بودجه صیانت از جنگل‌ها به اندازه پول یک فوتبالیست هم نیست
سلامت نیوز: مجموع امکانات، تجهیزات و اعتباراتی که در زمینه آتش سوزی جنگل‌ها و اطفای حریق وجود دارد، کافی نیست و به گفته مسئولان و کارشناسان این حوزه بودجه صیانت از جنگل‌های کشور حتی به اندازه درآمد یک فوتبالیست هم نیست اما دولت یازدهم نسبت به موضوع حریق جنگل‌ها به طور جدی ورود کرده و اعتباراتی را برای اطفای حریق و خرید تجهیزات لازم در نظر گرفته به طوری که قرار است در صورت تصویب یک برنامه 5 ساله تجهیزات اطفای حریق خریداری و در اختیار دستگاه‌های مربوطه قرار داده شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از پانا، سالانه سطح وسیعی از عرصه‌های طبیعی کشور بر اثر عوامل طبیعی و انسانی از بین می‌رود، جنگل‌هایی که ثروت ملی به شمار می‌روند و تجدید ناپذیر هستند و رسیدگی به جنگل‌ها و مراتع کشور از آسیب و خسارت به این سرمایه ملی جلوگیری می‌کند اما این درحالی است که هنوز با شرایط مطلوب از نظر امکانات و تجهیزات مدرن برای اطفای حریق در جنگل‌ها فاصله داریم.
در آستانه فرارسیدن فصل تابستان که این ایام با آتش‌سوزی جنگل‌ها گره خورده و با توجه به حساسیت این موضوع و رسالت رسانه‌ای که دارد، موضوع تخریب و آتش‌سوزی جنگل‌ها را در میزگردی با حضور "علی تیموری- مدیرکل حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان محیط زیست کشور" و "هادی کیادلیری- رئیس دانشکده منابع طبیعی و کشاورزی واحد علوم وتحقیقات و رئیس انجمن جنگلبانی ایران" مورد بررسی قرار داد.
در بخش نخست نشست "بررسی تخریب و آتش‌سوزی جنگل‌ها"، مدیران مدعو وضعیت جنگل‌های کشور را بحرانی اعلام کردند. در واقع در این نشست موضوع تغییر اقلیم در کنار آتش‌سوزی جنگل‌ها عامل مهمی در تخریب جنگل‌های کشور عنوان شد به طوری که طبق گفته‌های مطرح شده تا 20 سال آینده جنگل‌های زاگرس بیابانی خواهد شد و شمال کشور نیز زاگرسی می‌شود و این روند از هم اکنون آغاز شده است.
علاوه بر این، آتش‌سوزی جنگل‌های کشور که طی سال‌های گذشته موجب تخریب سطح وسیعی از پوشش جنگلی شده عوامل مختلفی دارد که به گفته علی تیموری- مدیرکل دفتر صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست عوامل آتش سوزی‌هایی که طی 10 سال گذشته در 21 استان صورت گرفته شناسایی شد و طبق بررسی‌های صورت گرفته، مشخص شد بین 90 تا 95 درصد حریق‌هایی که صورت می‌گیرد، توسط عامل انسانی است.
حال در بخش پایانی نشست "بررسی تخریب و آتش‌سوزی جنگل‌ها" به موضوعاتی درباره جرایم آتش‌سوزی جنگل‌ها، خلأ قانونی در این حوزه و اعتبارات تخصیص یافته برای مهار آتش‌سوزی پرداخته شده که مشروح آن را ادامه می‌خوانید.
