سرنوشت زاگرس درانتظار جنگلهای شمال در20سال آینده

 

سلامت نیوز: بدون شک نگرانی از روند تخریب جنگل‌های ایران جای خود را از بهره‌برداری تجاری به آتش‌سوزی تغییر داده و طبق گفته مسئولان و کارشناسان این حوزه 95 درصد عامل اصلی آن بی‌احتیاطی و ضعف آگاهی گردشگران در استفاده از طبیعت است که موجب شده طی سال های اخیر سطح بسیاری از جنگل های کشور از بین برود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پانا، در ایران 3.14 میلیون هکتار جنگل که شامل (8/8 درصد مساحت کشور) می شود، وجود دارد. اما بر اساس آمارهایی که وجود دارد طی 10 سال گذشته بخش اعظمی از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور دچار حریق شده و مساحت زیادی از جنگل‌های کشور از بین رفته است. به طور مثال سال ۸۹ را می‌توان سال سیاه جنگل‌‌ها نامید، سالی که رکورد آتش سوزی در چند سال گذشته را دارد.

فقدان تجهیزات اطفای حریق و نبودن امداد‌رسانی هوایی در مواقع آتش‌سوزی موجب شده تا میزان خسارات افزایش یابد. به طوری که در 10 سال گذشته حدود 20 هزار آتش‌سوزی در جنگل‌ها رخ داده و خسارات جبران ناپذیری به کشور وارد کرده است، آماری که نمی‌توان به راحتی از کنارش گذشت و گویای وضعیت بحرانی عرصه‌های جنگلی است.

همزمان با فرارسیدن ایام تابستان و فصل آتش‌سوزی عرصه‌های جنگلی کشور، در نشستی با حضور "علی تیموری- مدیر کل حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان محیط زیست کشور" و "هادی کیادلیری- رئیس دانشکده منابع طبیعی و کشاورزی واحد علوم وتحقیقات و رئیس انجمن جنگلبانی ایران"روند تخریب جنگل‌های کشور و عوامل مختلف آتش سوزی جنگل را مورد آسیب شناسی قرار داده که بخش اول این نشست را در ادامه می‌خوانید:

با توجه به اینکه کارشناسان و مسئولان سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها نسبت به نابودی جنگل‌های ایران هشدار داده و از بحرانی‌بودن وضعیت جنگل‌های ایران خبر می‌دهند، شما هم اکنون وضعیت جنگل‌های کشور را چگونه ارزیابی می کنید ؟

علی تیموری: ساختار و نظام اداری کشور در حوزه جنگل‌ها و مرتع، وظایفی را بر عهده سازمان جنگل‌ها و مسئولیت‌هایی را نیز بر عهده سازمان محیط زیست قرار داده است. در واقع می‌توان گفت حدود 90 درصد از مرتع، جنگل، دریا، خشکی، کویر و بیابان در حوزه مدیریت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور قرار دارد و 10 درصد باقی مانده که دارای پوشش گیاهی مناسب‌تری به لحاظ تنوع زیستی و حیات وحش هستند، تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد و ما از آن تحت عنوان مناطق چهارگانه حفاظت شده نام می‌بریم- این مناطق پارک‌های ملی، مناطقی که اثرات تاریخ طبیعی ملی دارند و پناهگاه حیات وحش هستند را شامل می‌شود- به طور قطع سازمان محیط زیست به عنوان یک سازمان حاکمیتی، نگاهی حفاظتی برای حفظ تنوع زیستی در همه کشور دارد و این 10 درصد از جنگل‌ها و مرتع جزء مناطق مهم به شمار می‌رود و تمام امکانات از لحاظ تجهیزات و نیروی انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، این مناطق را پوشش می دهد.

