بحران آب؛ دعوایی که همچنان ادامه دارد
60 درصد آب کشور در کشاورزی هدر می‌رود
سلامت نیوز: بحران آب و کمبود منابع آبی طی سال‌های اخیر مشکلات بسیاری را در کشور به وجود آورده است و گویا در این میان کسی مقصر این مشکلات نیست و هیچ کس آن را به گردن نمی‌گیرد؛ چراکه هر وزارتخانه‌ای آن را به گردن دیگری می‌اندازد و آن یکی نیز تکذیب می‌کند.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه فرهیختگان نوشت: در میان هر بخش اعم از کشاورزی، محیط‌زیست، شرب، صنعت یا شهری که مصرف‌کننده آب باشد به اندازه سهمی که در استفاده از منابع آبی کشور دارد، در هدر‌رفت آن و مشکلات ناشی از کمبود آب نیز سهیم است؛ اما همین سهم، سالهاست مورد بحث و جدل دو وزارتخانه نیرو و وجهاد کشاورزی است؛ چراکه مدیران وزارت نیرو معتقدند حدود 90 درصد آب را بخش کشاورزی مصرف می‌کند و مقصر اصلی بحران آب را در این بخش جست‌وجو می‌کنند و 10 درصد مابقی را سهم بخش‌های دیگر از جمله صنایع، شرب و مصارف دیگری مانند شهری می‌دانند.
اما وزارت جهاد کشاورزی این سهم را قبول ندارد و معتقد است بخش کشاورزی در نهایت از آب مصرفی کشور 60 درصد سهم دارد و بقیه مصرف آب در حوزه‌های دیگری از جمله صنایع، شهری و شرب صورت می‌گیرد.
در این باره علی مراد‌اکبری، معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور آب، خاک و صنایع می‌گوید: «سهم بخش کشاورزی از آب مصرفی کمتر از 60 درصد است و برای کنترل آب مصرفی در این بخش، ضمن تحویل حجمی آب باید مانیتورینگ و نظارت بر آن به صورت مشترک از سوی وزارتخانه‌های کشاورزی و نیرو انجام شود تا به کشاورزان اجحاف نشود.»
او در این باره می‌افزاید: «براساس اطلاعات اعلام شده از سوی وزارت نیرو طی سال‌های گذشته درجه حرارت بیش از یک درجه افزایش یافته، اما سهم بخش کشاورزی از آب مصرفی کاهش پیدا نکرده است، در حالی که افزایش هر درجه حرارت دما باعث کاهش بیش از 30 میلیارد مترمکعب آب در کشور می‌شود که این نشان می‌دهد محاسبات این وزارتخانه درباره سهم بخش کشاورزی از آب مصرفی کشور درست و دقیق نیست.»
به گفته این مقام مسئول سالهاست که وزارت نیرو سهم آب مصرفی در بخش کشاورزی را حدود 90 میلیارد مترمکعب اعلام می‌کند، در حالی که براساس اعلام این وزارتخانه بارش باران 18 درصد و میزان روان‌آب‌ها نیز 49 درصد طی سال‌های اخیر کاهش یافته است، اما سهم آب مصرفی در بخش کشاورزی تغییری نمی‌کند.
نشست زمین بحرانی جدی
البته باید به گذشته و عملکرد مدیرانی که دیگر مسئولیتی ندارند نیز توجه کرد؛ چراکه به نظر می‌رسد بیلان منفی سفرههای آب زیر‌زمینی نیز خود مشکل بزرگی است که در بسیاری از دشت‌های کشور باعث نشست زمین و از بین رفتن آبخوان‌ها و حوزه‌های آبخیز شده است.
