شعار حمایت از طرح تنفس جنگل، به عمل تبدیل نشد

کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی در جریان اصلاح ماده ۴۸ قانون برنامه ششم، تغییرات وسیعی در مفاد بند یک آن ایجاد کرد. این تغییرات رسما طرح توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال موسوم به طرح تنفس را به بایگانی منتقل کرده‌است.

لیلا مرگن

کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی در جریان اصلاح ماده ۴۸ قانون برنامه ششم، تغییرات وسیعی در مفاد بند یک آن ایجاد کرد. این تغییرات رسما طرح توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال موسوم به طرح تنفس را به بایگانی منتقل کرده‌است.

طرح تنفس طرحی است که گروهی از کارشناسان و صاحبنظران بخش جنگل آن را پیشنهاد و تا مرحله تصویب مواد قانونی لازم در مجلس، پیش بردند. تلاش این گروه منجر به صدور بخشنامه‌ای در آبان ماه سال جاری از سوی وزیر جهاد کشاورزی شد. در بخشنامه محمود حجتی دستور توقف تمدید طرح‌های جنگلداری با شیوه‌های گذشته صادر شده بود. طراحان ایده تنفس تلاش می‌کردند تا اصلاحات اساسی در اجرای طرح‌های جنگلداری ایجاد کنند و در این راه، رییس مجلس شورای اسلامی نیز با این طرح همراه شده بود. حتی رییس کمیسیون کشاورزی خانه ملت بارها در حمایت از طرح تنفس با مطبوعات مصاحبه کرده بود. به همین دلیل در بند الف ماده ۴۸ قانون برنامه ششم، بندی گنجانده شده بود که بر توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال دلالت داشت. در نخستین دور بررسی قانون برنامه ششم در صحن علنی مجلس، این بند با رای مثبت نمایندگان مواجه شد اما از آنجا که کلیات ماده ۴۸ در صحن علنی مجلس رای نیاورد، تمام بندهای این ماده به کمیسیون تلفیق بازگردانده شد تا اصلاحاتی در آن اعمال شود. در نهایت شگفتی بند الف ماده ۴۸ مکرر اگرچه به ظاهر بر توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال تاکید دارد اما دارای تبصره‌هایی است که نشانی از تلاش برای توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال در آن به چشم نمی‌خورد.

بیش از پنج دهه است که جنگل بر اساس طرح‌های مدیریتی به نام "طرح جنگلداری" مدیریت می‌شود. طرح‌های جنگلداری جداول متعددی دارند که در آنها میزان رویش در جنگل محاسبه شده و بر اساس میزان رویش، با توجه به اهداف تعیین شده، حجم برداشت محاسبه می‎‌شود. برای اینکه اصل تولید پایدار و مستمر در جنگل رعایت شود، مجاز نیستیم بیش از توان رویشی جنگل از آن محصول (درخت) خارج کنیم. ضمن آنکه برداشت از درختان باید تابع قوانین خاصی باشد که کارشناسان در جریان جنگل گردشی و در نظر گرفتن این ضوابط، درختان مناسب برای قطع را انتخاب می‌کنند. بر اساس ضوابط علم مدیریت جنگل عموما در جریان جنگل‌ گردشتی، درختان مسن یا به سن دیرزیستی رسیده، شکسته، بادافتاده و یا آفت زده در قالب برش‌هایی با نام‌های مختلف برای خروج از جنگل انتخاب می‌شوند.

اگرچه به ظاهر در طرح‌های جنگلداری محاسبات دقیقی برای تعیین میزان مجاز برداشت درختان، انجام می‎شود اما ضعف نظارت در اجرای برنامه‌ها، سبب شده برخی مجریان طرح‌های جنگلداری بیش از توان این اکوسیستم طبیعی از آن چوب خارج کنند تا سود بیشتری از فروش این محصول عایدشان شود. این رویه جنگل‌های شمال را ضعیف کرده و متخصصان را وا داشت تا به اصلاح اساسی طرح‌های جنگلداری فکر کنند. اما طبیعی است که نوشتن طرح‌های جدید، کار ساده‌ای نیست و نیاز به اعتبار و صرف زمان برای جمع‌آوری داده‌ها و آمارهایی دارد که بتوان با استفاده از این اطلاعات، در طول اجرای طرح‌های جدید جنگلداری، پایداری اکوسیستم را هم رصد کرد.