با توجه به اینکه مهم‌ترین عاملی که در آتش‌سوزی جنگل‌های کشور شناسایی شده عوامل انسانی است به طوری‌که در 95 درصد آتش سوزی‌ها انسان دخیل است، نحوه برخورد با عاملانی که در آتش سوزی‌ها دستگیر می‌شوند چگونه است و آیا قوانین این حوزه بازدارنده هستند؟
تیموری: خوشبختانه قوانین خوبی در این بخش تعریف شده است. طبق قانون افرادی که جرم آن‌ها در آتش‌سوزی اثبات شود به مراجع قضائی معرفی و با آن‌ها طبق ضوابط قانونی برخورد می‌شود. ضمن اینکه در موارد زیادی از آتش‌سوزی‌ها عاملان شناسایی شده و به مراجع قضائی معرفی شده‌اند. این وظیفه علاوه بر سازمان حفاظت محیط زیست از سوی سازمان جنگل‌ها نیز دنبال می‌شود.
در آتش‌سوزی پارک ملی بمو و جنگل‌های پاسارگاد استان فارس که اخیرا اتفاق افتاد، چندین نفر تحویل مراجع قضائی داده شده‌اند که باید تخلف آن‌ها بررسی شود و اگر جرم این افراد اثبات شود، صدر درصد با آن‌ها برخورد خواهد شد. بنابراین قوانینی که در زمینه برخورد با آتش‌سوزی جنگل‌ها داریم، قوانین محکمی هستند اما ضمانت اجرایی این قوانین وقتی خواهد بود که قاضی پرونده به اثبات جرم برسد. البته گفته شده 95 درصد از آتش‌سوزی جنگل‌ها توسط عوامل انسانی صورت می‌گیرد اما بیش از 70 درصد این عوامل غیرعمدی و ناشی از ناآگاهی افراد است که این مسأله با آموزش و اطلاع‌رسانی برطرف می‌شود و میزان عمدی بودن آتش‌سوزی‌ها خیلی کم است.
یکی از مواردی که در مناطق حفاظت شده به طور جدی دنبال می‌شود این است که در پارک‌های ملی نقاطی که گردشگر می‌تواند تردد داشته باشد مشخص شده و اینگونه نیست که گردشگران بتوانند در هر جایی تردد کنند. در این مناطق هم محیط بانان برای پایش منطقه مستقر هستند و حضور آن‌ها نقش مهمی در پیشگیری و عدم حریق در جنگل‌ها دارد.
کیادلیری: تخریب و آتش زدن جنگل‌ها به موجب قانون ممنوع است و از دو تا سه سال و بیشتر زندانی دارد و اگر تخلف افراد محرز شود طبق قوانینی که وجود دارد با متخلفان برخورد خواهد شد. البته وضع بعضی قوانین مردم را تشویق به تجاوز به این حریم‌ها می‌کند، نمونه آن قانون حفظ اراضی کشاورزی است که می‌خواهد مالکیت را از سازمان جنگل‌ها بردارد در حالیکه وظیفه امور کشاورزی در حوزه تغییر کاربری است نه مالکیت اراضی ملی.
قانون هم داشته باشیم اما آیا چه چیزی را حل می‌کند، من نمی‌گویم که قانون نداشته باشیم اما باید مسایل را ریشه‌ای حل کنیم. چرا یک فرد تخلف می کند. بنده در منطقه ای در لرستان مشاهده کردم که یک پیرمرد درختی را آتش می‌زند تا زمین را تبدیل به زمین کشاورزی کند، برای او هرچقدر هم از اهمیت اکولوژیکی جنگل صحبت شود، فایده ای ندارد. در این زمینه علاوه بر فرهنگ‌سازی مسایل باید ریشه‌ای حل شود.
یک مشکل جدی در آتش‌سوزی جنگل‌ها این است که نمی‌توانیم آتش‌سوزی را پیش‌بینی کنیم و عوامل تخریب جنگل‌ها غیرطبیعی هستند به این معنی که به لحاظ علمی زمانی می‌توان پیش‌بینی کرد که عوامل طبیعی باشد تا طبق آن گفته شود که چه اتفاقی خواهد افتاد. مطالعه‌ای در دو منطقه انجام شد که بر اساس آن احتمال آتش‌سوزی در این مناطق بررسی شد و مشخص شد که احتمال آتش‌سوزی در منطقه اول از دیگری بیشتر است اما آتش‌سوزی در منطقه دوم رخ داده، علت مشخص شده این بود که در منطقه دوم آتش‌سوزی‌ها عمدی صورت می‌گرفته و به مسایل علمی مربوط نبوده است.
