...اگر هشدارهای فائو را جدی می‌گرفتیم!
سعیده فتحی
اگر هشدارهای سازمان فائو برای ایران جدی گرفته می‌شد، احتمالاً ۳۱ هزار و ۲۰۰ رأس دام از سال ۱۳۹۴ تاکنون بر اثر ابتلا به تب برفکی تلف نمی‌شدند و شاید درختان بلوط و شمشاد نمی‌سوختند و در منطقه رویشی زاگرس زوال و خشکیدگی ۱۸ میلیون اصله درخت در وسعت ۱,۴ میلیون هکتار رخ نمی‌داد و حدود ۵۷ هزار هکتار از جنگل‌های شمشاد شمال کشور به‌دلیل هجوم آتشک (بلایت) خزان نمی‌کرد و شاید میگوهای آلوده هم در آب‌های کشورمان نبود...
فائو وجود بحران زنجیره غذایی در ایران را هشدار داده بود
بر اساس بولتن منتشر شده سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) با عنوان "هشدار اولیه بحران زنجیره غذایی" پیش‌بینی شد که در ماه‌های ژانویه تا مارس ۲۰۱۶ (دی ۱۳۹۴ تا فروردین ۱۳۹۵) بحران زنجیره غذایی (Food Chain Crisis) به شکل فزاینده‌ای مناطقی از قاره‌های آفریقا، آمریکا، آسیا و اروپا را تحت تأثیر خود قرار دهد. در بولتن فائو به تهدیدهای مطرح‌شده در سه ماهه مذکور پرداخته شده و بیماری‌های حیوانات و امراض مشترک انسان و دام، بیماری‌های آبزیان، هجوم ملخ و در نهایت آفات و بیماری‌های جنگل ازجمله این تهدیدها عنوان شده است.
بر اساس گزارشی از فائو، بیماری تب برفکی در دام‌ها در ایران پیش‌بینی شده بود. اخیراً "سروتیپ A" این بیماری از "توپوتیپ ۱" آسیا و "ژنوتیپ ۷" در بخش‌هایی از کشور گزارش شده است. یک طغیان این بیماری در شهریور ۱۳۹۴ در قم گزارش شد و سویه جدید تب برفکی نخستین‌بار در استان قم شناسایی شد و علاوه بر آزمایشگاه‌های داخلی به خارج از کشور ارسال و در آنجا نیز به تأیید رسید. هم‌اکنون این سویه در کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود دارد، اما به‌طور مشخص این بیماری از سوریه به عراق و از آنجا به ترکیه و سپس همراه دام قاچاق وارد ایران شده است.
بر اساس آخرین آمار تلفات دام بر اثر ابتلا به تب برفکی در کشور که از سوی مهدی خلج، رئیس سازمان دامپزشکی اعلام شده، ۱۳ هزار رأس گوسفند و بز و حدود یک‌هزار و ۸۰۰ رأس گاو در سال ۱۳۹۴ و همچنین دست کم ۱۵ هزار رأس دام سبک و یک‌هزار و ۴۰۰ رأس دام سنگین در سال ۱۳۹۵ تلف شده‌اند. یعنی به عبارتی ۳۱ هزار و ۲۰۰ راس از سال ۱۳۹۴ تاکنون تلف شده‌اند.
عادل محمدی، مدیرعامل صندوق بیمه محصولات کشاورزی استان اردبیل اعلام کرد: "شیوع تب برفکی در استان باعث وارد شدن خسارت زیادی به بخش دامداری شده و تاکنون گواهی بیمه بیش از چهارهزار رأس دام تلف‌شده، صادر شده است."
