چالش حکمرانی بر سر آب

لایحه واگذاری مدیریت توزیع آب از شرکت آب و فاضلاب به شهرداری‌ها در حالی در سطح دولت پیگیری می‌شود که انتقادات و اما و اگرهای بسیاری بر سر این طرح وجود دارد. کارشناسان معتقدند که مدیریت توزیع آب تخصصی است و شهرداری‌ها با مسئولیت‌های متعدد از عهده این کار بر نمی‌آیند.

صمت می نویسد : یکی از راهکارهایی که برای حل مشکلات مهم و راهبردی در کشور ما از سوی مسئولان مطرح می‌شود تغییرات سازمانی است. به این معنی که اگر مشکلات محیط‌زیستی زیاد باشد به طور قطع پیشنهاد می‌شود که یا وظایف آن به سازمان دیگری محول یا سازمان جدیدتری ایجاد شود. در زمینه مدیریت توزیع آب نیز مدتی است زمزمه‌های تغییرات و جابه‌جایی سازمانی شنیده می‌شود. درحال‌حاضر مسئولیت توزیع آب در سطح کشور برعهده شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور است که در دو بخش آب و فاضلاب روستایی و شهری به ارائه خدمات تصفیه و توزیع آب مشغول است؛ به تازگی و پس از سال‌ها گمانه‌زنی درباره احتمال واگذاری مسئولیت شرکت‌های آب و فاضلاب شهری به شهرداری‌ها که واکنش‌های متفاوتی را در میان مدیران و کارشناسان بخش آب به همراه داشت اکنون لایحه واگذاری توزیع آب شهری به شهرداری‌ها در دولت در دست بررسی قرار دارد.

شرکت‌های آب و فاضلاب شهری کشور، غیردولتی هستند که بخشی از سهام آنها در بازه ۳۰ تا ۵۰ درصد متعلق به شهرداری‌هاست. وزارت کشور لایحه‌ای را تدوین کرده که براساس آن وظایف مدیریت یکپارچه شهری بر عهده شهرداری‌ها خواهد بود. در آنجا پیشنهاد شده که مدیریت شرکت‌های آب و فاضلاب شهری از وزارت نیرو منفک و به شهرداری‌ها واگذار شود. با این حال مشخص نیست که با وجود بررسی این طرح در دولت کدام راهکار می‌تواند مشکلات توزیع آب را کمتر کند؛ ادغام سازمانی و ایجاد وزارتخانه جدید یا محول کردن مدیریت توزیع آب به سازمان دیگر؛ هنوز اما و اگرهای بسیاری بر سر این موضوع وجود دارد که آیا محول کردن مدیریت توزیع آب به شهرداری‌ها می‌تواند پاسخگوی نیازهای این بخش حیاتی باشد یا خیر؟ آیا تنها راهکار پیشگیری از سوءمدیریت توزیع آب، مدیریت یکپارچه زیرنظر شهرداری‌هاست یا اینکه عواقب ناگوار این سوءمدیریت را راه‌حل‌های دیگر نیز می‌توانند پوشش دهند؟ اینها سوالاتی است که به درستی برای آن پاسخی گفته نمی‌شود.