تا سال 1340 در جنگل‌های کشور مدیریت غیرعلمی صورت می‌گرفته اما از این تاریخ به بعد مدیریت کاملا علمی شده است اما متأسفانه میزان تخریب در این چهل سال بیشتر شده است چرا که نتوانستیم ریشه‌ها را حل کنیم. نه اینکه سوء مدیریت داشته باشیم بلکه یکسری عوامل مانند فقر باید ریشه‌ای حل شود. در مناطق زاگرس آتش‌سوزی‌ها معیشتی است چرا که تمام زندگی مردم به جنگل‌های بلوط وابسته است. این مسایل باید برطرف شود و در آنصورت اگر فردی قصد سوء استفاده داشت تنبیه شود.
همانطور که در بخش نخست نشست به کمبود تجهیزات در اطفای حریق جنگل‌های کشور اشاره شد، میزان اعتباراتی که برای این موضوع در نظر گرفته می‌شود، چه اندازه است و آیا این میزان برای اقدامات مقابله با آتش‌سوزی کافی است؟
تیموری: در کل رقم‌هایی که برای موضوع اطفای حریق جنگل‌های کشور تعیین می‌شود، متفاوت است. در سال گذشته برای موضوع تأمین بالگرد اطفای حریق که به دستور معاون اول رئیس جمهور پیش بینی شد، مبلغ 4 میلیارد تومان اعتبار هزینه‌ای در اختیار وزارت دفاع قرار گرفت تا علاوه بر تجهیزات انفرادی محیط بانان و مأموران منابع طبیعی، هزنیه استفاده از بالگرد اطفای حریق تأمین شود.
سازمان محیط زیست امکاناتی و اختیاراتی دارد که جا از حوزه اعتبارات است و اینگونه نیست که منتظر باشیم تا اقدامات را انجام دهیم بلکه وقتی گفته می‌شود آمار آتش‌سوزی در مناطق حفاظت شده 50 درصد کاهش پیدا کرده نشان می‌دهد که سازمان حفاظت محیط زیست منتظر آتش‌سوزی نمانده و اقدامات پیشگیری را انجام داده است. همین مانورهایی که برگزار می‌شود یعنی آماده‌سازی نیروها و پایش مناطق جنگلی که در نهایت منجر به کاهش آمار آتش‌سوزی شده است. خاموش کردن حریق مهم نیست بلکه قبل از حریق باید اقدامات پیشگیری انجام شود. یک درصد تا دو درصد از اطفای حریق توسط بسکت‌های بالگرد انجام می‌شود اما در "هلی برد" نیروها صد درصد این اتفاق می‌افتد که اینها نشان دهنده اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست است.
البته اعتبارات هزینه‌ای تأمین تجهیزات اطفای حریق ناچیز است. در سال 94 حدود دو میلیارد تومان به دستور رئیس سازمان محیط زیست به استان‌ها برای خرید تجهیزات داده شد. وزارت دفاع نیز در خرید تجهیزات به محیط زیست کمک کرده است. سال گذشته طرح جامع اطفای حریق در کشور تهیه شد و در پایان سال نامه‌ای توسط رئیس سازمان محیط زیست، وزرای دفاع، کشور و جهاد کشاورزی به رئیس جمهور ارسال شد که در پی آن معاون اول رئیس جمهور دستور رسیدگی داد. اگر این موضوع تصویب شود در قالب یک برنامه 5 ساله با اعتباری 700 میلیاردتومانی قابلیت اجرا دارد و سهم سازمان محیط زست از این اعتبارات 30 درصد است و مابقی سهم سازمان جنگل‌هاست که سالانه تخصیص داده می‌شود. در عین حال دولت در سال گذشته 8 میلیارد تومان اعتبارات هزینه‌ای به وزارت دفاع، سازمان مدیریت بحران و سازمان محیط زیست اختصاص داده است.