این سازمان پیش‌بینی کرده بود که بیماری "نکروز حاد هپاتوپانکراس(۱)" احتمالاً به نقاط دیگر آسیا از طریق صادرات حیوانات زنده مولد و لارو قابل پرورش و دیگر حیوانات زنده (مانند میگو و صدف خوراکی) گسترش خواهد یافت. این حیوانات به‌عنوان خوراک برای حیوانات آبزی مولد استفاده می‌شود و از طریق تجارت کشورها و همچنین انتقال آبزیان زنده سرایت این بیماری به دیگر کشورها صورت می‌گیرد. این بیماری در ایران نیز شایع است، اما وضعیت بحرانی ندارد.
امرالله قاجاری، مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های آبزیان اظهار داشت: "به‌منظور ارزیابی و کنترل بهداشتی مراکز تکثیر و مزارع پرورش میگو در کشور، برنامه مراقبت از بیماری سندرم مرگ زودرس میگو در استان‌های میگو پرور به اجرا در خواهد آمد."
در بررسی دیگری توسط سازمان فائو، زوال جنگل‌های بلوط در ناحیه زاگرس به‌دلیل تنش‌های بیوتیک و غیربیوتیک در حال ادامه و گسترش است. تخریب جنگل‌های بلوط اثرات منفی در معیشت زندگی مردم و مدیریت حوضه آبخیز دارد. وضعیت این بحران در ایران بسیار اورژانسی است. فعالیت‌هایی جهت کاهش تنش‌های بیوتیک و غیربیوتیک در حال انجام است.
رضا احمدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام در همایش عملی "راهکارهای مؤثر در کاهش زوال و خشکیدگی بلوط در جنگل‌های زاگرس"، در اسفندماه سال ۱۳۹۴ گفت: "خشکسالی‌های اخیر در منطقه رویشی زاگرس باعث زوال و خشکیدگی ۱۸ میلیون اصله درخت در این ناحیه و آلودگی مناطق در وسعت ۱,۴ میلیون هکتار شده است، که به‌علت نبود یک برنامه جامع جهت مقابله با پدیده خشکیدگی بلوط این موضوع تبدیل به یک مشکل منطقه‌ای شده است. بیشترین میزان خسارت در استان ایلام رخ داد که ۱۰۴ هزار هکتار از اراضی جنگلی استان بین ۷۵ تا ۱۰۰ درصد خسارت دیده است."
زوال جنگل‌های شمشاد جنگلی ایران به‌وسیله بیماری بلایت شمشاد با پیش‌بینی سازمان فائو ادامه دارد و در ایران در حالت اورژانسی و بسیار جدی قرار دارد. بیماری بلایتیا سوختگی شمشاد از استان گیلان شروع شده و اکنون به جنگل‌های شرق استان رسیده و جنگل‌های شمشاد هیرکانی در معرض خطر نابودی قرار گرفته است. در سال ۱۳۹۳بیماری آتشک شمشاد، حدود ۵۷ هزار هکتار از جنگل‌های شمشاد شمال کشور را دربر گرفته که این میزان حدود دو سوم جنگل‌های شمشاد شمال کشور است.
ملخ صحرایی که تکثیر و گسترش آن در جنوب شرق ایران در حال حاضر ضعیف است، هشدار دیگری از سمت سازمان فائو به ایران بود.
در همین حال سعید معین، مدیر آفات عمومی و همگانی سازمان حفظ نباتات از آماده‌باش برای مقابله با ملخ‌های صحرایی در مناطق جنوبی خبر داده است. وی در گزارشی به خبرگزاری ایانا گفته بود: "شهرستان‌های هرمزگان، جاسک، میناب و جازموریان از مناطق در معرض خطر هستند. این نوع ملخ‌ها تا چندین هزار کیلومتر می‌توانند پرواز کنند و اگر کشور عمان نتواند جلوی آنها را گرفته و به موقع با آنها مبارزه کند، شهرستان‌های فوق باید آماده باشند."
