امنیت غذایی خودکفایی و مدیریت آب مجازی

اعظم عربی. پژوهشگر مطالعات آب مجازی و امنیت غذایی

شرق :بخش هفتم و هشتم لایحه برنامه ششم توسعه به موضوعات کشاورزی و آب پرداخته که شامل هفت ماده (مواد ٤١ تا ٤٧) است. با بررسی کلی مواد و بندهای مذکور در این لایحه می‌توان دریافت که اهداف و الگوهای مختلفی از منظر امنیت غذایی، خودکفایی، صادرات محصولات کشاورزی، تأمین و عرضه منابع آبی جدید در کنار مسئله حفظ منابع آبی داخلی و مقابله با «بحران کم‌آبی» مطرح شده است که نشان می‌دهد تعامل بخش کشاورزی و صنعت آب نیازمند بازنگری مدیریتی در راستای اهداف فوق هستند.  به‌طورمثال، در بخش هفتم، ماده ٤٥ لایحه برنامه ششم توسعه، دولت مکلف است به‌منظور مقابله با بحران کم‌آبی، میزان ١١ ‌میلیارد مترمکعب آب (حدود ١٠درصد منابع آبی تجدیدشونده کشور) را از طریق اقداماتی نظیر مدیریت آب مجازی تأمین کند. در بند الف این ماده نیز به افزایش تولید محصولات کشاورزی با اولویت مزیت نسبی و ارزش صادراتی بالا پرداخته شده است. در ماده ٤٧، دولت موظف است جهت تأمین امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی و زراعی، دامی و آبزی به میزان ٩٥درصد در پایان برنامه و افزایش تولیدات کشاورزی به‌ویژه محصولات دارای مزیت نسبی صادراتی و توسعه صادرات اقداماتی را انجام دهد. طبق تعریف سازمان ملل در سال ۱۹۸۶، امنیت غذایی، دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم است. طبق این تعریف، موجودبودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا سه عنصر اصلی هستند. خودکفایی نیز به حالتی اشاره دارد که در آن اجبار به هیچ کمک خارجی، حمایت یا تعاملی برای بقا نیاز نباشد. از طرفی آمارها نشان می‌دهد بیشترین واردات سالانه کشور مربوط به محصولات کشاورزی اساسی نظیر دانه گندم سخت، برنج، دانه ذرت، روغن خام، شکر تصفیه‌نشده و گوشت است. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که اگر قرار باشد برای نیل به خودکفایی و تأمین امنیت غذایی در سطح ٩٥ درصد، اکثر محصولات کشاورزی در داخل کشور تولید شوند، آیا شرایط اقلیمی و وضعیت اکولوژیک منابع آب و خاک کشور توان و امکان این افزایش تولید در محصولات مختلف را دارد یا خیر؟ تناقض دیگری که در الزامات و تکالیف دولت در این مواد به چشم می‌خورد این است که افزایش صادرات محصولات کشاورزی که به‌نوعی صادرات آب مجازی را دربر دارد، در کنار تکلیف دولت بر تأمین منابع آبی جدید به میزان ١١‌میلیارد مترمکعب آب برای مقابله با بحران کم‌آبی آمده است. مدیریت آب مجازی ابزاری برای مبادلات محصولات کشاورزی در سطوح بین‌الملل به‌منظور کاهش فشار وارده بر منابع آبی کشورهای خشک و نیمه‌خشک است، به‌گونه‌ای که محصولات پرمصرف آب را به کشور وارد کرده تا بتوان منابع آبی داخلی را ذخیره و حفظ کرد و در بخش‌های دیگر استفاده کرد. این امر با دستیابی به خودکفایی در سطح ٩٥ درصد و صادرات محصولات پرمصرف آب در تناقض است که نیازمند درنظرگرفتن اولویت‌های سیاست‌گذاری اجتماعی- اقتصادی و مزیت‌های اقلیمی کشور در راستای مدیریت کم‌آبی در کشور است.

منبع:ایانا