ریزگردها، اولویت همسایگان نیستند

اسماعیل کهرم*: از حدود یک دهه قبل، کشور با پدیده ریزگردها مواجه شده است و در حال حاضر بیش از ۲۰ استان کشور با این پدیده درگیر هستند. تاکنون ریزگردها مشکلات زیست محیطی زیادی را به همراه مشکلات تنفسی برای مردم استان های مختلف کشور ایجاد کرده اند. منشأ ۹۰ درصد ریزگردهای ایران خارجی است و متاسفانه این کشورهای خارجی کشورهایی هستند که آنقدر درگیر مشکلات سیاسی و بحران های داخلی خودشان هستند که فرصتی برای پرداختن به این مساله مهم ندارند. 

یکی از این کشورهای همسایه و منشأ بسیاری از ریزگردهای جنوبی، کشور سوریه است. این کشور به اندازه ای درگیر موضوعاتی مانند داعش، نیروهای اسد یا غیراسد است که اصلا فرصتی برای پرداختن به مساله ریزگردها ندارد. یا کشور دیگر عراق است که این کشور هم به اندازه ای درگیر معضلات داخلی است که برایش موضوعی مانند ریزگردها اولویت آخر است. خشک شدن هورالعظیم ناشی از همین بی توجهی دولت عراق به موضوعات زیست محیطی و رها کردن آن بوده است. کشور عربستان هم که از دیرباز سابقه طولانی در بی توجهی و بد رفتاری با محیط‌زیست داشته و دارد و طبیعت هم روز به روز بیشتر با این کشور قهر می کند.

 در این میان برخی از کشورها مانند ترکیه هم که می توانستیم امیدی به رایزنی و همکاری و بین المللی با آنها برای رفع معضل ریزگردها داشته باشیم، به اندازه ای درگیر سد سازی بر روی دجله و فرات هستند که پایین دست رودخانه ها را رها کرده اند. این مناطق که از آب خارج می شوند منشأ ریزگردها هستند. در این شرایط حتی از کشورهای شمالی نقشه و شمال آفریقا مانند الجزایر هم ریزگرد دریافت می کنیم. بنابراین گفته می شود منشأ ۸۵ تا ۹۰ درصد ریزگردها خارجی است در حالی که بین ۱۰ تا ۱۵ درصد ریزگردها در داخل کشور تولید می شود. خشکی هامون، دریاچه ارومیه و قطع جنگل های اطراف اهواز این مناطق را به منشأ ریزگردها تبدیل کرده است.

مالچ پاشی غیراستاندارد

برای رفع این معضل راهکارهای مختلفی پیشنهاد می شود که بهترین آنها مالچ پاشی است. مالچ به هرگونه پوششی گفته می شود که برای محافظت و ارتقای کیفیت خاک بر روی سطح خاک گسترده می شود. بااین وجود استفاده از روش مالچ پاشی (به شکل امروزی) به منظور تثبیت شن های روان در بیابان های کشور اشتباه است.مالچ پاشی به دلیل وجود مواد شیمیایی در ماده مالچ، عوارض زیست محیطی زیادی به همراه دارد که در برخی موارد جبران ناپذیر است.در حال حاضر مالچی که در بیابان های کشور استفاده می شود، فرآورده شیمیایی است و بعد از پاشیده شدن در منطقه مورد نظر، محیط را کاملا سیاه می کند و این موجب بالا رفتن درجه حرارت در آن منطقه می شود.همچنین مواد شیمیایی ماده مالچ دارای بو بوده و به علت سیاه بودن به مانند این است که آن بخش از زمین آتش گرفته است و در نتیجه به مرور محیط‌زیست منطقه از بین می رود. این در حالی است که اثر مالچ بعد از پنج سال از بین می رود و در برخی مناطق دست اندرکاران دوباره آن را تمدید می کنند. مالچ ماده ای گران قیمت است و هزینه زیادی برای مالچ پاشی پرداخت می شود در حالی که می توان با روش های ارزان تر و مطلوب تر این کار را انجام داد. بهتر است به جای مالچ های شیمیایی از خاک رس استفاده شود زیرا با پاشیدن مقداری آب بر روی آن سفت می شود و از بروز گرد و غبار جلوگیری می کند و هم اینکه رنگ آن مانع افزایش حرارت در منطقه می شود. هر گونه فعالیت زیست محیطی باید با مطالعه و مستندات علمی انجام شود، در برخی مناطق مانند خوزستان نیازی به مالچ پاشی نیست زیرا منطقه مرطوب است و با کاشت بذر می توان موجب تثبیت شن های روان شد.