از طرفی نگرانی ما خارج از مناطق چهارگانه حفاظت شده، بیشتر به حفظ حیات وحش مربوط می‌شود. ضمن اینکه تخریب سایر مناطق نیز باعث نگرانی و پیگیری سازمان حفاظت محیط زیست می‌شود که در نهایت، پیگیری‌ها موجب می‌شود از دستگاه‌های مرتبط بخواهیم اقدامات را جدی‌تر انجام دهند اما آنچه را که سازمان باید برای آن پاسخگو باشد همان مناطق چهارگانه تحت حفاظتش است.

هادی کیادلیری: در رابطه با جنگل‌ها باید یک نمای کلی درباره وضعیت عرصه‌های جنگلی ارائه کرد تا مشخص شود چه اندازه با زوال و مرگ نهایی جنگل‌ها فاصله داریم. مسأله‌ای که نگران کننده است و هشداری برای کشور به شمار می آید، این است که الگوی تمام صدمات و مشکلاتی که پیش از این درباره جنگل‌ها داشته‌ایم تغییر کرده است.

وقتی وارد جنگل‌های کشور می‌شویم، مرگ و میر دسته جمعی تمام گونه‌ها را مشاهده می‌کنیم. جنگل‌ها از درون در حال فروپاشی هستند. در حال حاضر یک میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس دچار بیماری و زوال هستند. در جنگل‌های شمال کشور نیز مرگ و میر دسته جمعی گونه‌ها را شاهد هستیم. مرگ و میر شمشمادها در این منطقه هنوز ادامه دارد به طوری که از 70 هزار هکتار موجود، 40 هزار هکتار در طول مدت 4 سال نابود شده است. سایر گونه‌ها نیز در سطح بسیار وسیعی رو به نابودی هستند. طغیان بیماری و آفات را در سطوح وسیع داریم به طوری که 45 گونه مختلف آفت طغیان کرده که این مسأله خسارات زیادی را به جنگل‌های کشور وارد می‌کند. یکی از این آفات را مورد بررسی قرار دادیم و مشخص شد 100 میلیارد تومان خسارت وارد کرده بدون اینکه کسی این رقم را محاسبه و یا به آن توجه کند.

پروانه دم‌قهوه‌ای و ابریشم‌باف از جمله این آفات هستند که علاوه بر خشکیدگی درختان و مستعد کردن آن‌ها برای طغیان آفات دیگر، باعث بروز بیماری‌های پوستی و تنفسی در انسان می‌شوند و در نتیجه گردشگری را هم تهدید می‌کنند. منشأ یکسری از این آفات خارجی است و منشأ یکسری از آن نیز داخلی است که شرایط سبب طغیان آن‌ها شده است.

مهمترین عواملی باعث از بین رفتن جنگل‌های کشور شده است؟

کیادلیری: تغییر اقلیم را می‌توان یکی از مهم‌ترین عوامل در تغییر الگویی که به آن اشاره شد، دانست. در حال حاضر با کاهش سطح جنگل‌ها روبرو هستیم. از طرفی تعریف جنگل نیز تغییر کرده است. یکی از بزرگترین اشتباهاتی که وجود دارد این است که درختان را جنگل می‌دانیم، در حالی که درختان تنها یکی از عناصر جنگل هستند و جنگل عوامل مختلفی دارد که عضو اصلی آن حیات وحش است. در حال حاضر در منطقه زاگرس می‌بینیم، حیات وحشی وجود ندارد پس در واقع باید گفت جنگلی وجود ندارد. در شمال کشور نیز همین وضعیت وجود دارد.

لذا جنگل ها به سرعت در حال نابودی هستند و این درختانی که در ظاهر دیده می‌شوند، پناهگاهی برای اعضای خانواده‌ای هستند که آن اعضا از بین رفته و تنها درختان باقی مانده‌اند و آن‌ها نیز در حال نابودی هستند و باید گفت وضعیت جنگل‌های کشور بسیار بحرانی است.

