آثار جنگ‌ها بر محیط زیست
دوشنبه, ۲۰ ارديبهشت ۱۳۹۵، ۰۷:۳۱ ق.ظ
پریا علی زاده*: آلودگى و تخریب محیط زیست باعث گسترش فقر، بى‌عدالتى و نارضایتى مى‌شود و ناامنى و بى‌ثباتى را در کشورها تشدید مى‌کند. جنگ‌هاى خونین و ویرانگر ضربات سهمگینى به طبیعت، آب‌هاى شیرین، سلامت جسمى و روانى مردم وارد مى‌کند.
آثار زیانبار جنگ و خشونت، عوارض سوء و خطرناک تخریب زیست‌محیطى را به‌طور کوتاه‌مدت و بلندمدت به‌جاى مى‌گذارد؛ به‌خصوص به‌کارگیرى جنگ‌افزارهاى کشتار جمعى و پیشرفته که قدرت تخریبى گسترده دارد یا به‌کارگیرى سلاح‌هایى که داراى مواد آلاینده و خطرناک است، نظیر سلاح‌ها و گازهای شیمیایى که خطری جدى براى همه نسل‌هاست.
جنگ‌ها در زندگى بشر چنان اثر منفى بر محیط زیست از خود بر جاى گذاشت که سازمان‌ها و نهادهاى بین‌المللى به مرور زمان براى حمایت از محیط زیست شکل گرفت؛ چنانکه «کمیته صلیب‌سرخ جهانى» در دوران جنگ با هدف کمک و حمایت به هر کس که به هر دلیلى محروم مانده ازجمله کمک به آسیب‌دیدگان دوران جنگ، در سال ١٨٦٣م تاسیس شد و طبق پیمان‌نامه‌هاى ١٩٤٩م ژنو، پروتکل الحاقی ١٩٧٧ م داراى شخصیت بین‌المللى شناخته شد و رسالت خود را به‌خصوص در دوران جنگ و حمایت از آسیب‌دیدگان انجام داده است.
از جمله جنگ‌هایى که در سه دهه اخیر اثرات نامطلوبى بر محیط زیست بر جاى گذاشت، جنگ‌هاى ایران و عراق، جنگ خلیج فارس، جنگ افغانستان و نیز حمله نیروهاى خارجى به سرکردگى آمریکا به عراق، جنگ بوسنى و کوزوو، فلسطین اشغالى و نظایر آنهاست که به‌اختصار به پاره‌اى از آنها اشاره مى‌شود:
الف ـ آثار جنگ ایران و عراق بر محیط زیست
در جنگ ایران و عراق از گازهاى خطرناک شیمیایى توسط عراق علیه نیروهاى ایرانى استفاده شد. ارتش عراق ١٤٢ بار در سه ماهه اول سال ٥٩ و ٤١٠ بار در سه ماهه دوم همان سال به مرزهاى ایران حمله کرد.
١٩٢ فروند هواپیماى جنگنده نیروى هوایى ارتش عراق در ٣١ شهریور به داخل خاک ایران یورش آوردند. در این جنگ صدام حسین با نقض پروتکل ١٩٢٥م. ژنو، براى نخستین‌بار در تاریخ جنگ‌ها، از سلاح شیمیایى علیه غیرنظامیان و علیه محیط زیست استفاده کرد. در سال ١٣٥٩ش. عراق به منطقه «بیاندره» بین مثلث سقز، بانه و مریوان در استان کردستان با استفاده از بمب‌هاى فسفرى حمله کرد. در همین سال عراق در منطقه عمومى «میمک» در استان ایلام و در محورهاى «هلاله» و «نى خزر» از سلاح شیمیایى استفاده کرد.
در سال ١٣٦١، عراق با به‌کارگیرى سلاح‌هاى شیمیایى عمل‌کننده بر سیستم اعصاب، در مناطق آبادان، مریوان و تپه‌هاى شرقى شلمچه، مرحله جدیدى از بکارگیری این سلاح مرگبار را به نمایش گذاشت. پس از شکست عراق در عملیات «والفجر ٨» و تصرف فاو، عراق در خطوط مقدم شهر فاو، سواحل اروندرود، دهانه خلیج فارس، خسروآباد، خرمشهر، پادگان حمیدیه و عقبه‌هاى جنگ (جاده‌ها، اورژانس‌ها، بیمارستان) از سلاح شیمیایى استفاده کرد. در ٧ تیر ١٣٦٦ چهار فروند هواپیماى عراقى ٦ بمب شیمیایى دوقلو، حاوى ٥٥٠ تن گاز «خردل آرسنیک‌دار» معروف به گاز «خردل کثیف» را بارگیرى کردند.
هدف حمله عبارت بود از: «شهر سردشت». «انجمن حمایت از قربانیان سلاح‌هاى شیمیایى» اعلام داشت: شهرهاى سردشت و اشنویه در آذربایجان غربى، روستاهاى آلوت، بوالحسن در بانه و روستاهاى بالک، نى، نژمار، قلعه‌جى در مریوان از استان کردستان، روستاهاى اطراف سر پل ذهاب و گیلانغرب در استان کرمانشاه، توسط صدام بمباران شیمیایى شده‌اند. تنها در یک حمله هوایى به روستاهاى اطراف مریوان از ٣٠٠ بمب حاوى گاز خردل استفاده شده و در حمله دیگرى به روستاى «زرده» در منطقه «ریجاب» ٢٥٠نفر از مردم در دم کشته شدند.
بیش از ٢٦ سال از بمباران شیمیایى سردشت مى‌گذرد و تعداد مصدومان شیمیایى همچنان نامشخص است و طبق برآوردها، از میان حدود ٤میلیون نفر که درگیر جنگ بوده‌اند حداقل یک‌میلیون نفر از آنان در معرض سلاح‌هاى شیمیایى قرار گرفته و آلوده شده‌اند. امکان دارد این افراد داراى عوارض دیررس باشند. سلاح‌هاى شیمیایى اثرهاى بسیار نامطلوبى بر محیط زیست دارد.
آثار مخرب سلاح‌هاى شیمیایى بر مردم به‌ویژه کودکان و زنان بسیار بالا و از حساسیت خاص بین‌المللى برخوردار است و به همین دلیل هرساله با حضور سران کشورهاى عضو کنوانسیون منع سلاح‌هاى شیمیایى کنفرانسى در لاهه برگزار و در پایان بیانیه‌اى به منظور حفاظت از محیط زیست و تاثیرهاى زیست‌محیطى سلاح‌هاى شیمیایى صادر مى‌شود.
در اجلاس سال ١٣٨٤ش. که از ١٦ تا ٢٢ آبان‌ماه در لاهه هلند برگزار شد، نخستین‌بار نمایشگاه آثار سلاح‌هاى شیمیایى بر مردم به‌ویژه کودکان و زنان و آثار زیست‌محیطى سلاح‌هاى شیمیایى در حاشیه این اجلاس جهانى برگزار شد که مورد بررسى نمایندگان ١٧١ کشور عضو این اجلاس قرار گرفت.
*کارشناس میراث فرهنگی
منبع: روزنامه شهروند