بوته‌های خشک مانند مالچ عمل می کنند

در کنار همه اینها توجه به این مساله ضروری است که اقدامات زیست‌محیطی هرگز به زودی و طی مدت زمانی کم نتیجه نمی دهد و اگر ما الان برای رفع یک معضل اقدام کنیم پنج سال بعد جواب می گیریم. ایجاد جنگل و جلوگیری از احداث سدها و راه ها اقداماتی است که اگر از امروز برای آن برنامه ریزی کنیم حدود ۱۰ سال دیگر نتیجه می گیریم و نمی توان انتظار داشت با سرعت و طی مدت زمانی کم مشکلات زیست‌محیطی برطرف شود. حفظ تالاب‌ها منوط به متوقف کردن فعالیت‌های عمرانی است و حفاظت از جنگل‌ها یکی از بهترین اقداماتی است که می توان برای مهار ریزگردها انجام داد. هر هکتار از جنگل می تواند

۵/۷ تن ریزگرد را ببلعد. اگر دائما تاکید می‌شود که اطراف تهران ساخت و سازی صورت نگیرد دلیلش این است که اطراف تهران جنگل و مرتع وجود دارد و ساخت و ساز باعث نابودی آنها و افزایش ریزگردها می شود. این جنگل‌های اطراف تهران که تراشیده شده و از دل آنها دانشگاه بیرون آمده، نقش مهمی در مهار ریزگردها داشتند. ما در گذشته بوته‌کنی می کردیم و تصور می‌کردیم بوته‌های خشک باید از خاک کنده شوند در حالی که همین بوته‌های خشک مانند مالچ عمل می کردند و باعث می شدند ریزگردها مهار شوند. در کنار اینها ظرفیت مراتع ایران برای این تعداد چارپایان و دام‌ها کافی نیست و ایران سه تا چهار برابر ظرفیت خود حیواناتی مانند گاو و گوسفند و... دارد، در حالی که این دام‌ها تا حد زیادی باعث تخریب پوشش گیاهی و از بین رفتن آن می شوند. 

به نظر من اگر ما دام هایمان را از کشورهای دیگر وارد کنیم کمتر متحمل ضرر و زیان می شویم، زیرا فرسایش خاک چیزی نیست که بتوان آن را به این راحتی به حالت اولیه برگرداند. خارج از ایران را نمی توانیم کنترل کنیم و برای مثال نمی توانیم برای عربستان هزینه کرده و آنجا را مالچ پاشی کنیم یا مانع سدسازی در ترکیه شویم. کشور ترکیه ۱۰ سد روی رود دجله و فرات زده است اما یک قطره از این آب به عراق نمی رود. کشورهایی مانند عراق و سوریه به اندازه‌ای داخل کشورهای خود مشکل دارند که وقتی به آنها گفته می شود ریز گرد! می‌خندند و می‌گویند: ریزگرد که خوب است! باد می آید و حال می‌کنیم! ریزگرد که مساله ای نیست! تا زمانی که اوضاع سیاسی این کشورها خوب نشود و یک وضعیت ثابتی در آنها به لحاظ حکومتی ایجاد نشود وضع همین است و نمی‌توان در حالی که یک طرف مذاکره حتی حاضر به این نیست که برای این موضوع پای میز بنشیند، به برطرف شدن آن امیدی داشت. ما تنها می‌توانیم در داخل کشور برای مهار بیابان‌ها فکری بکنیم.

* مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست

منبع: روزنامه آرمان