فائو علاوه بر ایران، زنگ خطرهای جدیدی را برای کشورهای همسایه به صدا درآورد
همان‌طور که این سازمان برای کشور ایران پیش‌بینی‌های نزدیک به واقعیت داشته است، برای سایر کشورهای قاره آسیا نیز پیش‌بینی‌هایی در زمینه بحران‌های بیماری‌های مشترک انسان و دام و همچنین بیماری‌های حیوانات و گیاهان نیز داشته است که در زیر به آنها اشاره شده است.
سازمان فائو در زمینه بیماری‌های مربوط به آبزیان و حیوانات پیش‌بینی‌های بسیار روشنی داشت.
بر اساس این پیش‌بینی ویروس آنفولانزای مرغی H۵ (H۵ highly pathogenic avin influenza) به‌صورت چرخه‌ای تداوم می‌یابد و احتمالاً به کشورهایی که قبلاً تحت تأثیر بیماری ناشی از این ویروس قرار نگرفته‌اند، در شرق و جنوب شرق آسیا و حتی مناطق دوردست‌تر گسترش می‌یابد. مشابه همان چیزی که در زمستان ۱۳۹۳ - ۱۳۹۴ اتفاق افتاد. عامل کمتر بیماری‌زای(۲) آنفولانزای H۷N۹ که شدت بیماری‌زایی کمتری دارد، به‌صورت فصلی افزایش خواهد یافت، اما نه به اندازه شدت آن در زمستان سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴. تاکنون با گذشت بیش از سه فصل از چرخه آن، این ویروس هنوز در خارج از چین منتشر نشده است. وجود مبادله طیور می‌تواند این بیماری را از چین به کشورهای همسایه انتقال دهد.
موارد انسانی سندروم تنفسی کوروناویروس مشابه آنچه در شترها مشاهده شده است، در عربستان سعودی و کشورهای دیگر در خاورمیانه به احتمال خیلی بالا رخ خواهد داد. شترها در خاورمیانه به‌عنوان منبع اصلی این ویروس شناخته می‌شوند که در برخی موارد از طریق انتقال دام به انسان منجر به ایجاد بیماری در انسان می‌شود.
Enterozytozoon hepatopenaei احتمالاً در بخش‌های دیگر آسیا که از حیوانات زنده مانند صدف خوراکی آلوده وارداتی از کشورهای آلوده به‌عنوان خوراک حیوانات آبزی مولد استفاده می‌شود، گسترش خواهد یافت.
از دیدگاه فائو، آفات و بیماری‌های گیاهی مختلفی نیز در چندقدمی کشورهای همسایه هستند
در جنوب غرب آسیا، به احتمال زیاد در بخش‌های داخلی قاره تکثیر ملخ‌های صحرایی که ناشی از سیکلون‌های نوامبر ۲۰۱۵ است، رخ خواهد داد. همچنین در قفقاز و آسیای مرکزی احتمال هجوم ملخ‌های ایتالیایی، مراکشی و مهاجر به احتمال زیاد اتفاق نخواهد افتاد، اما در فصل ابتدایی سال ۲۰۱۶ ممکن است این اتفاق رخ دهد. زیرا هچ شدن (از تخم بیرون آمدن) بسیاری از تخم‌های این سه نوع آفت در انتهای دوره پیش‌بینی خواهد شد.
در جنوب آسیا، بیماری زنگ زرد گندم شناسایی شده است و احتمالاً با شدت بالایی در شمال هندوستان و پاکستان گسترش یابد.
بیماری پژمردگی فوزاریومی موز به‌عنوان یک چالش مهم در جنوب شرقی آسیا تولیدات موز را تحت تأثیر قرار خواهد داد. توصیه می‌شود که کشورها به توسعه استراتژی‌های مهار بیماری و بازیابی اقدام کنند. این بیماری اخیراً برای نخستین‌بار در لبنان، اردن، عمان و پاکستان شناسایی شده است که تلاش برای مهار و پیشگیری برای این بیماری مورد نیاز است./
منابع:
۱- Acute hepatopancreatic necrosis disease.
۲- Low pathogenic.
