بی‌معناشدن واژه «ملاحظات محیط‌زیستی»
چهارشنبه, ۵ خرداد ۱۳۹۵، ۰۷:۱۸ ق.ظ
رئیس‌جمهوری می‌گوید طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان با رعایت «ملاحظات محیط‌زیستی» اجرا می‌شود. او اضافه می‌کند که انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای عمان به استان‌های یزد و کرمان و طرح تونل انتقال آب بهشت‌آباد به استان کرمان نیز با همین برچسب «ملاحظات محیط‌زیستی» اجرا خواهد شد.
این گفته‌ها، واکنش‌های زیادی را در پی داشت و بسیاری از کارشناسان مستقل و فعالان محیط‌زیست به این گفته‌ها اعتراض داشتند. دامنه اعتراضات و مخالفت‌ها حتی به سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز رسید و به فاصله یک روز از این گفته‌ها، خبری مبنی‌بر مخالفت «سعید متصدی»، معاون محیط انسانی این سازمان، روی خروجی خبرگزاری‌ها رفت. ظاهرا او در جمع خبرنگاران گفته بود: «سازمان حفاظت از محیط‌زیست اعتقاد دارد که ما نیازی به انتقال آب بین‌حوضه‌ای نداریم و تنها وقتی آب به‌درستی استفاده شود و راندمان مصرف، چه در بخش شرب و چه در بخش کشاورزی به ۹۰ درصد رسید و باز هم آب نداشتیم، می‌توانیم به سراغ انتقال آب برویم».
اما یک روز پس از انتشار این خبر، او صحبت‌های خود را تغییر داد و گفت: «تمام گزینه‌های تأمین آب را می‌توان مطرح و بررسی کرد». هرچند که دومین گفته‌های متصدی به‌عنوان «تکذیبیه» منتشر شد اما او در دومین اظهارات خود، هیچ صحبتی از «موافقت» با انتقال آب خزر به استان سمنان نکرد.
فارغ از نظرات معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست، بسیاری متون علمی و اظهارات کارشناسی در رد طرح‌های انتقال آب حوضه‌به‌حوضه در مجامع علمی وجود دارد که چنین پروژه‌هایی را تنها در موارد بسیار خاص و فقط با هدف تأمین آب شرب مجاز می‌دانند. حال آنکه در گفته‌های رئیس‌جمهوری و مسئولان دولتی، طرح‌های انتقال آب از دریای خزر، خلیج‌فارس و بهشت‌آباد، همواره با هدف توسعه صنعتی و کشاورزی معرفی شده‌اند و در مورد انتقال آب دریای خزر، به‌طور خاص هیچ‌گاه صحبت از تأمین آب شرب نبوده و نیست. با این تفاسیر، «ملاحظات محیط‌زیستی» که همواره انتقال حوضه‌به‌حوضه آب را شدیدا آسیب‌رسان می‌داند، برای انتقال آب دریای خزر نیز استثنایی قائل نیست و آن را نیز از اساس رد می‌کند. تناقض گفته‌های رئیس‌جمهوری نیز در همین‌جاست؛ وقتی ملاحظات محیط‌زیستی انجام کاری را از اساس رد می‌کند، چگونه می‌توان آن کار ممنوعه را با انجام ملاحظات محیط‌زیستی به انجام رساند؟! استفاده از عبارت «با رعایت ملاحظات محیط‌زیستی» برای پروژه‌هایی که از پایه و اساس در تناقض با اصول محیط‌زیستی هستند، تنها مختص به دولت یازدهم و شخص حسن روحانی نیست.
ر دولت‌های نهم و دهم نیز در پروژه‌ها و طرح‌های مختلفی از این عبارت استفاده می‌شد. طرح میان‌گذر تالاب انزلی، اکتشاف نفت و ذخیره‌سازی گاز در پارک ملی کویر، اکتشاف نفت در تالاب شادگان و احداث سد گتوند علیا همگی با مُهر «با رعایت ملاحظات محیط‌زیستی» تأیید شدند. هرچند که فقط دو مورد آخر به مرحله اجرا رسیدند اما مرور همین دو مورد کافی است تا ابتذال به‌کارگیری عبارت ملاحظات محیط‌زیستی در ادبیات توسعه دولتی مشخص شود. رعایت ملاحظات محیط‌زیستی در پروژه‌های مختلف یک تکلیف قانونی است که معیارهای آن را سازمان حفاظت محیط‌زیست تعیین و بررسی می‌کند.
از طرفی انجام مطالعات ارزیابی اثرات طرح‌ها بر محیط‌زیست نیز برای پروژه‌های بزرگ الزامی است و نیازمند تأکید افراد و اشخاص نیست. اما درست در زمانی که پافشاری برای انجام پروژه‌ای بیش از حد است و آن پروژه به هیچ شکل از ارزیابی‌های محیط‌زیستی سربلند بیرون نمی‌آید، مسئولان و مدیران در ادبیات خود عبارت «با رعایت ملاحظات محیط‌زیستی» را به‌عنوان یک ضربه‌گیر در برابر انتقادها استفاده می‌کنند.
حال آنکه معمولا ملاحظات محیط‌زیستی، ماهیت وجودی و انجام یک پروژه را به‌کلی زیر سؤال می‌برد. تجربه نشان داده استفاده از این واژه در ادبیات دولتی به معنای آن است که پروژه تحت هر شرایطی انجام خواهد شد و درباره تبعات آن نیز کسی پاسخ‌گو نیست. این داستان تکراری بارها در پروژه‌هایی چون احداث سدهای متعدد و بهره‌برداری از آب دریاچه ارومیه، استحصال زمین در سواحل عسلویه، توسعه بندر چابهار و ساخت سد گتوند علیا تکرار شده و این‌بار در انتقال آب دریای خزر به استان زادگاه رئیس‌جمهور بازخوانی می‌شود. این، تنها کاریکاتوری از ملاحظات محیط‌زیستی است و بس.
منبع: روزنامه شرق
