سیل، پژواک صدای تبر است!

اصغر محمدی فاضل*: سیل که می آید علاوه بر ویرانی و بی خانمانی، انگار با خودش انبوهی تحلیل و نظریه پردازی هم از زیر خاک ها بیرون می آورد. پس از بارندگی های اخیر در جنوب و غرب کشور که علاوه بر ستاندن جان چند هموطن، خرابی های بسیاری هم به بار آورد، زمزمه هایی در خصوص ضرورت تکمیل سریال بی پایان سدسازی مطرح شد و اینکه بحران ایران کم آبی نیست بلکه مهار آب است!

آب مقوله ای کلیدی است. برخی هشدار میدهند که جنگ جهانی سوم می تواند بر سر منابع آبی رخ بدهد. البته معتقدم این جنگ خیلی وقت است شروع شده است. حتی تکفیری های خون آشام هم آموخته اند که هنگام حمله به یک شهر و مقاومت ساکنان آن در نخستین و کم هزینه ترین اقدام، با فتح منابع آب و بستن دریچه سدها می توانند مردم عادی را محاصره و آنها را وادار به تسلیم کنند. 

ایران در میان کشورهای جهان از لحاظ سرانه آب وضعیت خوشایندی ندارد ولی هنوز نشانه های امیدواری برای خروج از شرایط بحران و اضطرار وجود دارد به شرط اینکه گمان نکنیم با ساختن سازه های عظیم بتنی و کنترل آب می توانیم خوشبختی و امنیت مان را تضمین کنیم.

از طرفی جدال میان موافقین و منتقدین سدسازی، بحث جدیدی نیست. سدسازان معتتقدند که اگر این سازه های بتنی و خاکی عظیم نبود بارندگی های سیل آسا می توانست شهرهایی چون دزفول، اندیمشک و شوش را به طور کامل زیر آب ببرد. منتقدین بر این باورند که اتفاقاً دستکاری های سرزمین باعث ایجاد این روان آب ها شده و مسیل های طبیعی که پیش از این در طول قرن ها بارندگی های شدید را در پهنای زمین توزیع می کردند، توسط انسان دستکاری شده و زمینه بروز خطر را همواره کرده است.

انسان با همه قدرت تسخیرکنندگی که دارد در هنگام بروز فجایع طبیعی به موجودی کم توان تبدیل می شود. تابستان سال گذشته رودخانه چالوس شاهد سیلی ویرانگر بود که در نتیجه آن خودروها مثل قوطی های کبریت بر روی آب شناور شدند. در سیل اخیر نیز «تخلیه چند شهر و روستا» مهمترین اقدام برای کاستن از خطرات بود چون کار دیگری از دست کسی برنمی آمد. آمار نشان می دهد از ۴۱ حادثه طبیعی ثبت شده در جهان، بیش از ۳۰ مورد آن در ایران سابقه وقوع دارند. به بیان ساده تر ایران کشوری است که در طول تاریخ علاوه بر اینکه در معرض تهاجم دشمنان بوده، قربانی فجایع طبیعی نیز شده است. به همین خاطر آموزش عمومی و تقویت ابزارهای پیشگیری و کاستن از بار خطرات، مقوله بسیار پراهمیتی است که کمتر به آن می پردازیم و با رفع شدن خطر، آن را به بوته فراموشی می سپاریم.

می توان به کمک علم مهندسی سازه های عظیم ساخت، کوه ها را شکافت، مسیر رودها را عوض کرد، در جنگل ها دست به پاکتراشی زد، اما طبیعت هوشمندی پنهانی برای مقاومت و مقابله دارد و همیشه راهش را پیدا می کند. ما جزئی از طبیعت هستیم و دستکاری مداوم در طبیعت و خانه سازی سر راه سیل یعنی استقبال از فاجعه. اتفاقی که در ایلام رخ داد، مسیل قدیمی را بستند و مغازه ساختند و باعث شدند روان آب راهش از داخل خانه های مردم باز کند!

سال پیش در یادداشتی با عنوان «آهنگ پیشواز حوادث طبیعی» در یکی از جراید کشور نوشتم: "وقایع طبیعی معمولا آمدنشان را خبر نمی‌دهند، فعلاَ آهنگ پیشواز و پیامک هم نمی‌زنند، یکباره و هولناک از راه می‌رسند. آن وقت لا به لای دود و غبار و آوار، شماتت همدیگر و دنبال کردن مقصر هیچ سودی ندارد".

قبول کنیم که اگر با طبیعت با زبان تبر سخن بگوییم باید منتظر پژواک سیل باشیم. اجازه ندهیم مردم بی گناه با جان و مال خود تاوان اصرار ما در نشنیدن این پیام را بدهند. 

* رییس دانشکده محیط زیست 

منبع:زیست بوم