چرا شهرداری نمی‌تواند؟

نخستین فرضیه در واگذاری مدیریت توزیع آب از شرکت آب و فاضلاب به شهرداری‌ها پیرامون این موضوع است که اگر توزیع آب مانند سایر نقاط جهان به شهرداری‌ها که از امکانات زیادی هم برخوردارند واگذار شود آنها با مدیریت درست می‌توانند بحران آب را مهار کنند. دلیل قانع‌کننده این فرضیه نیز آن است که باید برای خروج از بحران آب به دنبال راهکار جدی بود و در غیر این صورت باید منتظر عواقب جبران‌ناپذیری باشیم. البته لازمه مدیریت توزیع آب یا هر فعالیت محول بر شهرداری، تحقق طرح مدیریت یکپارچه شهری است که سال‌هاست مطرح شده است. با لایحه ارائه‌شده از سوی وزارت کشور مبنی بر مدیریت یکپارچه شهری و پیشنهاد انتقال مدیریت توزیع آب از شرکت آب و فاضلاب کشور به شهرداری‌ها، پای این سازمان خودگردان به ماجرای مدیریت آب در کشور باز شده و این در حالی است که وزارت نیرو از مخالفان جدی این طرح است. رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو در امور آب درباره احتمال انتقال مسئولیت توزیع آب شهری به شهرداری‌ها به ایسنا گفته است: با توجه به به‌هم‌پیوستگی دو مقوله توزیع و تامین آب، وزارت نیرو معتقد نیست که توزیع آب به خارج از وزارت نیرو منتقل شود؛ چراکه مدیریت آب باید به صورت به‌هم‌پیوسته انجام شود. نکته بعد وضعیت توزیع شبکه‌های آب شهری است که اکنون شرایط مناسبی ندارند و برخی از آنها عمر بالای ۵۰ سال دارند.

اگر روزی قرار باشد که دستگاه متولی آبرسانی شهری تغییر کند باید در شرایط پایدار این اتفاق بیفتد تا شوکی به مردم وارد نشود و تامین آب نیز مخاطره‌ای نداشته باشد. معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با اشاره به اهمیت حفظ تامین امنیت آب تصریح کرده است: در شرایط فعلی به نفع کشور نیست که شهرداری متولی توزیع آب شود؛ چراکه باید هدف اول و آخر ارائه بهترین خدمات به مردم باشد و در شرایط فعلی نمی‌توان با اجرای این طرح به این هدف رسید. به گفته وی، وزارت نیرو معتقد است باید این کار به وسیله یک دستگاه حرفه‌ای انجام شود و شهرداری نمی‌تواند از عهده آن برآید. علیرضا دائمی، معاون وزیر نیرو نیز گفته است: از تامین و تصفیه آب گرفته تا توزیع آن نیازمند رعایت نکات فنی، بهداشتی و محیط‌زیستی هستیم. اگر شهرداری بتواند این مسائل حرفه‌ای را مدیریت کند، مشکلی نیست اما شهرداری‌ها که ده‌ها مسئولیت دارند، نمی‌توانند عهده‌دار چنین کار سنگینی باشند. ممکن است دو ساعت تصفیه‌خانه از مدار خارج شود یا خط لوله‌ای درست کنترل نشود که همین امر آلودگی در آب ایجاد و برخی مناطق شهری را با مشکل مواجه می‌کند. معاون برنامه‌ریزی وزارت نیرو معتقد است نمی‌توانیم مدیریت یکپارچه‌ای را که بین تامین، تصفیه و توزیع آب وجود دارد از دست بدهیم. اگر قصد انجام چنین کاری را داریم باید بررسی بیشتری کرده و تعهدات لازم از شهرداری‌ها گرفته شود.

نبود زیرساخت‌های لازم 

علی سیدزاده، مدیر دفتر مدیریت مصرف و نظارت بر کاهش هدررفت آب شرکت آب و فاضلاب کشور در گفت‌وگو با صمت ضمن تشریح ابعاد لایحه مطرح شده گفت: این طرح چند سالی است که پیشنهاد شده و هم‌اکنون نیز در دفتر آموزش شرکت آب و فاضلاب در دست بررسی است. هرچند وزارت نیرو مخالف جدی این طرح است چراکه امور آب و فاضلاب تجربه و تخصص می‌خواهد و مدیریت شهرداری‌ها بر این بخش مشکلات بسیاری را در پی خواهد داشت. سیدزاده با اشاره به نظریه مدیریت یکپارچه خدمات شهری که در کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته رواج دارد افزود: اجرای این طرح در کشور ما و در شرایط نبود ساختارهای پیش‌نیاز و ارگان‌های زیرساختی تخصصی امکان‌پذیر نیست و بعید است که این لایحه تصویب شود.

