می نویسیم D19، می خوانیم تیر خلاص!

نوید قلی خانی*: سعی می کنیم در این مطلب از کلمه "یوزپلنگ" زیاد استفاده نکنیم چون همگی خسته شده ایم از بس گفتیم چیزی تا انقراض نمانده است.

پناهگاه حیات وحش دره انجیر در استان یزد قرار گرفته است. یکی از مناطق تحت حفاظت محیط زیست که در حال حاضر با توجه به اطلاعات به دست آمده از دوربین های تله ای می دانیم حد اقل نیمی از مجموع یوزپلنگ های شناسایی شده در استان های یزد و خراسان جنوبی، از این منطقه عبور کرده اند.

هم اکنون که شما در حال خواندن این مطلب هستید، حداقل چهار یوزپلنگ در این منطقه حضور دارند که به تازگی نیز تصویربرداری شده اند. همچنین با توجه به دیگر عناصر تنوع زیستی از پستانداران و پرندگان تا خزندگان و گیاهان، اینجا منطقه ای ویژه محسوب می شود. پس در با ارزش و استراتژیک بودن آن شکی نیست.

حال مسئله این است که یک محدوده حدوداً 180 هزار هکتاری مگر چقدر کشش دارد؟ جاده یزد‌‌-‌طبس از قلب منطقه رد شده است که سال های نه چندان دور جان یک یوزپلنگ در این جاده گرفته شده و هفته ای نیست که محیط بانان، با جسد یک حیوان (که بر اثر تصادف کشته شده) روبرو نشوند.

خلاصه هر شب که می خوابیم صبحش می توانیم منتظر از بین رفتن یک یوزپلنگ دیگر در این جاده باشیم. این بماند... در بخش جنوب شرقی منطقه، معدن سنگ آهن چادرملو قرار دارد. معدنی وسیع و البته مهم. ناگفته نماند، مسئولین این معدن کمک هایی در جهت حفاظت از دره انجیر داشته اند اما باید متذکر شد که اغلب شکارچی های غیر مجازی که پا به منطقه می گذارند، کارگران این معدن هستند که به واسطه نزدیک بودن معدن به منطقه می توانند علیرغم گشت و کنترل شدید محیط بانان، شکار کنند.

امسال برای اغلب زیستگاه های یوزپلنگ، سال کم بارشی بوده و در این بین، خشکسالی دره انجیر از مناطق مجاورش بیشتر است. همین امر باعث افزایش فشار بر عوامل حفاظتی منطقه شده است. با وجود کمبود های مالی و نیروی اجرائی (که خوشبختانه دره انجیر، در این مورد استثناء نیست)، اگر سری به این منطقه بزنید متوجه می شوید مسئولین و محیط بانان برای مقابله با خشکسالی، چه فشار مضاعفی را متحمل هستند.

نکته اول: مهم ترین پناهگاه یوزپلنگ در استان یزد، با وجود حداقل 4 یوز، با وجود چنین معظلات عظیمی و چنین وسعتی، باید 5 محیط بان داشته باشد؟!

نکته دوم: (همه پاراگراف بالا را تا انتهای "چنین وسعتی" ایضاً بزنید)، برای تعمیر موتورهایشان باید ماهها صبر کنند تا بودجه برسد؟ برای تامین علوفه باید با مشکل جدی مواجه باشند؟ پاسگاه محیط بانی شان با اینکه نزدیک جاده است و از شهر و روستا دور نیست، برق نداشته باشد؟

اگر با تمام مشکلات گفته شده فوق کنار بیاییم، با احداث یک معدن جدید چطور کنار بیاییم؟ معدن D19 موسوم به آنومالی شمالی بین پناهگاه حیات وحش دره انجیر و منطقه شکار ممنوع آریز قرار گرفته که امسال صحبت از اکتشاف و استخراج آن قوت گرفته است؛ اما تا به امروز سازمان حفاظت محیط زیست با این امر مخالف کرده است. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که منطقه شکار ممنوع آریز هم یکی از زیستگاه¬های مهم یوزپلنگ است. (سال گذشته یک گزارش مشکوک از منطقه آریز وجود داشت مبنی بر مشاهده یوز مادر و توله). احداث معدن آنومالی در این منطقه تیر خلاصی خواهد بود بر بقای یوزپلنگ در این منطقه. 

جدا از اینکه این معدن چه بر سر دره انجیر خواهد آورد، بد نیست در مورد معادن در ایران، چند سوال را از خودمان بپرسیم:

معادن در ایران تا چه میزان بازدهی دارند؟ این در حالی است که یکی از معادن همجوار به نام سنگ آهن رباط پشت بادام، به علت مشکلات صادرات حدود 2 سال تعطیل بود و کارگرانش خانه نشین بودند. همچنین بسیاری از معادن را شاهد هستیم که به علت بهینه نبودن، نیمه کاره رها شده اند و تنها نتیجه آن ها تخریب طبیعت و بخشیدن چهره زشت به چشم انداز ها بوده است.

سنگ آهنی که از معدن خارج می شود و مستقیم صادر می شود به آنور آبها، تا چه حد به چرخه اقتصاد کمک می کند؟

در توسعه پایدار، به خصوص توسعه پایدار روستایی که از اولویت های توسعه در کشور است، معادن چه نقشی دارند؟ و آیا نقش شان را درست انجام می دهند؟

آیا حواسمان هست که در شهرها و روستاهای نزدیک معادن بزرگ، به علت ورود لجام گسیخته مهاجران غیر بومی، فرهنگ و آداب و رسوم این شهرها و روستاها به خطر افتاده است؟

سخن آخر:

مناطق تحت حفاظت در زیستگاه های یوزپلنگ، علاوه بر اینکه تعدادشان کمتر از حد موثر و هنوز وسعت بسیاری از پهنه های کویری حفاظت نشده است، امروزه تحت فشار زیادی قرار دارند. قرار است حفاظت از یوزپلنگ و منابع این کشور را تا چه میزان جدی بگیریم؟ با علم به اینکه دکتر معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، قطعا با احداث این معدن مخالفت کرده است اما نگرانی اصلی اینجا است که اگر خانم ابتکار برود چه می شود؟ رئیس بعدی هم تا همین اندازه مصمم خواهد بود؟ اصلا آیا این تفکر در فضای کشور وجود دارد که ارزیابی کنیم و ببینیم چه چیزی را فدای چه چیزی خواهیم کرد؟

*پژوهشگر و فعال محیط زیست

منبع: زیست بوم