تغییر اقلیم و تخریب سرزمین

توجه به موضوع تغییر اقلیم در طول قرن گذشته ، با روند پرشتاب گرمایش جهانی که از آخرین دهه قرن نوزدهم شروع شد ، آغاز گردید.مسئله تغییر اقلیم در حال حاضر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های فرا روی جامعه جهانی مطرح بوده و یکی از گسترده‌ترین مباحث علمی و اقتصادی اجتماعی و حتی سیاسی در سطوح مختلف جهان را به خود اختصاص داده است.پدیده تغییر اقلیم ارتباط تعریف‌شده ایی با تخریب سرزمین و بیابان‌زایی داشته و بر همین اساس برنامه‌های مقابله با پیامدهای تغییر اقلیم می‌بایست با برنامه‌های مقابله با بیابان‌زایی به‌صورت هماهنگ و مرتبط تعریف شوند.پیام شعار روز جهانی بیابان‌زایی در سال 2014 (زمین به آیندگان تعلق دارد،بیایید آن را در مقابل اثرات تغییر اقلیم حفظ نماییم)به‌خوبی بیانگر این ارتباط می‌باشد.

تغییر اقلیم از دیدگاه نظریه‌پردازان این مبحث عبارت است از:پیدایش تغییرات غیرقابل‌برگشت تدریجی در کل سیستم کره (زمین – اتمسفر) که به علت افزایش تدریجی گازهای گلخانه ایی در اتمسفر پدید می‌آید و به دلیل تغییر در بیلان انرژی ، افزایش درجه حرارت عمومی کره زمین را در پی دارد.

عوامل مؤثر در تغییر اقلیم:

عوامل طبیعی شامل نوسان در تابش خورشیدی ، گردش وضعی زمین و مقادیر تمرکز گازهای گلخانه ایی می‌باشد که فعالیت‌های انسان نیز بر روی برخی از آن‌ها تأثیر دارد.

عوامل انسانی شامل فعالیت‌هایی هستند که به‌وسیله آن انسان‌ها محیط زمین را تغییر داده و بر اقلیم تأثیر می‌گذارند.انسان با مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی ، قطع درختان ، احداث سدهای بزرگ ، خشکاندن باتلاق‌ها و گسترش مناطق مسکونی و ... باعث افزایش میزان گازهای گلخانه ایی و کاهش سیستم‌های طبیعی ذخیره و ترسیب این گازها و درنتیجه تغییر اقلیم در مقیاس محلی ، منطقه ایی و جهانی شده است.

آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم در بخش منابع طبیعی ایران

-          تغییر محل زندگی و انقراض گونه‌های حساس جنگلی و مرتعی

-          تغییر شکل گونه‌ها در اکوسیستم‌های جنگلی و مرتعی

-          کاهش تولید چوب و محصولات غیرچوبی و فرعی جنگل‌ها و مراتع

-          افزایش و تشدید آفات و بیماری‌های گیاهی در جنگل‌ها و مراتع

-          تشدید فرسایش خاک به‌خصوص در نواحی خشک و نیمه‌خشک

-          تغییر در چرخه آب

-          شرایط زیستی نامناسب برای حیات‌وحش

-          کاهش توان تولید ، قابلیت و شایستگی مراتع

-          کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی

-          آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع در اثر افزایش خشک‌سالی

-          انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری

-          تغییرات اقتصادی و اجتماعی ناشی از مهاجرت به دلیل تغییر اقلیم و محیط

-          وقوع سیلاب های اخیر و خشک‌سالی

 

راه‌کارهای کاهش اثرات و سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم

1-   ارائه برنامه عمل ملی برای کاهش آسیب‌ها و زیان‌های ناشی از تغییر اقلیم در تولیدات کشاورزی و منابع طبیعی کشور و نیز سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم ، این برنامه باید بخش رسمی از سند توسعه کشور بوده و ارتباط روشنی با برنامه‌های مدیریت پایدار سرزمین داشته باشد.

2-   ایجاد ساختارهای لازم برای پایش و پیش‌آگاهی از رخداد اقلیم در آینده به‌منظور ارائه راه‌کارهای مناسب برای سازگاری و کاهش اثرگذاری‌های ویرانگر آن

3-   اطلاع‌رسانی و آگاهی به جامعه و توانمندی‌های آن‌ها در چگونگی برخورد با مخاطرات ناشی از تغییر اقلیم

4-     تلاش در جهت برنامه‌ریزی برای ایجاد توازن منطقی بین توسعه و توان بوم‌شناختی کشور

5-   تلاش در جهت تغییر روند پژوهش‌های کشاورزی از وضع رایج به وضعیتی متناسب با تغییرات اقلیمی و شرایط تنش

6-   توجه به امکانات بالقوه کشور از جنبه‌های مختلف برای رویارویی مناسب با اثرگذاری‌های سوء تغییر اقلیم با اتکا به علوم و فن‌آوری‌های بوم سازگار و نیز بهره‌گیری از تجربه‌ها و دانش بومی در سطح کشور

7-   توجه نمودن به نقشی که کشاورزی دهقانی و خرده‌پا می‌تواند به علت وجود تنوع تولیدات گیاهی در کاهش اثرگذاری‌های سوء پدیده‌های اقلیمی و محیطی و همچنین سازگاری با آن‌ها داشته باشد.

8-   همکاری ، هماهنگی و هم‌افزایی کنوانسیون‌های زیست‌محیطی ازجمله کنوانسیون تغییرات آب‌وهوا، کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی و کنوانسیون تنوع زیستی

منبع: دفتر ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان جنگل‌ها ، مراتع و آبخیزداری کشور

پیمان صاحبی