اگر هامون بمیرد
هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از خزر و ارومیه است که این روزها با سالهای شاداب و پر آبی گذشته اش فاصله زیادی دارد. تالاب هامون که در بند خشکسالی اسیر شده است و قهر طبیعت نفس هایش را به شماره انداخته باید چشم به راه همسایه ای نامهربان باشد که حق آبه اش را تامین کند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ابتکار، افغانستان همسایه نامهربان هامون که درصدی از آن را در خاک خود دارد باید از رودخانه هیرمند حق آبه هامون را تامین کند اما آن را نا دیده می‌گیرد و حتی توافق40 سال پیش خود با ایران را زیر پا می‌گذارد. حالا اما استاندار سیستان و بلوچستان خبر از رایزنی‌ها برای احقاق حق این تالاب می‌دهد و می‌گوید که نمی‌گذارد چراغ تالاب هامون برای همیشه خاموش بماند.
چشمان هامون سیاهی می‌رود، خون دیگر در رگ‌هایش نمی‌دود و مرگ روز به روز بر آن مستولی می‌شود و اگر همین روند ادامه یابد آن زمان است که هامون دیگر خاموش خواهد شد. براساس آمارهایی که در رابطه با این تالاب منتشر می‌شود، هامون حالا یک سوم مساحت خود را از دست داده و نزدیک به 800 روستا در حاشیه آن از سکنه خالی شده‌اند. روستاها زیر ماسه بادی‌های کف این تالاب دفن شده‌اند و تور ماهیگیرانی که سالانه نزدیک به هزار و 200 تن ماهی از هامون سید می کردند مدتهاست که از ماهی خالی مانده‌‌اند و قایق هایشان در ساحل به گل نشسته است. اما چه شد که هامون به کما فرو رفت؟
چه شد که تالاب مرد؟
در سال 1352 مذاکراتی در مورد تعیین سهم ایران از رودخانه هیرمند که حیات هامون به آن وابسته است بین امیرعباس هویدا، نخست وزیر وقت ایران و موسی شفیق، نخست وزیر وقت افغانستان به نتیجه رسید. قراردادی که افغانستان براساس آن متعهد شد در هر ثانیه 22 متر مکعب آب رودخانه هیرمند را به سوی ایران جاری کند. اما این قرارداد با جنگ داخلی افغانستان و انقلاب اسلامی ایران به فراموشی سپرده شد و هامون در همه این سال ها زنده ماند و صبوری کرد اما جریان زندگی در هامون به همین منوال ادامه نداشت. با وجود انعقاد این قرارداد، از سالهای پایانی دهه ۱۳۷۰ و همزمان با کاهش بارش‌ها و خشکسالی، میزان ورودی آب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون مرتباً کاهش یافت. نبود دولتی مقتدر در افغانستان، ساخت سد کجکی بر روی هیرمند، نصب و به کارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند جهت کشاورزی توسط کشاورزان افغان دریاچه هامون را خشکاند و منبع معاش ۴۰۰ هزار سیستانی را قطع، پرندگان بومی سیستان را نابود و گاو سیستانی را منقرض کرد و فقر،نا امنی و مهاجرت گسترده سیستانیان به مناطق شمالی کشور و زوال روزافزون صنایع دستی سیستان را باعث شد.
حالا گرچه طبل رسوایی خشکی هامون همه جا را پر کرده اما دولت کنونی افغانستان نیز تمایلی به اجرای قرارداد حق آبه هامون ندارد و رقابت بر سر منابع آبی در منطقه حیات هامون را به مخاطره انداخته است.
نماینده ارشد سازمان ملل در ایران خشکی تالاب هامون را با مسئله مواد مخدر در یک ترازو قرار داده است و گفته است: مسئله مواد مخدر برای همه اقوام و کشورها یک مسئله امنیتی محسوب می شود اما خشکسالی هامون تهدید بشری بزرگتری است.
گری لوئیس پس از بازدید از منطقه سیستان و دریاچه هامون گفته است که چالشی که ایران از این پس با آن روبرو خواهد بود چالش های محیط زیستی همچون کمبود آب، تخریب اراضی، اقتصاد وابسته به کربن و انرژی های فسیلی است که مهمترین آنها آب خواهد بود. به گفته او کشورافغانستان امروز حق آب بیشتری برداشت می‌کند. به همین دلیل موضوع دریاچه هامون را باید از دولت و مردم افغانستان پیگیری کرد.