مبدعان طرح تنفس بر این باور بودند که باید با ایجاد یک دوره استراحت ۱۰ ساله و توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل، توان کارشناسی معطوف به ساماندهی آمار و اطلاعات شود تا پس از ۱۰ سال، بار دیگر اجرای طرح‌های نوین که به تمام پتانسیل‌های جنگل –و نه فقط تولید چوب-توجه داشته، در جنگل‌های شمال ایران پیگیری شود. بر اساس نظر مبدعان این ایده، باید دولت در این دوره ۱۰ ساله با تزریق اعتبار مناسب، زمینه ادامه فعالیت‌های حفاظتی و جنگل‌کاری در جنگل‌های شمال را با کمک مجریان قبلی فراهم کند تا پس از تدوین طرح‌های جدید، بر اساس پتانسیل‌های جنگل، نقشه بهره‌برداری از آن ترسیم شود. البته با طرح‌های جدید، دیگر تمرکز و تاکید بر برداشت چوب نیست بلکه طرح‌های گردشگری، محصولات فرعی و سایر موارد نیز در طرح‌های مدیریتی جنگل گنجانده خواهد شد. اما در کمال تعجب آنچه در ماده ۴۸ مکرر به تصویب رسید، به جز پوسته‌ای که در آن به توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل اشاره دارد، هیچ اثر ملموسی در حمایت از طرح تنفس به چشم نمی‌خورد. در این ماده فقط  تاکید شده که قرارداد مجریان طرح‌های جنگلداری پس از اتمام نباید تمدید شود!

در تبصره یک ماده ۴۸ مکرر، جمع‌آوری و بهره‌برداری از جنگل با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر، خشک سرپا، افتاده، لاپی، آفت‌زده غیرقابل احیاء صرفاً با مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز شده‌است. تا کنون نیز اجرای طرح‌های جنگلداری و کسب مجوز برای برداشت درختانی با همین مشخصات، صرفا با مجوز کارشناسان و نشانه‌گذاران سازمان جنگل‌ها انجام می‌شد و متاسفانه عدم رعایت نکات فنی، جنگل‌های شمال کشور را به مرز بحران رسانده است. حال پرسش اینجاست که با این تبصره، چه اتفاق جدیدی در وضعیت مدیریت جنگل‌های کشور رخ داده‌است؟

در تبصره دو ماده ۴۸ مکرر نیز برداشت درختان برای طرح‌های عمرانی مجاز شده‌است! مجلس در حالی برداشت درخت برای طرح‌های عمرانی را مجاز اعلام کرده که ایده‌پردازان طرح تنفس معتقدند باید با توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال، اجرای هرگونه پروژه عمرانی در این اکوسیستم‌ها محدود شود زیرا دیگر این جنگل‌ها تاب و تحمل تغییر کاربری بر اثر اجرای پروژه‌های عمرانی را ندارند.

در بخش دیگری از تبصره دو ماده ۴۸ نیز بهره‌برداری از درختکاری و جنگل‌کاری‌های دست‌کاشت به‌منظور زراعت چوب با تشخیص و مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز است. به این ترتیب رسما قانونگذاران به مجریان طرح‌هایی که به دلیل بهره‌برداری غلط از عرصه، طرح‌هایشان غیر اقتصادی شده مسیر کسب درآمد بیشتر را نشان می‌دهد. زیرا بر اساس قوانین و آیین‌نامه‌های داخلی سازمان جنگل‎‌ها، در زمان اجرای طرح‌های جنگلداری اگر بخش‌هایی از جنگل توان تولید چوب نداشته باشد، متولیان این سازمان مجازند زمینه برداشت چوب از سایر بخش‌های جنگل را برای مجریان طرح‌های زیان‌ده فراهم کنند. بنابراین اگر هر یک از مجریان به وظایف خود درست عمل نکرده و میزان تولید جنگل آنها به دلیل این ضعف عملکرد کاهش یابد و با مشکل مالی مواجه شود، به راحتی می‌تواند به سازمان جنگل‌ها فشار وارد کنند که مجوز برداشت درخت از جنگل‌های دست کاشت را برای وی صادر کند. از سوی دیگر صدور مجوز زراعت چوب در جنگل‌های دست کاشت، امکان تغییر کاربری این جنگل‌ها را تشدید می‌کند.

متاسفانه دو تبصره گنجانده شده در ماده ۴۸ رسما تیر خلاصی به طرح تنفس است. طرحی که تلاش می‌کرد علاوه بر تغییر رویکرد مدیریتی جنگل‌های شمال کشور از تولید چوب به کارکردهای اکوسیستمی، برای نیم دیگری از جنگل‌ها که به دلیل نداشتن طرح و اعتبار کافی بدون متولی رها مانده بود و به شدت در معرض تخریب و قاچاق قرار داشت، برنامه مدیریتی تهیه کند، روز پنجشنبه با تصویب برنامه ششم توسعه توسط مجلس دهم، قبل از اجرا به بایگانی ارسال شد.

نمایندگان خانه ملت این بار نیز با شعار حمایت از مردم، قانونی را تصویب کردند که تنها سد طبیعی شمال کشور را در وضعیت شکننده‌ای قرار می‌دهد. جنگل‌های شمال که علاوه بر تولید اکسیژن با جذب آب باران، مانع بروز سیلاب‌های مهیب در شمال کشور می‌شوند در حال بیابانی شدن هستند زیرا بهره‌برداری بی‌رویه و غیر اصولی در این جنگل‌ها سبب شده وضعیت جنگل از نظر کمی و کیفی افت کرده و یک گام به بیابانی شدن نزدیک شود.

منبع:ایانا