کیادلیری: صرف اینکه دیدگاه دولت درباره محیط زیست تغییر کند کافی نیست بلکه این مسایل باید در اعتبارات و تأمین تجهیزات و نیروی انسانی مشخص شود. متأسفانه کل بودجه صیانت از جنگل‌های شمال در سال گذشته 25 میلیارد تومان بوده است. در 6 ماهه نخست سال گذشته 5 درصد از اعتبارات هم اختصاص پیدا نکرد. این میزان به اندازه پول یک فوتبالیست هم نیست. از طرفی یکی از بزرگترین اشتباهات موجود در مدیریت محیط زیست این است که تمام اقدامات پس از مشاهده مشکلات انجام می‌شود. این مسأله شامل آفات و بیماری‌های درختان و آتش‌سوزی نیز می‌شود. متأسفانه وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد، به فکر مدیریت آن هستیم. این مدیریت نیست بلکه کنترل حادثه است و همیشه هزینه خواهد داشت.
درخت را زمانی می‌توانیم حفظ کنیم که 1400 دستگاه اجرایی دولت هماهنگ شود. توسعه باید در بستر فرهنگی هر جامعه حل شود. در کشور ما باید بر روی مسأله فرهنگ و آموزش کار کرد. وقتی گفته می‌شود 90 درصد عوامل آتش سوزی انسانی است این موضوع باید درمان شود یعنی آموزش را درمان کنیم.
در جنگل‌های غیر مناطق حفاظت شده طی چهارسال گذشته میزان آتش‌سوزی 6 تا 7 برابر شده است. 176 هکتار آتش‌سوزی در سال 91 در سال 94 به بالای هزار هکتار رسیده است. از طرفی علاوه بر سطح آتش‌سوزی شدت آن هم تغییر کرده است. پیش از این آتش‌سوزی‌ها سطحی بوده اما هم‌اکنون به آتش‌سوزی تاجی و تنه‌ای رسیده است. پیش از این آتش‌سوزی‌ها در پاییز اتفاق می‌افتاده اما در حال حاضر آتش‌سوزی‌ها در تابستان به دلیل وجود گردشگر رخ می‌دهد. انتظار می‌رود دولت که دغدغه محیط زیستی دارد بیش از این به مساله تأمین اعتبارات در این بخش توجه کند.
در بحث آتش‌سوزی جنگل‌ها علاوه بر وجود تجهیزات لازم و کافی، موضوع تخصص نیروهای محیط بان و جنگل‌بان نیز اهمیت دارد، آیا در حال حاضر نیروهایی که در کشور مشغول به فعالیت هستند تخصص لازم برای اطفای حریق و مواجهه با آتش سوزی را دارند؟
کیادلیری: متأسفانه قبلا در برخی موارد مشاهده می‌شد که وقتی نیروها برای اطفای حریق حضور می‌یابند به دلیل نداشتن آگاهی و ضعف آموزش، به درستی نمی‌توانستند عمل کنند. لذا آموزش‌ها در برابر مسایل و مشکلاتی که وجود دارد، بسیار ناچیز است. ما نمی‌گوییم تلاش نمی‌شود بلکه علاوه بر امکانات حداقلی آموزش لازم نیز باید بیشتر شود. از طرفی یکی از مشکلاتی که در زمینه فعالیت کارشناسان منابع طبیعی وجود دارد مسأله جذب نیرو است. در حال حاضر جذب و استخدامی وجود ندارد. این موضوع هشداری است که شاید مسئولان 10 سال آینده متوجه آن شوند. مشکلات زیادتر شده اما نیروی انسانی کم داریم و دانشکده‌های منابع طبیعی رو به تعطیلی هستند، برای اینکه برنامه‌ای برای جذب آن‌ها وجود ندارد در حالی که اصلی‌ترین ستون‌های مدیریت در یک سازمان کارشناسان زبده و آموزش دیده هستند اما متأسفانه ما هنوز در کشور متخصص آتش‌سوزی جنگل نداریم و اگر داریم انگشت شمار بوده یا به کار گرفته نمی‌شوند.