به گفته لوئیس اگر برداشت آب از سوی افغانستان به خشکی همیشگی دریاچه هامون منجر شود با بادهای 120 روزه ای که در منطقه وجود دارد، طوفان های گرد و غباری ایجاد می شود که ذرات گرد و غبار را به سوی افغانستان و پاکستان هم بازمی گرداند.
حال و روز هامون اما به گفته احمدعلی کیخا، معاون سازمان حفاظت محیط زیست خوب نیست. او گفته است که وضعیت تالاب های کشور مساعد نیست و در حدود 20 تا 100 درصد از 40 تالاب ایران خشکیده است. اما حالا شاید قرار است خبرهای خوب تری بشنویم. استاندار سیستان و بلوچستان می گوید که به دنبال رایزنی با افغانستان است و نمی گذارد چراغ تالاب خاموش شود.
مذاکره با افغانستان برای نجات هامون
علی اوسطی هاشمی، استاندار سیستان و بلوچستان در گفت و گو با «ابتکار» در رابطه با وضعیت تالاب هامون گفت: اولین کاری که برای احیای این تالاب کرده ایم این بود که نگاه بین المللی را با این تالاب همراه کنیم. او از دریافت شناسنامه جهانی برای این تالاب خبر داد و افزود: در سال جاری این تالاب به عنوان ذخیره گاه زیست کره ای مورد تصویب قرار گرفته است.
او دومین اقدام برای احیای این تالاب را تعاملات بین المللی عنوان کرد و افزود: در تعامل نزدیک با دولت افغانستان هستیم تا به عنوان زینت و دروازه ورود و خروج دو کشور این تالاب را حفظ کنیم. نباید دروازه کشورهایمان حلقها، چشم ها و گوش‌ها را مورد هدف قرار دهد و خاکش به مردمانمان آسیب برساند. هاشمی با اشاره به سفری که به افغاستان دارد، گفت: 24 آبان به افغانستان سفر می‌کنم و علاوه بر موضوع ترانزیت به بحث درباره سرمایه مشترکی به نام تالاب هامون نیز خواهیم پرداخت.
هیچ دولتی مطالعه ای بر روی برنامه نجات هامون نداشت
او با اشاره به اینکه یک سوم دریاچه هامون در جغرافیای افغانستان و دو سوم آن در جغرافیای ایران قرار دارد، گفت: یکی دیگر از اقدامات مثبتی که در زمینه احیای تالاب هامون انجام داده ایم مطالعه بر روی آن است. تا به امروز مطالعه علمی و پژوهشی که نشان دهد ما باید با چه رویکرد و برنامه ای به سوی نجات تالاب برویم وجود نداشته است. این یکی از ضعف‌های تمام دولت ها بوده است که خوشبختانه این کار در دولت یازهم به دانشگاه‌ها سپرده شده و با همکاری محیط زیست دارد مراحل نهایی خود را طی می‌کند.
10 درصد تالاب را احیا کنیم زنده می ماند
استاندار سیستان و بلوچستان نوید داده است که نخواهد گذاشت چراغ این تالاب خاموش شود. او بیان کرد: حداقل با 10 درصد احیای تالاب می توانیم چراغ این تالاب را روشن نگه داریم. سند توسعه آب و مدیریت بر منابع آب را تهیه کرده ایم و برای آن هدف گذاری کرده ایم تا نگذاریم این تالاب به طور کامل خاموش شود.
او درباره موضع افغانستان در رابطه با احیای تالاب گفت: مطمئنا افغانستان نیز به سرمایه هایش می اندیشد ولی واقعیت تلخی وجود دارد و آن هم مشکلاتی است که در پی تغییرات اقلیم در کشورها به وجود آمده است. کشور افغانستان نیز از این مشکلات مستثنا نبوده و همان طور که ما با بحران آب روبه رو هستیم افغانستان نیز مطمئنا با آن روبه رو است. بنابراین حتما دولت افغانستان نیز مقید به محترم شمردن حق آبه تالاب هامون خواهند بود.
او با اشاره به سفر و رایزنی‌هایش با دولت افغان بیان کرد: نتیجه حداقلی سفرها و رایزنی ها این است که باید به نگاه ها و سرمایه‌های مشترک بیاندیشیم تا در سطح های هیات های عالی تربه توافق برسیم.