یکی از دلایل نابودی جنگل‌های زاگرس این است که در این منطقه هنوز کشاورزی انجام می‌شود. در جنگل‌های زاگرس 850 هزار تا 1 میلیون هکتار زمین برای کشاورزی شخم زده می‌شود، آیا در این صورت انتظار داریم نهالی رشد کند و جنگلی وجود داشته باشد؟. وقتی سه برابر ظرفیت، دام در منطقه وجود دارد به طور طبیعی خسارت‌های متنوعی به منطقه وارد می‌شود. این در حالی است که سالانه 25 تن فرسایش خاک را در ایران شاهد هستیم در صورتی که استاندارد جهانی آن 7 تن است. البته این عوامل مستعد کننده در زمان کمی به وجود نیامده و در مدت زمانی کوتاهی نیز از بین نمی‌رود و به برنامه بلند مدت نیاز دارد.

در حال حاضر 8.5 میلیون متر مربع نه فقط برای بهره‌برداری تجاری بلکه برای تهیه ذغال از جنگل‌ها چوب برداشت می‌شود، کشوری که خود صاحب انرژی است و همه دنیا به سمت استفاده از انرژی پاک رفته‌اند اما ما هنوز نتوانسته‌ایم سوخت فسیلی را جایگزین سوخت چوب کنیم.

توسعه بی‌قاعده در جنگل‌های کشور را نیز می‌توان دلیل دیگری برای تخریب جنگل‌ها عنوان کرد، به عنوان مثال کارخانه‌هایی در شمال کشور احداث شده که نیاز به ماده اولیه بسیار زیادی دارد که ماده اولیه آن را از طریق بهره‌برداری بیش از حد از جنگل‌ها تأمین می‌کنند. از طرفی هنوز شاهد گردشگری بی قاعده در شمال کشور هستیم بدون اینکه آمایش سرزمینی در این زمینه وجود داشته باشد و یا زیر ساخت‌های گردشگری درست باشد.

همه این موارد به خاطر این است که دولت در این راستا برنامه ندارد. نه تنها این دولت بلکه از گذشته مطالعه‌ای در این زمینه صورت نگرفته است.

آیا بحرانی بودن وضعیت جنگل‌ها فقط به کشور ایران مربوط می‌شود یا سایر کشورها را نیز با چنین بحرانی دست به گریان هستند؟

کیادلیری: مواردی که درباره تخریب جنگل ها گفته شد، تمام دنیا نیز درگیر آن هستند. در واقع همه کشورهای دنیا درگیر مسأله تغییر اقلیم هستند اما کشور ما دارای شرایط خاصی است. 93 درصد ایران خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود و تنها 7 درصد از مساحت ایران دارای پوشش جنگلی است. ایران جزو کشورهای فقیر از نظر پوشش جنگلی به شمار می‌رود، اگر عرصه جنگلی هر کشوری از 25 درصد کمتر باشد، از این نظر فقیر محسوب می‌شود. بنابراین همه کشورها تغییر اقلیم را احساس کرده‌اند ولی ما این موضوع را بیشتر احساس می‌کنیم چرا که در کنار تغییر اقلیم با عدم مدیریت نیز روبرو هستیم.

ما اعتقاد داریم که نمی‌توانیم اقلیم را تغییر دهیم اما می‌توانیم تمهیداتی اتخاذ کنیم تا اثرات آن را کاهش دهیم. تغییر اقلیم به دلایل مختلفی در حال شکل‌گیری است و در آینده بسیار نزدیک جنگل‌های زاگرس بیابانی خواهد شد و شمال کشور نیز زاگرسی می‌شود و این چرخش وجود دارد. یعنی تا 20 سال آینده در زاگرس با این مشکل روبرو خواهیم شد و این روند از هم اکنون آغاز شده است و روند نابودی جنگل‌های شمال کشور 20 سال از زاگرس عقب‌تر است.

