ارزش اقتصادی جنگل چیست؟

مریم کاویانی: بسیاری گمان می کنند که تنها عنصر درآمدزای اصلی جنگل که به طور مستقیم وارد بازار می شود و در اقتصاد این محدوده طبیعی نقش ایفا می کند، چوب درختان است اما جنگل ها کارکردهای مختلفی هم از جنبه زیست محیطی و هم از جنبه اقتصادی دارند.

 به طوری که مجموعه ای از گونه ها گیاهی و حیوانی در تعامل و تعادل با یکدیگر می توانند در اقتصاد جنگل (به طور مستقیم و غیرمستقیم) نقش داشته باشند و به افزایش تولیدات غیرچوبی کمک کنند. هرچند این مجموعه به صورت معمول در ارزشگذاری های اقتصادی جنگل نادیده گرفته می شوند.

بسیاری از فعالان محیط زیست و منابع طبیعی بر این باور هستند که مدیریت صحیح و بهره- برداری اصولی از جنگلها رشد و توسعه اقتصادی را به همراه خواهد داشت.

این در حالی است گردشگرانی که بی‌محابا زباله‌های خود را در  جنگل می‌ریزند، تبرها و اره برقی‌هایی که شبانه و دور از چشم مسئولان به قلع و قمع درختان می‌پردازند و صدای اره‌شان به گوش هیچ کس نمی‌رسد، چراهای بی‌رویه دام‌ها در مراتع، ساخت و سازهای غیرقانونی و سربر آوردن ویلاها از لابه‌لای درختان جنگلی که سالی دو یا سه بار درب آنها باز و تارعنکبوت‌ها در گوشه و کنار آنها تنیده می‌شود، قاچاق چوب  تهدیدهای جدی جنگل‌های کشور به حساب می آیند.

به عنوان مثال رشد نامعقول یک یا چند عنصر مثل دامداری، برداشت چوب سوخت و... وضعیت کنونی را به شکل تهدیدی جلوه‌گر ساخته است. از میان استفاده‌های مختلف منتسب به چنین کارکردی از جنگل، دامداری به مرور زمان از حالت یک برداشت سنتی صرف از منابع جنگلی فراتر رفته و به دلیل افزایش بی‌رویهء شمار دام در گوشه‌گوشهء توده‌های جنگلی به تهدیدی جدی مبدل شده است.  

چه عناصری ارزش اقتصادی دارند؟

زیست‌بوم‌های طبیعی مانند جنگل‌ها منبع ارائه طیف وسیعی از خدمات هستند که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به رفاه انسان‌ها کمک می‌کنند.

این خدمات شامل خدمات تولیدی (مانند غذا، سوخت، گیاهان دارویی وصنعتی، چوب و الوار)، خدمات تنظیمی (نظیر تولید مواد خام، فتوسنتز و پالایش هوا، کنترل سیلاب، پالایش پسماند و گرده افشانی) و خدمات فرهنگی (مانند تفرج و طبیعت‌گردی، آموزش و تحقیقات و تولید فیلم و آثار هنری) و خدمات پشتیبانی حیات (چون تولید اولیه منابع حیاتی، چرخه آب و مواد مغذی) هستند و همه اینها علاوه بر ارزش ذاتی و تاریخی، ارزش اقتصادی نیز دارند. به همین دلیل ضرورت دارد از نظر اقتصادی و خدمات زیست بومی، انواع اکوسیستم‌های طبیعی ارزش‌گذاری شوند.

از طرفی اهمیت جنگلها به‌خاطر حفاظت آب و خاک است و بیشتر ارزش اکولوژیکی و حفظ صنعت سرزمین را دارد چون اگر منابع پایه شامل آب، خاک و پوشش گیاهی باشد، این پوشش گیاهی باعث حفظ آب و خاک می‌شود و لذا باید جنگل‌ها را حفظ کرد.

بر این اساس تولیدات غیرچوبی جنگل‌های شمال ایران، قابلیت خوبی از نظر افزایش درآمدهای اقتصادی و بهبود معیشت خانواده‌های فقیر جنگل‌نشین در اختیار می‌گذارد و در صورت رعایت جنبه‌های پایداری و اعمال مدیریت بر آن‌ها از جهات مختلف می‌تواند به عنوان یک فرصت تلقی شود.

واقعیت آن اسـت کـه ارزش خـدمات ناپیـدای موجـود در قلمـرو عرصه های طبیعی، تاکنون کمتر مورد توجه بوده و همین موضـوع، باعث دست کم گرفته شدن ارزش اقتصادی واقعی چنین عرصه هایی شده و تخریب و نابودی مواهب طبیعی را به ظاهر ازنظـر اقتـصادی توجیه پذیر ساخته است. به همین دلیل، ارزشگذاری کالاها و خدمات ناملموس حاصل از جنگلها، امروزه از اهمیت بسیاری برخوردار شده و ابعـاد محلـی، ملـی و بـین المللی آن در مباحثات مربوط به تخریب منابع طبیعی و جنگلزدایی جایگاه ویژهای یافته است.

با این توصیف در دنیای امروزی محصولات جنگلی بسیار مورد نیاز است اما برداشت بی رویه از جنگلها تخریب آنها را در پی خواهد داشت. به همین دلیل دولت ها به ویژه دولت های اروپایی به بحث «توسعه پایدار» برای حفظ همه منابع طبیعی و نه تنها جنگل تاکید می کنند. منظور از توسعه پایدار تنها حفاظت محیط زیست نیست، بلکه مفهوم جدیدی از رشد اقتصادی است. 

رشدی که عدالت و امکانات زندگی را برای تمام مردم جهان و نه تعداد اندکی افراد برگزیده است. بر این اساس گفته می شود که "توسعه پایدار دستیابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی در مسیری است که منابع طبیعی یک کشور را تهی نکند."

منبع: زیست بوم