در حال حاضر میزان مأموریت نیروها در چالوس به دو روز رسیده است در حالی که این افراد باید 15 تا 20 روز در جنگل باشند اما وقتی پولی داده نمی‌شود رغبتی هم برای آن‌ها باقی نمی‌ماند. بنابراین نیاز است که تمام مسایل مدیریتی اصلاح شود و در این زمینه استراتژی کوتاه مدت و بلند مدت باید مشخص شود.
برای جبران وضعیت بحرانی جنگل‌های کشور از نظر تأمین اعتبارات و نیرو چه اقدامی باید انجام شود؟
کیادلیری: متأسفانه در زمینه احیای جنگل‌ها یک اصطلاح اشتباه وجود دارد به نام جنگل کاری. مگر می‌شود جنگل را کاشت این اصطلاح مربوط به درخت کاری است. اگر یک هکتار از جنگل‌های شمال از بین برود باید 200 هکتار جنگل احیا شود. از طرفی جنگل که از بین برود، زیستگاه‌ها و حیات وحش نیز نابود می‌شود. هیچ کشور توسعه یافته‌ای را پیدا نمی‌کنید که محیط زیست آن از بین رفته باشد و در عین حال هیچ کشوری با محیط زیست داغان شده نداریم که توسعه یافته باشد.
تیموری: خوشبختانه یک نکته‌ای که در حوزه محیط زیست وجود دارد این است که مهربانی مردم نسبت به حیات وحش و مسایل محیط زیست نسبت به 15 سال قبل بیشتر شده است اما در کنار این مسایل باید در بخش آتش‌سوزی و جنگل نیز حس مردم تقویت شود. البته دو سازمان جنگل‌ها و حفاظت محیط زیست نسبت به آتش سوزی جنگل‌ها حساس شده‌اند و این در اقدامات بسیار موثر است.
از نظر شما کدام مناطق جنگلی در کشور، در بخش آتش سوزی وضعیت نگران کننده‌تری دارند؟
تیموری: از نظر ما جنگل‌های انبوه زاگرسی در چهارمحال و بختیاری، منطقه لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و استان فارس در خطر بیشتری نسبت به آتش‌سوزی قرار دارند. در استان‌های شمالی نیز جنگل‌هایی که در مناطق چهارگانه حفاظت شده قرار دارند به ویژه پارک ملی گلستان و جنگل‌های ارسباران در معرض خطر آتش‌سوزی هستند. سازمان حفاظت محیط زیست برای جلوگیری از وقوع حریق در جنگل‌ها و حفظ آن‌ها برنامه‌های مختلفی دارد و اعتبارات موجود بر اساس این برنامه‌ها تخصیص می‌یابد.
کیادلیری: آتش‌سوزی جنگل‌ها به عواملی همچون رطوبت، دما و گردشکر وابسته است. هر کجا که گردشگر زیاد می‌شود احتمال آتش‌سوزی بیشتر خواهد بود. 80 درصد نابودی جنگل‌های زاگرس به دلیل کشاورزی است اما در جنگل‌های زاگرس به دلیل شرایطی که وجود دارد نگرانی جدی‌تر است و باید آتش سوزی را جدی بگیریم. در این منطقه طی دهه اخیر آتش‌سوزی زاگرس 2.5 تا 3 برابر افزایش یافته است. در شمال کشور نیز جنگل‌هایی که در سمت گرگان وجود دارد، در معرض آتش‌سوزی است چرا که در این منطقه از میزان بارندگی کاسته می‌شود و منطقه مستعد آتش‌سوزی است.
منبع:سلامت نیوز