همانطور که گفته شد الگوی تخریب جنگل‌ها تغییر کرده و یکی از تهدیداتی که به عنوان مهم‌ترین عامل در نابودی جنگل‌ها به شمار می‌رود، آتش‌سوزی است. وضعیت آتش‌سوزی جنگل‌های کشور را چطور ارزیابی می‌کنید و چه میزان از این آتش سوزی‌ها مربوط به مناطق حفاظت شده محیط زیست است؟

کیادلیری: آتس‌سوزی جنگل‌ها متعلق به سال‌های اخیر نیست بلکه از گذشته نیز جنگل‌ها دچار حریق می‌شدند. در واقع آتش سوزی وجود داشته اما شدت و مقطع زمانی آتش‌سوزی جنگل‌ها در این مقطع زمانی رخ نمی‌داده است. وقتی گفته می‌شود الگو تغییر کرده به این معنی است که زمان آتش سوزی‌ها جا به جا شده است. در شمال کشور در مردادماه و تیرماه آتش سوزی رخ می‌دهد که این مسأله عوارض و عواقب بی‌شماری دارد چرا که الگو تغییر کرده و حیات وحشی که با این نوع الگو سازگار نیستند، آسیب می‌بینند.

تیموری: آتش سوزی جنگل‌ها مربوط به چند سال اخیر نیست بلکه در ایام گذشته نیز با آتش‌سوزی جنگل‌ها روبرو بودیم و همه کشورها این مشکل را دارند و ایران نیز یکی از این کشورهاست که دارای این شرایط است.

از سال 93 برای مناطق چهارگانه محیط زیست اقدامات درون سازمانی انجام شده است. سازمان محیط زیست بر اساس تجهیزات و امکاناتی که در اختیار دارد، عوامل آتش سوزی‌هایی که طی 10 سال گذشته در 21 استان صورت گرفته را شناسایی و تعیین کرده است.
طبق بررسی‌های صورت گرفته جهت دلایل آتش‌گرفتن مناطق تحت حفاظت شده مشخص شد بین 90 تا 95 درصد حریق‌هایی که صورت می‌گیرد، توسط عامل انسانی است. بخشی از این حریق‌ها به گردشگران مربوط می‌شود، متأسفانه بخشی عمدی است که به دلیل اختلاف‌هایی که با سازمان محیط زیست یا سازمان جنگل‌ها وجود دارد اتفاق می‌افتد و یا اینکه درگیری‌های قومی منجر به حریق در جنگل‌ها و مراتع می‌شود. وقتی این عوامل شناسایی شود قطعاَ می‌توانیم راهکاری برای پیشگیری و جلوگیری از حریق‌ها انتخاب کنیم.

سازمان حفاظت محیط زیست برای مهار و کنترل آتش‌سوزی در جنگل‌های مناطق حفاظت شده چه اقدامی کرده است؟

تیموری: برای اولین بار در سال 94 در سازمان ستادی به نام "ستاد واکنش سریع اطفای حریق کشور" مستقر در سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل شد. با تشکیل این ستاد در تمامی ادارات کل محیط زیست استان‌ها، تشکیلاتی به نام ستاد واکنش سریع استان تعریف شد. امکاناتی برای استان‌هایی که سابقه حریق داشتند، فراهم شد و برای محیط بانان نیز دوره‌های آموزش تخصصی برگزار شد.

همچنین در سال گذشته برای اولین بار توانستیم در 16 استان کشور با کمک استاندار و مدیریت بحران و پیگیری رئیس سازمان محیط زیست مانور اطفای حریق را در این استان‌ها برگزار کنیم. در این مانورها از امکانات و تجهیزاتی اعم از بالگرد و سنسورهای حریق استفاده می‌شود و در مجموع آمادگی نیروهای محیط زیست در برابر آتش سوزی جنگل‌ها نسبت به گذشته افزایش یافته است.

از طرفی در سال گذشته نقاط حساس آتش‌سوزی در سطح مناطق چهارگانه محیط زیست شناسایی شد و برای این نقاط پاسگاه‌های سیاری برای پایش مناطق تشکیل شد. به عنوان نمونه در مناطقی مانند پارک ملی گلستان که در 10 سال گذشته رشد آتش‌سوزی داشته سنسورهای هشدار حریق قرار داده شده تا از طریق ارسال پیامک، وقوع حریق اطلاع رسانی شود و پس از آن اقدامات شکل بگیرد.