این مشکل به نوبه خود سهم زیادی در به وجود آمدن بحران آب دارد؛ چراکه براساس اعلام مسئولان وزارت جهاد کشاورزی از ابتدای انقلاب تا سال 1384حدود 100هزار حلقه چاه غیر‌مجاز در کشور به وجود آمده بود که از منابع سفرههای زیر‌زمینی بی‌حساب و کتاب آب برداشت می‌کرده‌اند، این در حالی است که تنها در‌زمان هشت ساله روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد 300 هزار حلقه چاه غیر‌مجاز در کشور ساخته شد. نتیجه این ناکارآمدی رسیدن بیلان آب سفرههای زیر‌زمینی کشور از 2/5 میلیارد متر مکعب به حدود منفی 11 میلیارد متر مکعب بود؛ رقمی که عیسی کلانتری، دبیرکل خانه کشاورز آن را اعلام کرده است.
اما مسئولان باید به جای مقصریابی به دنبال منشا این بحران بزرگ باشند؛ چراکه به گفته بسیاری از تحلیلگران حتی ممکن است در آینده بر سر این موضوع جنگ جهانی دیگری رخ دهد و از این رو حل بحرانی به نام آب بهتر از کشمکش و دعوایی است که نتیجه‌ای هم در پی ندارد.
کشت گلخانه‌ای راهکاری برای حل مشکل
اگر بپذیریم بخش کشاورزی مصرف‌کننده 60 درصد منابع آبی کشور است نه 90 درصد؛ صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف آن در این بخش می‌تواند میزان صرفه‌جویی آب در کشور را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. به گفته کارشناسان یکی از راه‌های رسیدن به این مهم انتقال کشت محصولات کشاورزی آب‌بر از بهار به پاییز و زمستان برای استفاده از نزولات آسمانی به جای منابع آبی محدود کشور، توسعه کشت گلخانه‌ای این نوع محصولات و حتی اعمال ممنوعیت برای کشت محصولات آب‌بر در مناطق کم‌آب و بدون مزیت اقتصادی از منظر آب است.
پیش از این نیز محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی در این باره اعلام کرد که توسعه کشت گلخانه‌ای محصولات آب‌بر از جمله برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی است تا بتوانیم پس از اجرای این طرح تولید محصولات آب‌بر را خارج از فضای گلخانه‌ای و از طریق قوانین جدید ممنوع کنیم، اما ابتدا باید فضای گلخانه‌ای و کشت این محصول در محیط بسته به اندازه نیاز کشور توسعه پیدا کند که در این زمینه هیچ محدودیتی برای پرداخت تسهیلات به متقاضیان احداث گلخانه وجود ندارد.
به گفته حجتی، اگر تولید محصولات آب‌بری مانند خیار به فضای گلخانه‌ای انتقال پیدا کند سالانه یک میلیارد مترمکعب در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود که به اندازه آب‌های سد کرج است. این عدد برای تولید گوجه‌فرنگی به حدود دو میلیارد مترمکعب می‌رسد. در این میان بخش‌های دیگر مانند صنعت، شرب، محیط‌زیست و شهری نیز مصارفی دارند که از نظر برخی کارشناسان کمتر از 10 درصد و برخی دیگر آن را حدود 40 درصد منابع آبی کشور می‌دانند؛ چراکه برای مثال کارشناسانی مانند عیسی کلانتری معتقدند در دوره دولت گذشته صنایعی مانند فولاد در حاشیه زاینده‌رود شکل گرفته و توسعه پیدا کرده‌اند که این امر باعث شده به مرور سهم بخش کشاورزی از آب کاهش یابد و به سهم صنعت اضافه شود؛ چراکه صنعتی مانند فولاد یکی از آب‌برترین صنایعی است که به آب زیادی نیاز دارد یا اینکه این موضوع در مصارف شهری- که شهرداری‌ها در فضای سبز و عملیات زیباسازی و توسعه شهری استفاده می‌کنند- روزبه‌روز در حال افزایش است؛ یعنی هدر‌رفت آب در مسیرهای انتقال از کانال‌های اصلی و فرعی به مزارع، تبخیر آب، کاهش میزان روان‌آب‌ها و افزایش درجه حرارت.
