی سازمان یونسکو قدرشان را بدانیم و این مساله در درازمدت بسیار اثربخش است، چراکه وقتی در ۲۰ سال آینده به کویر مرکزی ثبت شده در سازمان یونسکو نگاه می‌کنیم به این نتیجه می‌رسیم که اگر ثبت نمی‌شد امکان حفظ آن وجود نداشت.

حفظ منابع طبیعی به نفع بشریت است

چند وقت پیش به پاکستان رفته بودم تا در دانشگاه لاهور سخنرانی کنم. دانشگاه لاهور یک دانشگاه انگلیسی است که بیش از ۱۰۰سال قدمت دارد. استادان همکار ما در دانشگاه لاهور به بنده گفتند که ما میزان جنگل‌هایمان در لاهور را از زمانی که حدود ۷۰ سال پیش از هندوستان جدا شدیم دو برابر کرده ایم و اکنون حدود پنج میلیون هکتار شده است و با این اقدام برای شما ایرانی‌ها هم اکسیژن درست کرده ایم. حال سوال ما این است که خودمان برای خودمان چه کاری انجام داده‌ایم؟ می‌خواهم بگویم که اکنون جهان این‌طور نگاه کرده و این‌طور فکر می‌کند. به عبارت دیگر پاکستانی‌ها جنگل‌های خود را حفظ کرده و برای ایرانی‌ها اکسیژن درست کرده اند، در حالی که ما درست برعکس عمل کرده ایم و میزان جنگل‌ها را از حدود ۱۵ میلیون هکتار به حدود ۱۲ میلیون هکتار رسانده ایم، یعنی فقط دو سوم جنگل‌ها حفظ شده اند. اکنون جهان به سمت حفظ محیط زیست پیش می‌رود، تا جایی که دیگر در مساله محیط زیست چهار دیواری اختیاری نیست، یعنی اگر کره زمین را مثل قایق در نظر بگیریم و فردی از یک سوی دنیا میخ به قایق بزند همه افرادی که آن سوی دنیا قرار دارند، غرق می‌شوند. بنابراین اگر منابع طبیعی از جمله جنگل‌ها، دریاها، رودخانه‌ها و... را در تمام دنیا حفظ کنیم به نفع بشریت است. البته در درجه اول نفع آن به خودمان برمی‌گردد، اما در نهایت کل بشریت از عرصه‌های محیط زیستی سود می‌برند، کما اینکه سازمان ملل کمک می‌کند که ما تالاب‌هایمان را حفظ کنیم، حتی پول و کارشناس هم در اختیارمان گذاشته که اگر تالاب‌ها به مشکل خوردند آن را برطرف کنیم، چون نه تنها کشورهای اطراف، بلکه کل جهان هم از یک محیط زیست کامل و سالم لذت برده و رشد می‌کنند. از سوی دیگر، گفته می‌شود باید جهانی فکر کنیم و منطقه ای عمل کنیم، ولی ما نمی‌توانیم جهانی فکر کنیم و منطقه خود را حفظ کنیم، در حالی که باید کاری کنیم که کل بشریت بهره ببرند.

جنگل‌های شمال در معرض نابودی

با کمال تاسف باید گفت که جنگل‌های شمال در حال نابودی هستند و طی سال‌های گذشته جنگل‌های هیرکانی نصف شده اند و ناسا، سازمان ملی هوانوردی و فضایی به ما اعلام کرده که اگر سالی یک تا ۵/۱ درصد از جنگل‌های هیرکانی را از دست بدهیم، وضعیت اسفناک می‌شود، یعنی اگر یک درصد از این جنگل‌ها را از دست بدهیم صد سال دیگر جنگل نخواهیم داشت و اگر ۵/۱ درصد از آنها را از دست بدهیم، یعنی ۷۵ سال دیگر جنگل نخواهیم داشت. به عبارت دیگر نوادگان نسل جوان جنگل‌های شمال را نخواهند دید و ثبت جهانی در واقع آخرین شانس جنگل هیرکانی است. همان‌طور که باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در نخستین جلسه کنفرانس آب و هوا در پاریس اعلام کرد که به گفته یکی از فرمانداران آمریکا «ما نخستین نسلی هستیم که اثرات تغییرات آب و هوا را احساس می‌کنیم و آخرین نسلی هستیم که می‌توانیم چاره ای برای آن بیابیم»، باید به این نکته توجه کنیم که اگر نتوانیم از آخرین شانس خود استفاده و منابع طبیعی را حفظ کنیم در واقع بازنده‌ایم و نمی‌توانیم این امانت را به آیندگان بسپاریم. بنابراین ضروری است که هر چه زودتر در مسیر حفاظت از منابع طبیعی گام برداریم و این مساله یک تصمیم جهانی است و همه کشور‌ها و دولت‌ها وظایفی در قبال آن دارند که عمل نکردن به این وظایف خسارات جبران ناپذیری به بار می‌آورد.

* کارشناس محیط زیست

منبع:روزنامه آرمان