رئیس سازمان محیط زیست نسبت به مسأله آتش‌سوزی جنگل‌ها حساس است و یکی از مواردی که در ارزیابی مدیران حوزه لحاظ کرده موضوع آمادگی نیروها در برابر حریق جنگل‌هاست به طوری‌که این رویه باعث شد تا در سال گذشته در مقایسه با سال 93 میزان حریق جنگل‌های حفاظت شده 50 درصد به لحاظ وسعت کاهش یابد.




در سال 93 حدود 6500 هکتار از مناطق چهارگانه دچار حریق شد و این میزان در سال 94 به 3300 هکتار رسید و در مجموع حدود 50 درصد کاهش حریق را در مناطق چهارگانه محیط زیست داشتیم که مهم‌ترین عامل آن اقدامات درون سازمانی در سال گذشته است.

همچنین گزارشی در سال گذشته به معاون اول رئیس جمهور ارائه شد و به دنبال آن کمیته اطفای حریق در سطح کشور با محوریت سازمان مدیریت بحران، وزارت دفاع، سازمان هوا و فضای سپاه، سازمان جنگل‌ها و محیط زیست تشکیل شد و در این کمیته مباحث تأمین تجهیزات و بالگرد پیگیری می‌شود. در سال 94 بالگرد اطفای حریق برای حدود 2 الی 3 استان مستقر شده بود که یک بار در استان گیلان و بار دیگر در استان فارس مورد استفاده قرار گرفت.

در سال 95 تمامی این اقدامات به طور جدی و وسیع تقویت می‌شود. در اواخر اردیبهشت ماه امسال در 18 استان کشور مانور اطفای حریق با کمک استاندار برای اولین بار در سطح کشور برگزار شد. این مانورها تأثیر بسزایی در اقدامات محیط زیست دارد. همچنین قرار است پس از ماه رمضان و در تیرماه نیز مانور بزرگ آتش‌سوزی جنگل را در پارک ملی گلستان با کمک استان‌های خراسان شمالی، مازندران، گلستان و سمنان برگزار کنیم.

تمهیدات سازمان محیط زیست تا چه اندازه در کاهش و مهار آتش سوزی و روند تخریب جنگل‌ها موثر بوده؟

تیموری: وقتی آتش سوزی پارک ملی گلستان در طول 10 سال گذشته را مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم در هیچ سالی کمتر از 800 هکتار آتش سوزی نداشتیم اما با اقداماتی که در سال گذشته انجام شد میزان آتش سوزی به70 هکتار رسید. در حال حاضر از نظر تجهیزات مأموران مشکلی نداریم اما آنچه نیاز داریم تجهیز جامعه محلی است تا در زمان بحرانی در اختیار جوامع محلی قرار بگیرد.در سطح کشور 2500 نیروی محیط بان فعال هستند و در مانورهای اطفای حریق از همه نیروها استفاده می‌شود.

در سال جاری و در سطح مناطق چهارگانه کشور 34 بار آتش سوزی صورت گرفته است. 10 بار در استان فارس، 10 بار در چهارمحال و مابقی هم در ایلام و لرستان بوده که 218 هکتار از مناطق دچاری حریق شده است. درحالی که طی سه ماهه نخست سال گذشته 68 بار آتش سوزی اتفاق افتاده که 385 هکتار بوده است.

امسال برای اولین بار در 14 استان کشور بالگرد اطفای حریق مستقر است و در چهار استان لرستان، فارس، ایلام و لرستان از سنسورهای حریق استفاده می‌شود. اقدامات داخلی سازمان باعث کاهش حریق در جنگل‌های کشور شده است. ضمن اینکه نمی‌توان مناطق چهارگانه را با سایر مناطق مقایسه کرد. قطعا اگر در سال گذشته 3500 هکتار از جنگل‌ها در آتش سوخت در مناطق آزاد، این آمار بالای 7 هزار هکتار بوده است.

ادامه این نشست طی روزهای آینده منتشر می‌شود

منبع:سلامت نیوز