وزارت نیرو زیر ذره‌بین

شمس‌الله شریعت‌نژاد، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی نیز به صمت گفت: پیشینه پیشنهاد طرح واگذاری مدیریت توزیع آب به شهرداری‌ها به عملکرد وزارت نیرو برمی‌گردد. زمانی که این وزارتخانه شفاف عمل نمی‌کند و به درستی پاسخگو نیست، معلوم است که سازمان دیگری برای مسئولیت توزیع آب پیشنهاد می‌شود. شهرداری نیز در چارچوب طرح تجمیع خدمات شهری وارد این بحث شده است. البته در نگاه کلی مسئولیت شهرداری بر این بخش منطقی و معقول نیست؛ چراکه سازمانی که مسئولیت‌های متفاوت دارد نمی‌تواند متولی مدیریت توزیع آب نیز باشد. 

شریعت‌نژاد با اشاره به اقدامات وزارت نیرو در امور توزیع آب گفت: شفاف عمل نکردن وزارت نیرو در زمینه اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام، بالا بردن تعرفه آب، مصارف بالا و اعلام مکرر تامین مالی نشدن از جانب این وزارتخانه موجب پیشنهاد گزینه دیگری برای پذیرش بخش توزیع آب شده است. به علاوه اینکه چینش قیمت و تعرفه آب در مناطق مختلف کشور یکسان است در حالی که در برخی مناطق امکان تامین آب راحت‌تر و در برخی مناطق سخت‌تر است و وزارت نیرو تفاوت تعرفه‌ای بین این مناطق قائل نمی‌شود. تمام این موارد موجب می‌شود که شهرداری‌ها برای پذیرش این بخش وسوسه شوند؛ چراکه راحت‌تر می‌توانند به تامین آب بپردازند. به علاوه اینکه خواهند توانست توزیع آب عادلانه را برای مردم و با تعرفه‌های مناسب لحاظ کنند. نماینده تنکابن و رامسر در مجلس شورای اسلامی معتقد است: با وجود اما و اگرهای بسیار بر سر توزیع آب و مدیریت وزارت نیرو بر آن باز هم این بخش تخصصی است و نمی‌توان با قطعیت گفت که شهرداری‌ها می‌توانند از عهده آن برآیند بلکه بهترین راهکار این است که وزارت نیرو خود را توانمند کند. همچنین در صورت تصویب این طرح نمی‌توان آن را برای کلانشهرهایی همچون تهران اجرا کرد و تنها در شهرهای کوچک قابل انجام است.

واگذاری با چه هدفی؟

در بررسی طرح واگذاری امور توزیع آب به شهرداری‌ها این نکته نیز به ذهن می‌رسد که اگر این طرح به درستی اجرا نشود به طور قطع تبعات سیاسی و اجتماعی به همراه خواهد داشت. نکته دیگر اینکه وزارت نیرو یک وزارتخانه تخصصی است که تجربه توزیع آب را دارد. باید توجه داشت که ناپایداری در توزیع آب در کشور مشکل ایجاد می‌کند و مانند این ناپایداری در منفک‌کردن مدیریت آب و فاضلاب روستایی از وزارت نیرو دیده شده است؛ جدایی که آسیب جدی به وزارت نیرو وارد کرد و زمان زیادی برد تا شبکه توزیع آب بازسازی شود اما هنوز آثار آن در برخی روستاها باقی است و با وجودی‌که در ۳ سال اخیر تلاش زیادی در این‌باره شده هنوز برخی مناطق به آب دسترسی ندارند. نکته دیگر اینکه دولت موظف است مابه‌تفاوت قیمت تمام‌شده و تعرفه‌های پرداختی از مردم را به شرکت‌های آب و فاضلاب بپردازد. جدایی بخش توزیع آب از وزارت نیرو از این بعد برای وزارت نیرو مناسب است اما باید توجه کرد که اگر شهرداری به این مسائل ورود کند به سبب اینکه نهادی خودگردان است به طور قطع این ارقام تغییر خواهد کرد. با اینکه تاثیر این جدایی روی قیمت‌ها از سوی شهرداری پیش‌بینی‌پذیر نیست اما روشن است که همواره شهرداری راحت‌تر بهای خدمات خود را از مردم می‌گیرد.

منبع:ایانا